بررسی تطبیقی دیدگاه علامه معرفت و علامه طباطبایی در منبعیت قرآن و روایات برای تفسیر

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه

2 دانش آموخته دکتری دانشاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

چکیده

«منابع تفسیر» از مباحث پراهمیت در مناهج تفسیری است. این منابع ریشه در وحی و باز تعریف آن یا برگرفته از تلاش عقلانی و تجربه بشر در طول قرون و اعصار دارد. تفاوت مناهج و روش های تفسیری ارتباط با انتخاب مفسر در منابع دارد. مقاله تلاش دارد دیدگاه استاد معرفت را در باره منابع اثری کسب و تمایزهای دیدگاه‌ ایشان را با علامه طباطبایی بررسی کند. این دو مفسر یکی به شدت به منبع قران به قرآن توجه کرد و دیگری بر روایات و اثار تفسیری تمرکز دارد. در مقاله ابتدا دیدگاه تطبیقی استاد و علامه طباطبایی را در باره منابع قرآن، و روایات وحیانی و تاریخی شامل: سنت پیامبر اکرم (ص) سنت اهل بیت (ع)، بررسی کرده است. تلاش شده دلیل حجیت واعتبار هر یک از منابع مذکور و مشترکات و امتیازات نظر دو دیدگاه بررسی شود. محصول بررسی آن که ریشه اختلاف نظراین دو مفسر، به در هم آمیختگی علوم ابزاری و علوم منبعی تفسیر، تفاوت در تعریف تفسیر و تفکیک ناشدگی اصطلاحات تفسیر و تبیین قرآن بر می گردد.

تازه های تحقیق

جمع بندی و نتیجه گیری

بر اساس مطالب مطرح در مقاله نتایج ذیل حاصل می گردد:

علامه معرفت و علامه طباطبایی دو مفسر نو آور معاصرند که هر دو بر پایه منابع وحیانی به تفسیر قرآن اهتمام ورزیده اند، منتهی در انحصار منابع تفسیر به قرآن یا گسترش آن به دیگر منابع مربوط به وحی اختلاف دارند. علامه طباطبایی که به انحصار منابع تفسیر قائل است، منعی بر استفاده از علوم ابزاری چون صرف، نحو و ادبیات و منطق در تفسیر نمی بیند؛ چنانکه استاد معرفت این منابع را در تفسیر لازم می شمرد. هر دو مفسر استفاده از قرآن را در تفسیر لازم می دانند و اختلاف در انحصار تفسیر مانع نشده که علامه روایات پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) را در تبیین قرآن منکر باشد. انکار ایشان به تفسیر قرآن و رفع ابهام از آیات به وسیله سنت پیامبر و اهل بیت برمی گردد. استاد معرفت به جهت نگاهی که به تفسیر دارد و تفسیر قرآن را شامل لایه هایی از ابهام زدایی عمیق و اعم از تبیین مجملات می داند، بر نقش معصومان در تفسیر قرآن تأکید ورزیده است. وی همچنین نیاز فهم قرآن را به پیوست های فرهنگی و اجتماعی و استعمالات عربی معاصر نزول ضروری می داند و بر انتقال تجارب تعلیمی تفسیری  معصومان وپیامبر وانتقال فهم صحابه و تابعان از تبیینات ایشان اهمیت می دهد و این منابع را حجت بالواسطه می شمرند چنانکه منبعیت اجماع به شرط کشف قول معصوم از آنها پذیرفته می شود.

به نظر می رسد اگر علامه طباطبایی تکلیف مراد از تفسیر را آن گونه که نظرشان بود روشن می کرد و منابع ابزاری فهم قرآن را از علوم منبعی به روشنی و با تشریح کافی تفکیک می­نمود و تفاوت تفسیر قرآن با تبیین آن به روشنی بیان می شد، بسیاری از ابهامات در مراد ایشان مرتفع می­گشت و در نهایت تفاوت ماهوی و جدی بین نظر دو مفسر عالی مقام در تفسیر قرآن بروز نمی کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative study of the viewpoint of Allameh Mo'refat and Allameh Tabatabai in Quranic verses and narrations for interpretation.

نویسندگان [English]

  • Abdolkarim Behjatpoor 1
  • mohsen ghamarzadeh 2
1 Associate Professor, Culture and Islamic Thought Academy;
2 writerPh.D. student of Islamic Azad University, Research Branch of Tehran
چکیده [English]

Comparative Study of the Viewpoints of Allameh Ma’refat and Allameh Tabatabaii on Making Reference to the Quran and Narratives for Exegesis
Abdolkarim Behjatpoor  [1]
Mohsen Ghamarzadeh [2]
 
(Received: 18/06/2017; Accepted: 06/09/2017)
Abstract
One of the important issues raised in exegetic methods is the “sources of exegesis”. These sources either originate from Wahy (revelation) and its redefinition or are extracted from the rational and experimental efforts of humans during centuries. The differences in exegetic methods are related to the commentators’ choice of source. By scrutinizing the viewpoints of Allameh Ma’refat about the exegetic sources of a work, this research paper attempts to find out the distinctions between his and Allameh Tabatabaii’s views in this regard. As the primary source of exegesis, Allemeh Ma’refat is more concerned about narratives and other exegetic books while Allameh Tabatabaii focuses on the Quran. In order to answer the research question, a comparative analysis has been made between the views of Allameh Ma’refat and Allameh Tabatabaii on the Quran and divine and historical narratives including the narrative from Prophet Mohammad and Ahl al-Bayt. By analysis of arguments regarding the validity of each of the above sources, their commonalities, and also advantages, it becomes evident that the disagreement between these two commentators is related to the intermingled state of instrumental and referencing sciences in exegesis, difference in the definitions of exegesis, and also lack of differentiation between the terms exegesis and elucidation of the Quran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sources of exegesis
  • exegetic methods
  • the Quran to the Quran exegesis
  • narrative exegesis
  • insight
  • Tabatabaii
  • Hadit
 
القرآن الکریم.
ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، چاپ: اول بیروت، 1988 م.
ابن طاووس، على بن موسى، سعد السعود للنفوس منضود، دار الذخائر ، چاپ: اول ، ایران ، قم ، بى تا.
ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم تأویل مختلف الحدیث، المکتب الاسلامی - بیروت، مؤسسة الإشراق، 1419ه.ق.
ابن کثیر دمشق، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، 1419 ه.ق.
ابوالفتوح رازی، جمال‌الدین حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، قدس رضوی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان 1408ه.ق.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایةالاصول، بی جا، نشر اسلامی، بی تا.
استرآبادی ، التاویل الآیات الظاهره فی فضائل العترۀ الطاهره، حوزه علمیه قم، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین 1409 ه.ق.
بابائی، علی اکبر / مقاله منابع تفسیری و ضرورت شناخت آن. سایت اندیشه قم، http://www.andisheqom.com/
بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعث، 1416ه.ق.
بغدادی، أحمد بن علی، الکفایة فی علم الروایة، مدینه، المکتبة العلمیة، بی‌تا.
بهجت پور، عبدالکریم، تفسیر تنزیلی مبانی اصول قواعد فوائد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392ه.ش.
جرجانی، ابوالمحاسن، جِلاءالاذهان و جَلاءُ الاحزان، بی جا، محدث ارموی، ۱۳۳۷-۱۳۴۱ ه.ش.
جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، 1393 ه.ش.
حاکم نیشابوری، الحافظ ابو عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفه للطباعه و النشر، 1418ه.ق.
الحرانی الحنبلی الدمشقی، تقی الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن عبد السلام بن عبد الله بن أبی القاسم بن محمد ابن تیمیة، مقدمۀ فی اصول التفسیر، بیروت، لبنان، دار مکتبة الحیاة، 1490 ه.ق.
خویى، ابوالقاسم، البیان فى تفسیر القرآن، 1جلد، چاپ: 1، ایران ، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1430 ه.ق.
ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، بیروت، دار احیاء التراث العربى‏، بی تا.
زرقانی، محمد بن عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی جا، دار احیاء التراث العربى‏، بی تا.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، الإتقان فی علوم القرآن، 2جلد، چاپ: 2، لبنان، بیروت، دار الکتاب العربی، 1421 ه.ق.
شریف الرضى، محمد بن حسین، ترجمه و شرح نهج البلاغة (فیض الإسلام)، 2جلد، چاپ: پنجم، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام ، 1379 ه.ش.
شوکانی، فتح القدیر، دار ابن کثیر، بیروت، دمشق، دار الکلم الطیب، 1414 ه.ق.
صفار قمی، ابن فروخ، بصائر الدرجات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ه.ق.
طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، 20جلد، چاپ: 2، لبنان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390 ه.ق.
طباطبایی، سید محمد‌حسین، قرآن در اسلام، دار الکتب الاسلامیه، 1379 ه.ش.
طبرسی، فضل بن حسن بن فضل ، مجمع البیان، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ه.ش.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412ه.ش.
طوسی، محمد بن حسن ، تفسیر التبیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفۀ الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348 ه.ش.
عروسی حویزی، عبد على بن جمع، تفسیر نورالثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415ه.ق.
عیاشى، محمد بن مسعود، التفسیر ( تفسیر العیاشی)، 2جلد، چاپ: 1، ایران، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة ، 1380 ه.ق.
فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1384ه.ش.
قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنة، تهران، عنایت قم پور، 1394ه.ش.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط - الإسلامیة)، 8جلد، چاپ: 4، تهران، دار الکتب الإسلامیة ، 1407 ق.
کاشانی، منهج الصادقین، تهران، کتابفروشى محمد حسن علم، 1336 ه.ش.
کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الامام امیر المؤمنین (ع)، قم، مجمع احیاءالثقافةالاسلامیة، 1412ه.ق.
لاریجانی، صادق، کارکربرد حدیث در تفسیر و معارف، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی ـ شماره4 و 5، تابستان و پائیز 1383.
مجلسی، محمدباقربن محمد تقی، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ه.ق.
محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1404ه.ق.
محمد رشید رضا، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990م.
المروزی، محمد بن نصر، السنة المروزیة، بیروت، موسسه الکتب الثقافیه، ۱۴۰۸ه.ق.
معرفت ،محمد هادی ، مقاله کاربرد حدیث در تفسیر ، مجلۀ تخصصی دانشگاه علوم انسانی رضوی (سال اول شماره اول پائیز 1380 ص142)
معرفت، محمد هادی، صحابه از منظر اهل‌بیت(ع)، مجله  طلوع  بهار و تابستان 1384، شماره 13 و 14 
معرفت، محمدهادى، التفسیر الأثری الجامع، 6جلد، چاپ: 1، ایران ، قم، موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید ،1387 ه.ش.
معرفت، محمدهادى، تفسیر و مفسران، 2جلد، چاپ:1، ایران، قم، موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید، 1379 ه.ش.
CAPTCHA Image