گسترۀ وحی محمدی در آیات سورۀ نجم از نگاه مفسران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

یکی از پرسش‌های بنیادین پیرامون وحی محمدی، این است که «این وحی چه گستره‌ای دارد؟»؛ به دیگر سخن، کدام دسته از سخنان پیامبر گرامی اسلام(ص)، آبشخورش وحی الهی بوده و کدام دسته بر پایۀ اجتهاد یا به فراخور زندگی روزمرۀ ایشان گفته شده است؟ آیات سوم و چهارم سورۀ نجم، یکی از داده‌های مهم دربارۀ پرسش پیش‌گفته است که دانشوران علوم اسلامی، اطلاعات گوناگونی در این باره از آن به دست داده‌اند. این جستار، پس از بازنمودن دیدگاه درست دربارۀ گسترۀ وحی محمدی بر پایۀ این آیات، دیدگاه‌های تفسیرنویسان را در این باره بازآورده و آنها را داوری کرده است. در این پژوهش از رهگذر تفسیر قرآن به قرآن، باز نموده شده است که آیات سوم و چهارم سورۀ نجم، تنها، گویای وحیانی بودن قرآن است؛ نه قرآن و فراتر از آن، آن سان که برخی تفسیرنویسان سخنان غیرقرآنی پیامبر(ص) را نیز با استناد بدین آیات وحیانی خوانده‌اند و نه چیزی به جز قرآن، آن سان که برخی این آیات را گواه وحیانی بودن سخنان پیامبر(ص) دربارۀ جانشینی حضرت علی(ع) شناسانده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Scope of Mohammadan Revelation on the Basis of the Third and Fourth Verses of Chapter 53 (Al-Najm, The Star) in Commentators' View

چکیده [English]

One of the fundamental questions about Mohammedan revelation is "what is its scope"? In other words, which parts of the Holy Prophet's sayings are rooted in revelation and which parts were based on independent reasoning or according to his everyday life? The third and fourth verses of Chapter 53 (Al-Najm, The Star) provide important data to answer the question, from which Muslim scholars have exerted and provided different information. Representing the correct view about the scope of Mohammadan revelation on the basis of these verses, the present paper reviews and evaluates commentators' view in this regard. Based the interpretation of these verses according to the method of interpreting the holy Quran by the Quran, the findings indicate that these verses only show that the holy Quran is revealed, not the holy Quran and beyond it, as some commentators have regarded Prophet Muhammad's non-Quranic sayings as revealed ones through referring to these verse; not anything more than the holy Quran, as some commentators have identified Holy Prophet's sayings about Imam Ali's succession as revealed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Najm
  • the scope of revelation
  • interpretation of the holy Quran by Quran
  • Holy Prophet's hadiths
  • Holy Prophet's way of life

. نتیجه‌گیری

دیدگاه تفسیرنویسان، دربارۀ این که آیات سوم و چهارم سورۀ نجم، گواه وحیانی بودن کدام دسته از سخنان پیامبر(ص) است، گوناگون است و هم‎چنان که در این جستار نمودیم، می‌توان هشت دیدگاه را در این باره برشمرد. این دیدگاه‌ها را می‌توان به سه دیدگاه فراگیر‌تر دسته‌بندی کرد:

 1. آیات پیش‌گفته، تنها، گواه وحیانی بودن قرآن است.

2. آیات پیش‌گفته، گواه وحیانی بودن قرآن و فراتر از آن است.

3. آیات پیش‌گفته، گواه وحیانی بودن چیزی جز قرآن است.

تفسیر قرآن به قرآن آیات نخست سورۀ نجم ما را بدین رهنمون می‌کند که آیات سوم و چهارم سورۀ نجم، تنها، گواه وحیانی بودن قرآن است؛ نه آن و فراتر از آن و نه چیزی جز آن. وانگهی، متن آیۀ چهارم این سوره، پذیرش دیدگاه تفسیرنویسانی که این آیه را همراه آیۀ پیش از آن، گواه وحیانی بودن چیزی جز قرآن، یا قرآن و فراتر از آن، دانسته‌اند، دشوار می‌نماید؛ زیرا در این آیه، سخن از آن دسته از سخنان پیامبر(ص) است که خود، وحی‌ است؛ نه این که معانی‌اش وحی است و این نشان می‌دهد که الفاظ این دسته از سخنان نیز وحی است و تنها قرآن است که این گونه است.

  1. قرآن کریم
  2. ابن‌‌بابویه، محمد بن ‌علی (1362ش). الامالی. تهران: انتشارات کتابخانه اسلامیه.
  3. ابن‌جوزى، عبدالرحمن بن على (1422ق). زاد المسیر فى علم التفسیر. بیروت: دارالکتاب العربی.
  4. ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن ‌علی (1415ق). الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل أحمد عبدالموجود و على محمد معوض. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  5. ابن‌شهرآشوب، محمد‌ بن‌ علی (1379ق). مناقب آل ‌أبی‌طالب(ع)، تصحیح محمد حسین دانش آشتیانى و سید هاشم رسولى محلاتی. قم: انتشارات علامه.
  6. ابن‌عطیه، عبدالحق بن ‌غالب (1422ق). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافى محمد. بیروت: دارالکتب العلمیة ‌ـ منشورات محمد علی بیضون.
  7. ابن‌‌قتیبه، عبدالله ‌بن‌ مسلم (بی‌تا). تأویل مشکل القرآن، تحقیق شمس‌الدین ابراهیم. بیروت: دارالکتب العلمیة ‌ـ‌ منشورات محمد علی بیضون.
  8. ابن‌مغازلى، علی بن محمد (1424ق). مناقب الإمام علی بن أبی‌طالب(ع). بیروت: دارالأضواء.
  9. ابوحیان، محمد بن ‌یوسف (1420ق). البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل‏. بیروت: دارالفکر.
  10. اسعدی، محمد (1385ش). سایه‌ها و لایه‌های معنایی: درآمدی بر نظریه معناشناسی مستقل فرازهای قرآنی در پرتو روایات تفسیری. قم: بوستان کتاب.
  11. امینی، عبدالحسین (1416ق). موسوعة الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
  12. ایزوتسو، توشیهیکو (1378ش). مفاهیم اخلاقی‌‌ـ‌‌ دینی در قرآن مجید، ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان.
  13. بغوى، حسین بن ‌مسعود (1420ق). تفسیر البغوى المسمی معالم التنزیل، تحقیق عبدالرزاق المهدى. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  14. بیضاوى، عبدالله بن ‌عمر (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن المرعشلی. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  15. ثعلبى نیشابورى، احمد بن ‌محمد (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق ابومحمد بن عاشور. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  16. ثقفى تهرانى، محمد (1398ق). روان جاوید در تفسیر قرآن مجید. تهران: انتشارات برهان.
  17. جوادعلی (1413ق). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. بغداد: دانشگاه بغداد.
  18. جوادی آملی، عبدالله (1386ش). سیره رسول اکرم(ص) در قرآن، تفسیر موضوعی9، تنظیم و نگارش حسین شفیعی. قم: اسراء.
  19. جوادی آملی، عبدالله (1387ش). سیره رسول اکرم(ص) در قرآن، تفسیر موضوعی8، تنظیم و نگارش حسین شفیعی. قم: اسراء.
  20. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
  21. حسینى همدانى، سید محمد (1404ق). انوار درخشان در تفسیر قرآن، تحقیق محمدباقر بهبودى. تهران: کتابفروشى لطفى.
  22. خازن، علی بن‌محمد (1415ق). لباب التأویل فى معانى التنزیل، تصحیح محمد على شاهین. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  23. دروزه، محمد عزت (1383ق). التفسیر الحدیث: تفسیر السور حسب النزول. بیروت‏: دارالغرب الاسلامی.
  24. ذوالرمة، غیلان‌ بن‌ عقبه (1415ق). دیوان ذی ‌الرمّة، مقدمه و شرح احمد حسن بسج. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  25. زرکشی، محمد بن عبدالله (1410ق). البرهان فی علوم القرآن، تحقیق یوسف عبدالرحمن مرعشلی و دیگران. بیروت: دارالمعرفة.
  26. زمخشرى، محمود بن ‌عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل. بیروت: دارالکتاب العربی.
  27. سیوطی، عبدالرحمن بن أبی‌بکر (1404ق). الدر المنثور فى تفسیر بالمأثور. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
  28. شوشتری، محمدتقی (1401ق). مستدرک الأخبار الدخیلة، تعلیق علی‌اکبر غفاری. تهران: کتابخانۀ صدوق.
  29. طباطبایى، سید محمدحسین (1417ق).‏ المیزان فى تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ‏ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  30. طبرسى، فضل بن‌ حسن‏ (1372ش). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تحقیق محمدجواد بلاغی. تهران‏: انتشارات ناصر خسرو.
  31. طبرى، محمد بن ‌جریر (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
  32. طیب، سید عبدالحسین (1378ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات اسلام.
  33. عاملی، جعفر مرتضی (1386ش). سیرۀ صحیح پیامبر بزرگ اسلام(ص): تجزیه، تحلیل، بررسی، ترجمۀ حسین تاج‌آبادی. قم: نورمطاف.
  34. فخررازى، محمد بن‌ عمر (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  35. فرات کوفى، فرات بن ‌ابراهیم (1410ق). تفسیر فرات الکوفى، تحقیق محمد کاظم. تهران:‏ سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
  36. فضل‌الله، سید محمد حسین (1419ق). تفسیر من وحى القرآن. بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر.
  37. قاسمى، محمد (1418ق). محاسن التأویل، تحقیق محمد باسل عیون السود. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  38. قشیرى، عبدالکریم بن‌هوازن (بی‌تا). لطایف الاشارات، تحقیق ابراهیم بیسونی. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  39. قمى، على بن‌ابراهیم (1363ش). تفسیر قمى، تحقیق طیب موسوى جزایرى. قم: دارالکتاب.
  40. کلینی، محمد بن یعقوب (1365ش). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  41. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تحقیق عبدالزهرا علوی و دیگران. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  42. مصطفوى، حسن (1430ق). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم. بیروت ‌‌‌‌ـ‌ قاهره ‌ـ‌ لندن: دارالکتب العلمیة‌ ـ‌ مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.‏
  43. معرفت، محمدهادی (1385ش). تاریخ قرآن. تهران: سمت.
  44. مکارم شیرازى، ناصر (1371ش). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  45. نظام‌الدین نیشابوری، حسن بن ‌محمد (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات‏. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  46. نکونام، جعفر (1384ش). «تفسیر آیۀ "مَس" در بستر تاریخی». مقالات و بررسیها (علوم قرآنی و حدیث)، ش77 (1).
  47. هاچیسون، رابرت و اندرو گراهام (1389ش)، شناخت شهاب‌سنگ‌ها، ترجمه و اقتباس حسین علیزاده غریب. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
CAPTCHA Image