بررسی تطبیقی رویکردهای هرمنوتیک فلسفی در تفسیر قرآن
محسن ایزدی*
تاریخ ارسال: 25/03/97 | تاریخ پذیرش: 20/08/97
چکیده
هرمنوتیک فلسفی به بررسی و تحلیل تفسیر متون میپردازد. خاستگاه این دانش که فلسفه غرب است، با نام فیلسوفانی مانند هیدگر و گادامر پیوند خورده است. در بین اندیشمندان مسلمان، بررسی فرایند تفسیر قرآن و تحلیل کم‌وکیف تأثیر پیش‌فهم‌ها و گرایشهای مفسر در تفسیر او، سابقه‌ای دیرینه دارد. در عرصه دین‌پژوهی اسلامی معاصر نیز برخی نواندیشان با اقتباس از آموزه‌های هرمنوتیک فلسفی رایج در غرب و با رویکردی حداکثری، تأثیرپذیری معرفت دینی از معارف بشری را تئوریزه کرده‌اند. تأثیر برخی از پیشفرضها به‌عنوان «مبانی تفسیر قرآن» مورد وفاق همگان است؛ اما آنچه در بین صاحبنظران این عرصه محل اختلاف می‌باشد، عبارت است از: تأثیر پیش‌فهم‌های فلسفی، کلامی، عرفانی، روان‌شناختی، سیاسی و ....، نیز تأثیر انتظارات و علائق مفسر در تفسیر قرآن. در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی، رویکردهای هرمنوتیک فلسفی در تفسیر قرآن را مورد تحلیل و بررسی تطبیقی قرار داده و با تقسیم این رویکردها به افراطی، تفریطی و اعتدالی به بررسی و نقد دو رویکرد اول پرداخته‌ایم. سپس، با تبیین و تثبیت رویکرد اعتدالی، عقلانیت و طهارت نفس را به عنوان شرایط لازم جهت استفاده از پیش‌فهم‌ها و گرایش‌ها معرفی کرده‌ایم.
کلیدواژگان
تفسیر قرآن، هرمنوتیک فلسفی، پیشفهم، عقل، طهارت نفس.
* Associate Professor, Department of Islamic Teachings, University of Qom, | Mohseneizadi@yahoo.com
* دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم | Mohseneizadi@yahoo.com
تازه های تحقیق
نتیجه‌گیری
رویکردهای هرمنوتیکی دربارة تفسیر قرآن را میتوان به سه رویکرد اصلی تقسیم کرد: 1. رویکرد افراطی. 2. رویکرد تفریطی. 3. رویکرد اعتدالی. برخی صاحبنظران درباره تأثیر پیش‌فهم‌ها و علایق و انتظارات مفسر در تفسیر قرآن، رویکردی افراطی و حداکثری دارند و معتقدند متن قرآن و کلام خداوند صامت است و مفسر با استفاده از پیشفرضها، علوم و معارف بشری و نیز گرایشهای اعتقادی خود، به استنطاق قرآن میپردازد. طرفداران این رویکرد معتقدند: پیش‌فهم‌های مفسران نه‌تنها در کشف مراد جدی متکلم؛ بلکه در القای معنای الفاظ نیز دخالت دارند؛ چرا که الفاظ و عبارات گرسنه معانیاند و نه آبستن آنها. این رویکرد دارای اشکالات متعددی است. برخی دیگر از مفسران و اندیشمندان مسلمان، نسبت به هرمنوتیک فلسفی، رویکردی تفریطی داشته و دخالت هر نوع پیشفهم و گرایشی را در تفسیر قرآن غیرمُجاز شمرده‌اند. به این رویکرد نیز انتقادهای جدی وارد است. در رویکرد سوم که رویکردی اعتدالی است، تأثیر و دخالت پیش‌فهم‌ها و گرایشهای مفسر با ملاک‌های خاصی مُجاز دانسته شده است. این ملاک‌ها عبارتند از عقلانیت و طهارت نفس.
Comparative Analysis of Philosophical Hermeneutic Approaches in the Qur’anic Exegesis
نویسندگان [English]
Mohsen Izadi
Associate Professor, Department of Islamic Teachings, University of Qom,
چکیده [English]
Philosophical hermeneutics analytically explores the interpretation of texts. The birthplace of this knowledge which is western philosophy is intermingled with the name of philosophers such as Heidegger and Gadamer. Among Muslim thinkers, the investigation of the process of Qur'anic exegesis and the effect analysis of commentator’s preconceptions and tendencies on his interpretation has a long history. Also in contemporary Islamic theological research, some innovative thinkers adapting common Western philosophical hermeneutics and a maximal approach have started to theorize the susceptibility of theological studies from human knowledge. The impact of some presumptions known as “the principles of Qur'anic exegesis” is commonly agreed; however, the effect of philosophical, Kalami, mystical, psychological, and political preconceptions as well as the influence of commentator’s assumptions and interests on Qur'anic exegesis are yet controversial fields which need further research. This article aims to comparatively analyze and explore the philosophical hermeneutic approaches in the Qur'anic exegesis using descriptive analysis, and by classifying the existing approaches to extremist, conservative, and moderate, it attempts to critically analyze the first two approaches. Finally, by approving and confirming the moderate approach, the article introduces wisdom and purification of Nafs (soul) as essential conditions for applying preconceptions and tendencies.
ابتدای صفحه