فاعل معجزه در تبیین مفسران فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

معجزه امری خارق العاده است که مافوق توان بشری بوده و گواه صدق ادعای پیامبری است. برخی آیات قرآن کریم به تبیین معجزه و نوع آن در داستان انبیاء پرداخته‌اند. آیات توصیف‌گر معجزه به روشنی گاه از فاعلیت خداوند در تحقق این امر فوق توان بشری سخن می‌گویند و گاه تحقق آن را به خواست نبی اما به اذن الهی می‌خوانند. در این مقاله مواجهه مفسران فریقین در برابر شماری از این آیات مورد بررسی قرار گرفته است. برخی به تفکیک آیات، در بعضی موارد خداوند و در موارد دیگر انبیاء را فاعل معجزه می-خوانند؛ اما گروه دوم بدون در نظر گرفتن صراحت آیات بنابر ادله عقلی و یا استدلالهای کلامی سخن گفته-اند. دسته‌ای از ایشان معجزات را فعل انبیاء خوانده و صدور افعال مادی را از خداوند غیرممکن می‌دانند و دسته دیگر، تحقق معجزه را تنها از جانب ساحت کبریایی امکان پذیر می‌دانند. نگارنده در این مقاله در پرتو 3 اصل، چگونگی تحقق امر فوق بشری از سوی پیامبرانی که در آیات قرآن، بشر خوانده شده‌اند را امکان پذیر می‌داند: اول. اعطای مقام ولایت تکوینی به ایشان از سوی خداوند؛ دوم. مظهریت اوصاف و صفات الهی در جایگاه خلیفه اللهی؛ سوم. صدور معجزه در پرتو اذن خداوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Agent of Miracle from the Perspective of Shi'ite and Sunni Commentators

نویسنده [English]

  • seyede saeedeh gharavi
Assistant Professor of Quran and Hadith Qom University
چکیده [English]

Miracle is a supernatural act beyond human power, which proves the truthfulness of prophecy claim. Some Quranic verses have explained miracle and its types in the story of the prophets. Sometimes, these verses have clearly referred to God's agency in fulfilling this extraordinary affair, and other times regard its performance at prophet's request with the permission of God. The present paper studies Shia and Sunni commentators’ views about some of these verses. Some commentators separate these verses and regard God as the performer of miracle in some cases and prophets in other cases. Other commentators, however, have expressed their ideas based on rational and theological arguments, regardless of the clarity of verses. Some of them regard miracles as an act of prophets and argue that the performance of material acts by God is impossibility. Another group believes that the glorious God is the only one who can perform miracles. The author of this paper holds that performance of this superhuman act by the prophets, who are called human beings in the holy Quran, is possible in the light of three principles. First, granting them with the position of existential authority by God; second, the manifestation of divine qualities and attributes in the position of Divine vicegerency; and third, performing miracles in the light of God’s permission.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the agent of miracle
  • existential authority
  • Divine vicegerency
  • manifestations of the qualities and attributes of God
  • God's permission

نتیجه­ گیری

آیات اولیه­ی توصیف معجزه در عصر انبیاء، تمامیت تحقق آن را به خداوند نسبت می­دهند. در داستان حضرت ابراهیم علیه السلام آنچه به وقوع می­پیوندد کاملا بدون اطلاع ابراهیم علیه السلام  و خارج از اراده وی بوده است و آرام آرام قدرت انبیاء و میزان سهم ایشان در خلق معجزه رو به فزونی می­نهد. در داستان حضرت موسی علیه السلام ابتدا خداوند مصدر صدور معجزه است و آن­گاه که موسی علیه السلام از قدرت خویش به اذن الهی در تصرف امور و ولایت تکوینی­اش مطمئن می­شود خود، منشا صدور و خلق معجزه­ای می­گردد که مافوق توان بشری است و اگر چه حسی است اما وقوع آن قدرتی مافوق بشر می­طلبد. این تفوق در زمان حضرت عیسی علیه السلام به اوج می­رسد به نحوی که عیسی علیه السلام به توصیف قرآن کریم دست به خلقی خداگونه می­زند و مخاطب الهی قرار می­گیرد در توصیف این اعمال که «إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ بِإِذْنی‏ فَتَنْفُخُ فیها فَتَکُونُ طَیْراً بِإِذْنی‏ وَ تُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنی‏ وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتى‏ بِإِذْنی»

سیر صعودی توان بخشی انبیاء بر ولایت تکوینی و آگاهی ایشان به علم الکتاب، رشد جامعه انسانی را نیز در پی داشته است به نحوی که انسانها را برای نزول دین و آئین خاتم که ام الکتاب است و تمام حقیقت، مهیا می­کند. آئینی این چنینی بر ابصار و ادراک حسی غلبه داشته و از آنجا که آورنده آن انسان بشری است و متوقف در زمان، باید بتواند بر زمان و مکان فائق آید و درک اعجاز آن نباید نیازمند همراهی آورنده باشد. از این رو از قالب حسی که محصور در زمان و مکان و متوقف بر آورند است خارج شده و از آنجا که متفاوت از اعجازهای پیشین، تنها برای اثبات نبوت محقق نشده بلکه اساسنامه فیض به کمال وجودی است، خلق آن تنها از وجود مطلق و عالم بی­واسطه امکان پذیر است و اگر چه آورنده­اش را هرگز توان خلق آن نیست، اما ظرف وجودیش به اراده الهی تا قاب قوسین پیش رفته، آن چنان وسعت یافته که محمل آن عظمت کبریایی گردیده و حقیقت تاویل آن بر ظرف وجودیش بار یافته است. 

  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه، صبحی صالح.
  3. آشتیانى، سید جلال‏الدین(1381ش). شرح بر زاد المسافر، قم: بی نا، چاپ سوم.
  4. آل غازی، عبدالقادر(بی تا). بیان المعانی، دمشق: الترقی.
  5. آلوسی، محمود(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
  6. ابن حزم(1395ق). الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، بیروت: دارالمعرفة.
  7. ابن سینا، ابوعلی حسین(1404ق). اشارات (شرح محقق طوسی و حاشیه فخر رازی)، قم: کتابخانۀ آیة الله مرعشی.
  8. ابن عاشور، محمد بن طاهر(بی تا). التحریر و التنویر، بی‌جا: بی‌نا.
  9. ابن عجیبة، احمد(بی تا). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره: حسن عباس زکی.
  10. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(1917م). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالمعرفة.
  11. امین، سیده نصرت(1362ش). مخزن العرفان، اصفهان: چاپ نشاط.
  12. اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف(1420ق). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.
  13. ایجی، قاضی عضدالدین(بی تا). شرح المواقف، قم: انتشارات رضوی.
  14. بغدادی، عبدالقاهر(1400ق). اصول الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  15. بلاغی، محمد جواد(بی تا). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: مکتبة الوجدانی.
  16. بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  17. ترمذی، ابو عبدالله محمد بن علی(1965م). ختم الاولیاء، عثمان اسماعیل یحیی، بیروت: المطبعة الکاتولیکیة
  18. تفتازانی، سعدالدین(1409ق). شرح المقاصد، قم: انتشارات رضی.
  19. جوادی آملی، عبدالله(1389م). تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
  20. جوادی آملی، عبدالله(1383ش). توحید در قرآن، قم: اسراء، چاپ اول.
  21. جوادی آملی، عبدالله(1389ش). سیرۀ پیامبران در قرآن، قم: اسراء.
  22. جوادی آملی، عبدالله(1381ش). سیرۀ رسول اکرم(ص) در قرآن، قم: اسراء.
  23. جوادی آملی، عبدالله(1370ش). ولایت در قرآن، قم: اسراء، چاپ پنجم.
  24. حسن زاده آملی، حسن(1384ش). ولایت تکوینی، قم: الف،لام،میم، چاپ دوم.
  25. حسینی زبیدی، محمد مرتضی(1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: بی‌نا، چاپ اول.
  26. حقی بروسوی، اسماعیل(بی تا). تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر.
  27. خویی، ابوالقاسم(بی تا). البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار الامام الخویی.
  28. دینوری، عبدالله بن محمد(بی تا). تفسیر ابن وهب المسمی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  29. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412ق). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالعلم الدار الشامیة، چاپ اول.
  30. زحیلى، وهبة بن مصطفى(1422ق). تفسیر الوسیط، بیروت: دارالفکر.
  31. زمخشری، محمود بن عمر(1407ق). الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  32. سبحانی، جعفر(1413ق). الالهیات، (به قلم: محمد مکی)، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
  33. سبزواری، محمد(1406ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  34. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن(بی تا). الاتقان فی علوم القرآن، بی‌جا: دارالکتب العربی.
  35. شوکانی، محمد(1414ق). فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.
  36. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم(1368ش). الحکمة المتعالیة، قم: انتشارات مصطفوی.
  37. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1365ش). تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار، چاپ دوم.
  38. طباطبایی، محمد حسین(1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  39. طبرسی، فضل بن حسن(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
  40. طنطاوی، محمد سید(1997م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهرة: نهضة مصر.
  41. طوسی، محمد بن حسن(بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الحدیث التراث العربی.
  42. طیب، عبدالحسین(1364ش). أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلامی.
  43. فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر(1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  44. فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر(بی تا). المطالب العالیة، قم: انتشارات رضی.
  45. فضل الله، محمد حسین(1419ق). من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک لطباعة و النشر.
  46. فیض کاشانی، محسن(1415ق). تفسیر الصافی، تهران: صدر.
  47. فیومی، احمد بن محمد(1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: موسسة دارالهجرة، چاپ دوم.
  48. قرطبی، محمد بن احمد(1364ش). الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول.
  49. قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم(1361ش). الرسالة القشیریة، تهران: چاپ بدیع الزمان فروزانفر.
  50. قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا(1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
  51. قیصری، داود بن محمود(1370ش). شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم، تهران: امیرکبیر.
  52. کاشانی، ملا فتح الله(1336ش). تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.
  53. گنابادی، سلطان محمد(1408ق). تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.
  54. مجلسی، محمد تقی(1364ش). مرآه العقول، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  55. مغنیه، محمد جواد(1385ش). تفسیر الکاشف، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
  56. مکارم شیرازی، ناصر(1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول.
  57. مکارم شیرازی، ناصر(1386ش). آیات ولایت در قرآن، قم: نسل جوان، چاپ سوم.
  58. میبدى، رشیدالدین احمد بن ابى سعد(1371ش). کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  59. میرداماد، محمد بن محمد(1374ش). القبسات، تعلیق و تصحیح: دکتر مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
  60. نوری، حسین بن محمد(بی تا). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث العربی.
  61. نووی جاوى، محمد بن عمر(بی تا). مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید، بیروت: دارالکتب العلمیة.
CAPTCHA Image