بررسی تطبیقی مساله شفاعت از منظر حکمت متعالیه، اشاعره(با محوریت آراء فخررازی) و معتزله(با محوریت آراء قاضی عبدالجبار) با توجه به آیات قرآن کریم

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه اراک

2 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شاهد

3 دانشجوی دکتری فلسفه وکلام اسلامی دانشگاه قم

چکیده

شفاعت از مباحث تفسیری - کلامی است که آیات قرآنی سبب طرح آن در میان متفکران اسلامی گردیده است. مباحث مربوط به شفاعت را می توان به دو دسته کلی شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان تقسیم نمود. اشاعره و معتزله پیامبر اسلام(ص) را شفاعت کننده می دانند و در مورد سایر شافیان نظریه خاصی ارائه ننموده اند. در مقابل، ملاصدرا موجودات متقدم در قوس نزول(مجردات عقلی) و صعود(انسانهای کامل) را به دلیل واسطه فیض بودن، شفاعت کننده انسانها و هادیان آنها به سوی خداوند هستند. پیامبر اسلام(ص) نیز به دلیل جامعیت اسمائی فاتح باب شفاعت است. معتزله شفاعت را در ازدیاد نعمت های مومنان بهشتی؛ و اشاعره آنرا در کاستن عذاب فاسقان و ظالمان نیز فراگیر می دانند. ملاصدرا ضمن نقادی نظریه معتزله، شفاعت را در کاسته شدن عذاب دوزخیان نیز موثر می داند. البته در صورتی که افعال ناپسند آنها ملکه راسخ نگشته باشد.
کلید واژگان: شفاعت، معتزله، اشاعره، ملاصدرا، مومن، فاسق.

تازه های تحقیق

شفاعت ازجمله مباحث کلامی است که متفکران مسلمان با الهام گیری از آیات قرآن اتفاق نظر دارند و  آن را مطرح کردند. براین اساس، معتزله و اشاعره در شفاعت پیامبر اسلام مطرح کرده اند. به گونه ای که می توان  مباحث پراکنده ای را در مورد شفاعت سایر پیامبران گفت، از دیدگاه آنان هر پیامبر شفاعت کننده امت خویش است. از نظر ملاصدرا، شفاعت به معنای بخشیدن و هبه نمودن شخصی یا چیزی را به کس ی دیگر ی ا درخواست و طلب نمودن چیزی برای اوست. ازاین جهت، شفاعت به معنای وسیله قرار دادن، دوستی ی ا قرابت و به معنا ی فردی ت [و « وتر » بوده و متضاد آن « شفع » برقرار نمودن می باشد که ماده آن از تنهایی] است؛ بدین معنا که شفاعت کننده ، شفاعت شونده را از تنها یی و فردی ت ی رون می آورد و او را ملحق به خویشتن می نماید. باتوجه به این نکته، ملاصدرا موجودات مجرد بررسی تطبیقی مسئله شفاعت از منظر حکمت متعالیه، اشاعره و معتزله | ٢٣٩
در قوس نزول و انسان های کامل در قوس صعود را به دلیل واسطه در فیض بودن، بودن، « الله » نیز به دلیل جامعیت اسمایی، یعنی مظهر اسم  شفاعت کننده می داند. پیامبر اسلام
هستند. در مسئله شفاعت شوندگان که  فاتح باب شفاعت است که بعد از او، ائمه اطهار بیشترین مباحث و اختلاف در مورد آنها است، معتزله شفاعت را در ازد ی اد نعمت ها ی
بهشتی مؤمنان می دانند و شمول شفاعت را در کاستن عذاب فاسقان و ظالمان منکر شده اند. در مقابل، اشاعره علاوه بر دانستن شفاعت نسبت به مؤمنان، آن را در کاستن عذاب فاسقان
و ظالمان نیز فراگیر می دانند. ملاصدرا، ضمن نقاد ی نظری ه معتزله، شفاعت را در کاسته شدن عذاب دوزخیان نیز موثر می داند؛ البته در صورتی که افعال ناپسند آنها ملکه راسخ
نشده باشد. ازسوی دیگر، به نظر ملاصدرا آیات و استدلال های اشاعره دربارة انسان ها یی صدق می کند که استعداد هدایت در آنها باقیمانده باشد. درغیراین صورت، مشمول آ ی اتی
می شوند که به روشنی شفاعت در مورد آنها نفی می شود. البته، ملاصدرا ا ی ن مطلب را در طی مبانی برهانی خویش تبیین می نماید. بدین جهت، م ی توان گفت که ملاصدرا اول ین
متفکر عالم اسلامی است که دیدگاهی جامع و برهان ی در مورد مسئله شفاعت و مباحث پیرامون آن ارایه می دهد. همچنین، او برای ارایه تفسیری برهانی از آیات مربوط به شفاعت
تلاش هایی کرده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Intercession from the Perspective of Transcendental Wisdom, Ash’arism (Based on the Views of Fakhr al-Razi) and Mo’tazila (Based on the Views of Qazi Abdul Jabbar) in Terms of the Noble Quran

نویسندگان [English]

  • morteza Bayat 1
  • mahmood saidiy 2
  • ehsan mansoori 3
1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه اراک
2 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شاهد
چکیده [English]

Intercession is one of exegetic-theological issues raised among Islamic thinkers through the verses of the Quran. Intercessory issues can be divided into two general categories as those who intercede and those who are interceded. ‘Ashari and Mo’tazila theologies regard Prophet Muhammad as an intercessor, yet have not commented anything special about other intercessors. In contrast, Mulla Sadra regards pioneer creatures in the curve of descent (Rational Abstracts) and those in the curve of ascent (Complete Humans) as intercessors and leaders for the rest of humans in their path to God because of being mediators to receive grace. The Prophet of Islam initiates intercession due to his comprehensive features. Mo’tazila holds that intercession would increase the blessing of Muminin in paradise and ‘Asharism holds that it would also decrease the punishment of fasiqin (violators) and cruel people. Criticizing Mo’tazila theology, Mulla Sadra regards intercession as also effective in reducing the punishment of those doomed to hell; of course just in case their vicious acts are not dominant.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intercession
  • Mo’tazila
  • Ash’arism
  • Mulla Sadra
  • Mu’min (believer)
  • Fasiq (violator)
منابع
۱. قرآن کر یم.
. ۲. آشتیانی ، سیدجلال الدین؛ شرح بر زادالمسافر؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۱
. ۳. آمدی، سیف الدین؛ أبکار الأفکار فی أصول الدین؛ تحقیق احمد محمدمهدی؛ قاهره: دارالکتب، ۱۴۲۳
. ۴. ابن بابو یه، محمد بن علی؛ إعتقادات الإمامیه؛ قم: کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۴
. ۵. __________؛ توحید صدوق؛ قم: جامعه مدرسین، ۱۳۹۸
. ۶. ابن سیده، ابی الحسن علی بن اسماعیل؛ المحکم والمحیط الاعظم؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱
. ۷. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی؛ تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله؛ قم: جامعه مدرسین، ۱۴۰۴
. ۸. اشعری ، ابوالحسن؛ مقالات الإسلامیین واختلاف المصلین؛ تحقیق فرانس اشتاینر؛ آلمان: و یسبادن ، ۱۴۰۰
. ۹. تفتازانی، سعدالدین؛ شرح المقاصد؛ تحقیق عبدالرحمن عمیره؛ بیروت: عالم الکتب، ۱۴۰۹
. ۱۰ . جامی، عبدالرحمن؛ نقد النصوص فی شرح نقش الفصو ص؛ تصحیح ویلیام چیتیک؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰
. ۱۱ . جرجانی، میرسیدشر یف؛ شرح المواقف؛ تصحیح بدرالدین نعسانی؛ قم: الشر یف الرضی، ۱۳۲۵
. ۱۲ . جوادی آملی، عبدالله؛ ادب فنای مقربان؛ قم: اسراء، ۱۳۸۸
. ۱۳ . __________؛ معاد در قرآن؛ قم: اسراء، ۱۳۸۷
. ۱۴ . رازی، فخرالدین؛ الأربعین فی أصول الدین؛ قاهره: مکتبه الکلیات الأزهر یه، ۱۹۸۶
. ۱۵ . __________؛ التفسیر الکبیر؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰
. ۱۶ . زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷
. ۱۷ . سیوطی، جلال الدین؛ الدرالمنثور فی تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴
. ۱۸ . سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد؛ تفسیر سورآبادی؛ تهران: فرهنگ نشر نو، ۱۳۸۰
. ۱۹ . طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷
۲۰ . عبدالجبار، ابوالحسن؛ متشابه القرآن؛ قاهره: مکتبه دارالتراث، بی تا .
. ۲۱ . __________؛ تنزیه القرآن عن المطاع ن؛ بیروت: دارالنهضه الحدیثه، ۱۴۲۶
. ۲۲ . __________؛ المغنی فی أبواب التوحید والعدل؛ تحقیق جورج قنواتی؛ قاهره: الدارالمصر یه، ۱۹۶۲
. ۲۳ . __________؛ شرح الأصول الخمسه؛ تحقیق احمدبن حسین ابی هاشم؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲
. ۲۴ . کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷
۲۵ . ملاصدرا، محمد بن ابراهیم؛ الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه؛ تصحیح سید جلال الدین آشتیانی؛ تهران: مرکز
. نشر دانشگاهی ، ۱۳۶۰
. ۲۶ . __________؛ تفسیر القرآن الکریم؛ تصحیح محسن بیدارفر؛ قم: بیدار، ۱۳۶۶
. ۲۷ . __________؛ اسرار الآیات؛ تحقیق خواج وی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی، ۱۳۶۰
. ۲۸ . __________؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه؛ تصحیح امینی و امید؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، ۱۹۸۱
. ۲۹ . __________؛ شرح أصول الکافی؛ محمد خواج وی؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، ۱۳۸۳
. ۳۰ . مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی؛ بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار؛ بیروت: دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳
CAPTCHA Image