چگونگی تبدیل سیّئات به حسنات در نگاه مفسران فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری شیعه‌شناسی، محقق و پژوهشگر

2 طلبه سطح 4(دکتری) مرکز تخصصی حضرت فاطمة الزهراء اصفهان

چکیده

بحث از «احباط» و«تکفیر» گناهان، از مباحث بسیار مهمی است که در آیات و روایات فراوانی مورد توجّه قرارگرفته و فِرَق مختلف اسلامی، در این زمینه بحث و تبادل نظر بسیار دارند. در برخی از آیات قرآن، از این مقام نیز فراتر رفته و از «تبدیل سیّئات به حسنات» سخن به میان آمده است؛ مانند آیه‌ی 70 سوره‌ی مبارکه‌ی فرقان که «توبه» را باب نجات انسان‌ها از گناه معرفی نموده و شرط قبولی توبه را «ایمان» و «عمل صالح» می‌داند. پژوهش حاضر، با هدف بررسی نظرات مختلف مفسران شیعه وسنّی پیرامون آیه‌ی فوق و به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته و نتایج پژوهش حاکی از این است که اصل واژه‌ی تبدیل به معنای «تغییر» است، اما در مورد نحوه‌ی تغییر سیّئات به حسنات، میان مفسّران اختلاف نظرهایی وجود دارد: عده‌ای آن را تبدیل نفس سیّئه به حسنه دانسته، برخی مراد از سیّئات و حسنات را ثواب و عقاب آن‌ها می‌دانند و برخی نیز آن را تبدیل آثار سیّئات به آثار حسنات می‌دانند.

تازه های تحقیق

از آن­چه در این پژوهش گذشت چنان حاصل می­شود که مفسران فریقین در مورد تبدیل سیّئات به حسنات، دیدگاه­های متفاوتی دارند که به نظر می­رسد در این میان، این قول که مراد از تبدیل، تبدیل آثار سیّئات به آثارحسنات است بهتر و پسندیده­تر باشد؛ زیرا در اقوال دیگر، علاوه بر عدم تناسب با ظاهر آیه، در برخی از آن­ها، بحث از نفس عمل است که باید دقت داشت نفس هر عملی بعد از انجام از بین می­رود؛ بنابراین دیگر جایگاهی برای تبدیل نفس عمل وجود ندارد.

هم­چنین آیه­ی مورد بحث، (چنان­چه برخی از اهل سنت پنداشته­اند)، منسوخ نبوده و حتی اگر هم قایل به نسخ آیه شویم ضرر چندانی به بحث تبدیل سیّئات به حسنات وارد نخواهدشد.

اما نتایج مهم­تری که از این پژوهش می­توان به دست آورد؛ یکی این است که هرچند درتفاسیر، ذیل آیه­ی مذکور، حرفی از «تکفیرگناهان» مطرح نشده است، اما با مراجعه به تفاسیرآیات دیگر که در زمینه­ی تکفیرگناهان مطرح شده­است، ظاهراً آیه­ی شریفه هم در صدد بیان همین موضوع است. منتهی آن­چه به نظر می­رسد، آن است که باید دلیلی باشد که خداوندمتعال در این آیة شریفه  مانند آیات دیگر نفرمود: «یُکَفِّرُ اللهُ سَیِّئاتِهِم حَسَناتٍ» و فرمود: (یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَنَاتٍ)! وشاید بتوان از معنای لغوی این دو واژه به مراد شارع رسید که اصل تکفیر (کفر) به معنای پوشاندن است؛ یعنی به وسیله­ی حسنات روی سیّئات پوشانده شود (البته اگر قول به احباط مورد پذیرش باشد)، اما تبدیل یعنی تغییر و دگرگونی و از حالی به حال دگرشدن؛ وشاید ثمره­ی بحث دراین­جا پیدا شود که در تکفیر فقط روی گناه پوشیده می­شود ولی اثر آن همواره باقی می­ماند، اما در تبدیل همه چیز تغییر می­کند ومسلماً این جایگاه بسی بالاتر وبا ارزش­تر است برای کسی­که توبه می­نماید.

ودیگر این­که راه توبه همواره برای عبدعاصی باز است؛ حتی در گناهان کبیره، پس انسان را چه سود که با این ربّ رئوف، «تسویف» را به­جای توبه برگزیده و دردی از خود دوا نمی­کند؟!

بازآ، بازآ، هر آن­چه هستی بازآ،                         گر کافر وگبر وبت پرستی بازآ،

کاین درگه ما درگه نومیدی نیست،                         صدبار اگر توبه شکستی بازآ.

اللهُمَّ ارزُقنا تَوفیقَ الطّاعَةِ وَ بُعدَ المَعصِیَةِ وَصِدقَ النِّیَّةِ وَعِرفانَ الحُرمَةِ ... (قمی، 1380ش، ص217). 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Transformation of Vices to Virtues from the Perspective of Shi’ite and Sunni Commentators

نویسندگان [English]

  • Ali Reza Zakizadeh Renani 1
  • سمیه محمدی 2
1 دکتری شیعه‌شناسی، محقق و پژوهشگر
چکیده [English]

The negation of virtues and vices is one of immensely important issues which has been focused in many verses and Hadith. In this regard, different Islamic denominations have raised the issue to discuss its aspects and exchange ideas. In some Quranic verses, there is even a mention of “changing vices to virtues”; for example, Surah Al-Forqan Verse 70 introduces “repentance” as a means to save humans from sin, and regards “belief” and “righteous act” as a precondition to accept repentance. The present study which aims to investigate different views of Sunni and Shi’ite commentators regarding the above verse is conducted through descriptive analysis. The results of this research show that the term transformation in this context basically means “change”; however, there are some disagreements among commentators on how vices would change to virtues. Some interpreters hold that vice act would be changed to virtuous act, some others believe that the idea behind vice and virtue is their reward and punishment, and others interpret it as the transformation of vice consequences to virtue consequences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transformation
  • negation of virtues
  • negation of vices
  • vice
  • virtue

مراجع

* قرآن کریم، ترجمه: ناصرمکارم شیرازی.
1. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367)، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، چ4، قم، مؤسسه­ی مطبوعاتی اسماعیلیان.
2. ابن سیده، علی بن اسماعیل (1421ق)، المحکم والمحیط الأعظم، عبدالحمید هنداوی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
3. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق)، تفسیرالقرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
4. ابن منظور، محمدبن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چ3، بیروت، دارصادر.
5. ابوجیب، سعدی (1408ق)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، چ2، دمشق، دارالفکر.
6. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحرالمحیط فی التفسیر، محمدجمیل صدقی، بیروت، دارالفکر.
7. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، محمدجعفر یاحقی ومحمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
8. ازهری، محمدبن احمد (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
9. اسماعیل صینی، محمود (1414ق)، المکنز العربی المعاصر، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون.
10. بحرانی، هاشم بن سلیمان (1416ق)، البرهان فی تفسیرالقرآن، تهران، بنیاد بعثت.
11. بستانی، فؤاد افرام (1375)، فرهنگ ابجدی، چ2، تهران، اسلامی.
12. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، انوار التنزیل واسرار التأویل، محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
13. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم (1422ق)، الکشف والبیان عن تفسیرالقرآن، ابومحمد بن عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
14. حائری تهرانی، میرسید علی (1377)، مقتنیات الدرر وملتقطات الثمر، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
15. حقی بروسوی، اسماعیل (بی­تا)، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر.
16. حمیری، نشوان بن سعید (1420ق)، شمس العلوم، دمشق: دارالفکر.
17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
 18.                                      (1374)، ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن، چ2، تهران، مرتضوی.
19. زبیدی، مرتضی (محمدبن محمد) (1414ق)، تاج العروس من جواهرالقاموس، بیروت، دارالفکر.
20. زحیلی، وهبة بن مصطفی (1422ق)، تفسیرالوسیط، دمشق، دارالفکر.
21. زمخشری، محمودبن عمر (1386)، مقدمة الأدب، تهران، مؤسسه­ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
22. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر(1404ق)، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه­ی آیة الله مرعشی.
23. صاحب، اسماعیل بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، محمدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب.
24. صادقی تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن، چ2، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
25. طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، چ5، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه­ی مدرسین حوزه­ی علمیه.  
26. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، چ3، محمدجواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصرخسرو.
27. طبری، ابوجعفرمحمدبن جریر(1412ق)، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، دارالمعرفة.
28. طریحی، فخرالدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، چ3، تهران، مرتضوی.
29. طیب، عبدالحسین (1378)، اطیب البیان فی تفسیرالقرآن، چ2، تهران، اسلام.
30. عاملی، ابراهیم (1360)، تفسیرعاملی، علی اکبر غفاری، تهران، صدوق.
31. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، چ4، سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان.
32. عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق)، الفروق فی اللغة، بیروت، دارالآفاق الجدیدة.
33. فخر رازی، محمدبن عمر(1420ق)، مفاتیح الغیب، چ3، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
34. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین، چ2، قم، نشرهجرت.
35. فیض کاشانی، محسن (1415ق)، تفسیر الصافی، چ2، تهران، صدر.
36. قرائتی، محسن (1388)، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن.
37. قرشی، علی اکبر(1371)، قاموس قرآن، چ6، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
38.                     (1377)، تفسیر أحسن الحدیث، چ3، تهران، بنیاد بعثت.
39. قرطبی، محمدبن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو.
40. قمی، عباس (1380)، مفاتیح الجنان، چ4، کمره­ای، بی­جا، صبا.
41. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا (1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، حسین درگاهی، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
42. کاشانی، فتح الله (1336)، تفسیرمنهج الصادقین فی إلزام المخالفین، چ3، تهران، کتابفروشی محمدحسن علمی.
43. کلینی، محمدبن یعقوب (1375)، کافی، چ3، مترجم: محمدباقر کمره­ای، قم، اسوه.
44. مجلسی، محمدباقر(1403ق)، بحارالأنوار، جمعی از محققان، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
45. مدنی، علی خان بن احمد (1384)، الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد، مؤسسه­ی آل البیت:لإحیاء التراث.
46. مصطفوی، حسن (1430ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چ3، بیروت؛ قاهره؛ لندن، دارالکتب العلمیه؛ مرکز نشر آثار علّامه مصطفوی.
47. معرفت، محمدهادی(1428ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه­ی فرهنگی انتشاراتی التمهید.
48. مکارم شیرازی، ناصر(1374)، تفسیرنمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.             
49.                                 (1421ق)، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسه­ی امام علی بن ابی طالب.
50. موسی، حسین یوسف (1410ق)، الإفصاح، چ4، قم، مکتب الأعلام الإسلامی.
51. مهنا، عبدالله علی (1413ق)، لسان اللسان، بیروت، دارالکتب العلمیه.
52. واحدی، علی بن احمد (1411ق)، اسباب نزول قرآن، تحقیق: کمال بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب الاسلامیه.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های تفسیر تطبیقی
دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 7
فروردین 1397
صفحه 243-262

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار