ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی رویکرد وثاقت خبری و وثاقت مخبری به احادیث اهلبیت(ع) و نقش آن در تفسیر قرآن کریم
اعتبارسنجی احادیث، یکی از مباحث مهم در علم تفسیر است. به نظر میرسد بررسی تطبیقی دو رویکرد وثاقت خبری و وثاقت مخبری، فواید مهمی در زمینه اعتبارسنجی احادیث تفسیری داشته باشد. نوشتار حاضر، با بررسی دو رویکرد وثاقت مخبری و وثاقت خبری و ترجیح رویکرد وثاقت خبری بر اساس سه مبنای سندشناختی، متنشناختی و مصدرشناختی، سعی در تبیین تأثیر اتخاذ این دو رویکرد در نقشآفرینی احادیث در تفسیر قرآن کریم دارد. بر این اساس، با توجه به رجحان دیدگاه وثاقت خبری، شیوه کاربست مبانی سندشناختی، متنشناختی و مصدرشناختی را در تفسیر عرضه نموده است. © عبداللهزاده، ع؛ ایزدی، م.(1400).بررسی تطبیقی رویکرد وثاقت خبری و وثاقت مخبری به احادیث اهلبیت(ع) و نقش آن در تفسیر قرآن کریم، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 30-7. Doi: 10.22091/PTT.2020.4224.1537
https://ptt.qom.ac.ir/article_1662_8d53e1248c5246301367387e59e12e95.pdf
2021-06-22
9
32
10.22091/ptt.2020.4224.1537
روایات تفسیری
وثاقت خبری
وثاقت مخبری
اعتبار و حجیت
سند
علی
عبداله زاده
aliabdollah68@gmail.com
1
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق علیه السلام
LEAD_AUTHOR
مهدی
ایزدی
izadi@gmail.com
2
استاد تمام گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق علیه السلام
AUTHOR
منابع
1
قرآن کریم.
2
1.آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم: آلالبیت،1409.
3
2.ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران: جهان،1378.
4
3.ابن شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، نجف: الحیدریة،1380.
5
4.ابن الغضائری، احمد بن حسین، الرجال لابن الغضائری، قم: دارالحدیث،1422.
6
5.اسعدی، محمد، آسیبشناسی جریانهای تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،1389.
7
6.----------، سایهها و لایههای معنایی درآمدی بر نظریه معناشناسی مستقل فرازهای قرآنی در پرتو روایات تفسیری، قم: دفتر تبلیغات،1386.
8
7.انصاری، مرتضی، رسائل، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419.
9
8.برزگر، مهدی، «ملاک پذیرش خبر و تاملی در دیدگاه آیة الله خویی»، فقه، شماره2، تابستان1390.
10
9.بروجردی، سیدحسین، تقریرات فی اصول الفقه، تقریر: علیپناه اشتهاردی، قم: جامعه مدرسین، 1417.
11
10.--------------، تقریرات ثلاثة، تقریر: علیپناه اشتهاردی، قم: جامعه مدرسین، 1413.
12
11.--------------، نهایة التقریر، تقریر: محمد فاضل لنکرانی، قم: مطبعة الحکمة، 1377.
13
12.بهبهانی، وحید و علی خاقانی، رجال الخاقانی ومعه فوائد الوحید البهبهانی، قم: دفتر تبلیغات،1404.
14
13.تبریزی، موسی بن جعفر، أوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم: کتبی نجفی،1369.
15
14.تجلیل تبریزی، ابوطالب، معجم الثقات و تفصیل طبقات الروات، قم: جامعه مدرسین، 1363.
16
15.جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم: اسرا، 1378.
17
16.حکیم، سیدمحمدتقی، الأصول العامة للفقه المقارن، بیروت: آلالبیت، 1979.
18
17.خمینی، سیدروحالله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار، 1415.
19
18.-------------، عقائد شیعه یا کشف اسرار هزار ساله، بیجا، بینا، 1363.
20
19.خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالزهرا، 1395.
21
20.--------------، معجم رجال الحدیث، قم: الآداب، 1403.
22
21.--------------، مصباح الاصول تقریر (مباحث حجج و أمارات)، مقرر: واعظ حسینی بهسودی، محمد سرور، قم: مکتبة الداوری، 1422.
23
22.داوری، مسلم، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، قم: مؤسسة الرافد، 1434.
24
23.ربانی بیرجندی، محمدحسن، «وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاهها»، فقه، شماره19 و 20، بهار و تابستان 1378.
25
24.رشاد، علی اکبر، منطق فهم دین، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
26
25.روحانی، سیدمحمد، منتقی الأصول، قم: دفتر آیتالله سیدمحمد روحانی، 1417.
27
26.سبحانی، جعفر، المبسوط فی اصول الفقه، قم: موسسه امام صادق علیه السلام، 1431.
28
27.----------، کلیات فی علم الرجال، قم: جامعه مدرسین، 1414.
29
28.سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، ذخیرة المعاد، نجف: الحیدریة، 1347.
30
29.سند، محمد، بحوث فی مبانی علم الرجال، معالجة علمیة لبعض الإثارات الفاشلة حول التراث الدینی تحت ذریعة تهذیب الأحادیث و تصحیحها، تقریر: محمد صالح تبریزی، قم: مدین، 1429.
31
30.سید مرتضی، علی بن الحسین، رسائل الشریف المرتضی، قم: دارالقرآن، 1405.
32
31.شهید اول، محمد بن جمال الدین، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: آلالبیت، 1419.
33
32.شیخ بهایی، محمد بن حسین، مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین، قم: بصیرتی، بیتا.
34
33.طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین، 1390.
35
34.طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم: آل البیت علیهم السلام، 1417.
36
35.طوسی، محمد بن حسن، العدة فی اصول الفقه، قم: بوستان کتاب، 1432.
37
36.----------------، اختیار معرفة الرجال، قم: آلالبیت، 1417.
38
37.عرفانیان، غلامرضا، مشایخ الثقات، قم: دفتر تبلیغات، 1419.
39
38.فاضل تونی، محمدحسین، الوافیة فی اصول الفقه، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1412.
40
39.فاضل لنکرانی، محمد، مدخل التفسیر، تهران: الحیدری، بیتا.
41
40.قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تهران: دارالکتاب، 1404.
42
41.کلباسی، محمد بن محمد ابراهیم، رسالة فی حجیة الظن، بینا، 1317.
43
42.شعرانی، ابوالحسن و محمدصالح بن احمد مازندرانی، شرح الکافی بتقدیم أبی الحسن الشعرانی، تهران: اسلامیه، 1382.
44
43.مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم: آلالبیت، 1411.
45
44.----------، تنقیح المقال، نجف: المرتضویة، بیتا.
46
45.مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403.
47
46.-----، محمدتقی، روضة المتقین، قم: کوشانپور، 1406.
48
47.محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر، قم: سیدالشهدا علیه السلام، 1364.
49
48.-------------------، معارج الاصول، قم: آلالبیت، 1403.
50
49.محمدی ریشهری، محمد، درآمدی بر تفسیر روایی جامع، تهران: دارالحدیث، 1390.
51
50.مسعودی، عبدالهادی، تفسیر روایی جامع، تهران: دارالحدیث، 1395.
52
51.مصباح یزدی، محمدتقی، قرآنشناسی، قم: موسسه امام خمینی، 1394.
53
52.معرفت، محمدهادی، التفسیر الأثری الجامع، قم: التمهید، 1383.
54
53.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1374.
55
54.مهدویراد، محمدعلی، تفسیر مأثور، حدیث اندیشه، شماره 11 و 12، پاییز و زمستان1383.
56
55.میرداماد، محمدباقر بن محمد، الرواشح السماویة، قم: کتابخانه آیتالله مرعشی، 1405.
57
56.میرزای قمی، ابوالقاسم، قوانین الأصول، تهران: إسلامیة، 1378.
58
57.نایینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تقریر: سیدابوالقاسم خویی، قم: مصطفوی، 1367.
59
58.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1981.
60
59.نراقی، احمد بن محمدمهدی، اساس الاحکام، قم: المنکز العالمی للعلوم و الثقافة الإسلامیة، 1433.
61
60.همدانی، آقارضا بن محمدهادی، الصلاة من مصباح الفقیه، قم: داوری، بیتا.
62
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی فضای نزول آیهٔ وارثان زمین با تکیه بر تفاسیر فریقین
تاریخ دریافت: 02/04/1399 | تاریخ پذیرش: 20/09/1399 مطالعۀ آیات قرآن با تکیه بر فضای نزول، پرده از پارهای از حقایق پنهان آیات برمیدارد. در این مقاله آیۀ پنجم سورۀ قصص، مشهور به آیۀ وارثان زمین که میفرماید: *وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی اْلأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ*، با چنین رویکردی مطالعه شده است. این آیه، چنانکه از سیاقش برمیآید، دلالت دارد بر این که ارادۀ خداوند بر این قرار گرفت که بر بنیاسرائیل که تحت استضعاف فرعون بودند، منت نهد و آنان را پیشوایان و وارثان سرزمینی قرار دهد که از آن در کتاب مقدس بهنام سرزمین موعود یاد شده است. در مقالۀ حاضر، سخن درباره این است که اگرچه سیاق آیه ناظر به بنیاسرائیلِ زمان حضرت موسی(ع) است، با عنایت به این که این آیه در دوران پیش از هجرت و متناسب با وضعیت و فضای تحت استضعاف واقع شدن مسلمانان توسط سران شرک نازل شده، بیگمان در حکم بشارتی بوده که ایشان نیز مانند بنیاسرائیل از ستم رهایی خواهند یافت و به پیشوایی و وراثت سرزمین نایل خواهند آمد. البته این آیه نیز متضمن یک قاعدۀ کلی و گویای سنتی الهی است مبنی بر این که مردمان مستعضف در دورانهای مختلف، بهویژه در آخرالزمان، سرانجام به پیشوایی و وراثت زمین نایل خواهند آمد. © باباعلی، ف؛ تقدیسی، م.م؛ نکونام،ج.(1400).بررسی فضای نزول آیه وارثان زمین با تکیه بر تفاسیر فریقین، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 58-31. Doi: 10.22091/PTT.2021.6317.1882
https://ptt.qom.ac.ir/article_1828_f41fab2dbcab7d58f7dd18646bc26012.pdf
2021-06-22
33
60
10.22091/ptt.2021.6317.1882
آیه 5 سورۀ قصص
فضای نزول
مستضعفان
وارثان زمین
ائمه
فاطمه
باباعلی
q.babaali@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری رشتۀ علوم قرآن و حدیث، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
AUTHOR
محمد مهدی
تقدیسی
mm.taghdisi@gmail.com
2
استادیارگروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
LEAD_AUTHOR
جعفر
نکونام
jnekoonam@qom.ac.ir
3
استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم: ایران – قم
AUTHOR
فهرست منابع
1
قرآن کریم.
2
1. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه،1415ق.
3
2. ابن أبی زَمَنِین المالکی(الإلبیری)، ابیعبدالله محمد بن عبدالله بن عیسى بن محمد المری، تفسیر القرآن العزیز، محقق: عبدالله بن حسین عکاشه ، قاهره: الفاروق الحدیثة، 1423ق.
4
3. ابن بابویه، محمدبنعلی، الأمالی، موسسه البعثه، 1434ق.
5
4. ----------------، کمال الدین و تمام النعمه، مترجم منصور پهلوان، قم: مسجد مقدس جمکران،1382ش.
6
5. ابنجوزی، ابوالفرج، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق.
7
6. ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم(تفسیر ابنکثیر)، بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر و التوزیع، 1412ق.
8
7. أبی السعود، تفسیر ابی السعود، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1388ش.
9
8. اندلسی، ابی حیان، تفسیر البحر المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق.
10
9. بغوی، حسین بنمسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
11
10. بهجتپور، عبدالکریم، شناختنامه تنزیلی سورههای قرآن کریم، قم: موسسه تمهید، 1394ش.
12
11. بیضاوی، عبدالله بن محمد الشیرازی الشافعی، أنوار التنزیل وأسرار التأویل (تفسیر البیضاوی)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
13
12. ثعلبی، ابواسحاق احمد بن محمد ثعلبى نیشابورى، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
14
13. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، محقق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: انتشارات دارالعلم الملابین، 1410ق.
15
14. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، مترجم: احمد روحانی، قم: دارالهدی، 1380ش.
16
15. رازى، فخرالدین محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
17
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، لبنان- سوریه: انتشارات دارالعلم الدارالشامیه، 1416ق.
18
17. سیوطی، عبدالرحمان بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیتاللّه مرعشی نجفی، 1404ق.
19
18. سمرقندی، ابوالیث، تفسیر سمرقندی، ج1، بیروت: دارالفکر، 1416ق.
20
19. شوکانی یمنی، محمد بن علی بن محمد، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر، دارالکلم الطیب، 1414ق.
21
20.صالح، صبحی، نهج البلاغه، قم: مرکز البحوث الاسلامیه، 1374ش.
22
21. صدوق، محمدبن علی بنبابویه، معانی الأخبار، مترجم: علیاکبر غفاری و عبدالعلی محمدی شاهرودی، ج1، قم: دارکتب الاسلامیه، 1377ش.
23
22. صدوق، محمدبن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، مترجم: منصور پهلوان، قم: انتشارات کتاب جمکران، 1395ش.
24
23. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1387.
25
24. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن، لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، دارالمعرفه، 1412ق.
26
25. طبری، ابوجعفر محمد بنجریر، جامع البیان، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
27
26. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق و مصحح سیداحمد حسینی، تهران: مرتضوی، 1416ق.
28
27. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، 1371ش.
29
28. فرات، فرات بنابراهیم، تفسیر فرات، مصحح: محمد کاظم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق.
30
29. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1383ش.
31
30. قرطبی، ابوعبدالله محمدبناحمد الجامع لأحکام القرآن (تفسیر القرطبی)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1415ق.
32
31. قمی، علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، بیروت: دارالکتاب، 1363ش.
33
32.کاشانی، ملافتح الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی علمی، 1336ش.
34
33. مازندرانی، مولی محمد صالح، شرح أصول الکافی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1429ق.
35
34. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ایران: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
36
35. ------------، مرآة العقول فی شرح أخبارآل الرسول، ایران: دارالکتب الإسلامیة، 1404ق.
37
36. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جمعی از نویسندگان؛ زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1353ش.
38
37. معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، تهران: انتشارات سمت، 1397ش.
39
38. هاشمزاده هریسی، هاشم، شناخت سورههای قرآن: از سوره «فاتحة الکتاب» تا سوره «ناس»، تهران: کتابخانه صدر، 1373ش.
40
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تحلیلی آراء قرآنپژوهان فریقین در دلالت آیه 219 سورۀ شعراء بر یکتاپرستی نیاکانِ پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)
تاریخ دریافت: 12/05/1399 | تاریخ پذیرش: 03/12/1399اندیشهوران شیعی و اغلب اهلسنت، بر اساس دلایل عقلی و نقلی، اجداد پیامبر گرامی اسلام را مؤمن دانستهاند. یکی از دلایل، آیه 219 سورۀ شعراء است که میفرماید: *وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ*. پژوهش پیشِ رو، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی آراء 114 تفسیر از فریقین، پرداخته و آنها را در چهار دیدگاه، بازشناسانده است. دیدگاه نخست، مفاد آیه را انجام دادن رکوع و سجود پیامبر(ص) در نماز جماعت؛ و دیدگاه دوم آیه را اشاره به رؤیت اصحاب پشت سرِ خود، بههنگام نماز توسط پیامبر میداند. این دو دیدگاه، آیه را بهدور از موضوع بحث دانستهاند. دیدگاه سوم، مراد از ساجدان را با استناد به روایات، اهلبیت(ع) شناسانده و دیدگاه چهارم نیز که رأی اغلب مفسرانِ فریقین است، با استنادِ به شواهد درونمتنی همچون دلالتِ واژگان و ترکیب جمله، و نیز شواهد برونمتنی نظیر روایاتِ مورد اعتماد صحابیان و مفسران متقدم، معنای آیه را ناظر به انتقال نسلیِ پیامبر(ص) در اصلاب اجداد مؤمنِ اهلِ سجده، معرفی کرده است. بررسی نگارندگان، نشان میدهد که بر اساس شواهد و دلایل، استظهار موحد بودن اجداد پیامبر(ص) بهعنوان معنای اظهر یا یکی از وجوه معنایی آیه بر اساس امکان حمل الفاظ بر بیشتر از معنای واحد، رواست و دیدگاه سوم نیز با آن همسویی، تعاضد معنایی و توسعۀ مصداقی دارد.© محمدی آشنانی، ع؛ ناطق، الف؛ علویمهر، ح. (1400).بررسی تحلیلی آراء قرآنپژوهان فریقین در دلالت آیه 219 سورۀ شعراء بر یکتاپرستی نیاکانِ پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 81-59. Doi: 10.22091/PTT.2020.4669.1608
https://ptt.qom.ac.ir/article_1707_ac54fd5c75b6dce47f47fb12ca5ce35e.pdf
2021-06-22
61
84
10.22091/ptt.2020.4669.1608
آیه 219 سورۀ شعراء
تقلب در ساجدین
موحد بودن اجداد پیامبر(ص)
یکتاپرستی نیاکان پیامبر و اهلبیت(ع)
تفاسیر فریقین
علی
محمدی آشنانی
dr.mohammadi.quran@gmail.com
1
استادیاردانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
LEAD_AUTHOR
اکرم
ناطق
akramnategh9@gmail.com
2
دانشپژوه سطح 4، موسسه آموزش عالی معصومیه قم، اصفهان، ایران
AUTHOR
حسین
علوی مهر
halavimehr5@gmail.com
3
دانشیار جامعه المصطفی العالمیه
AUTHOR
منابع
1
قرآن کریم.
2
1.آلوسى، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، چاپ اول، لبنان: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1415ق.
3
2 .ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، بیتا.
4
3.ابنابىجامع، على بن حسین، الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز (عاملى)،چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم، 1413ق.
5
4.ابنابىحاتم، عبدالرحمان بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، چاپ سوم، عربستان: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
6
5.ابنادریس، محمد بن احمد، المنتخب من تفسیر القرآن و النکت المستخرجة من کتاب التبیان، چاپ اول، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى، 1409ق.
7
6.ابنجوزى، عبدالرحمان بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق.
8
7.ابنعجیبه، احمد، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، چاپ اول، محقق: حسن عباس زکی، قاهره: بینا، 1419ق.
9
8.ابنعربى، محمد بن على، تفسیر ابنعربى (تأویلات عبدالرزاق)، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
10
9.ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1419ق.
11
10.ابوالفتوح رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى، 1408ق.
12
11.استرآبادى، على، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، چاپ اول، محقق: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1409ق.
13
12.طیب، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، محقق: عبدالحسین اسلام، تهران: بینا، 1378ق.
14
13.آلغازى، عبدالقادر، بیان المعانى، چاپ اول، دمشق: مطبعة الترقی، 1382ش.
15
14.امین، نصرتبیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، چاپ اول، بىجا: بىنا، بیتا.
16
15.اندلسی، ابوحیان، البحر المحیط فی التفسیر، لبنان: دارالفکر، 1420ق.
17
16.بحرانى، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، 1415ق.
18
17.بروجردى، محمدابراهیم، تفسیر جامع، چاپ ششم، تهران: کتابخانه صدر، 1366ش.
19
18.پانیپتی، ثناءالله، التفسیر المظهری، پاکستان: مکتبه رشدیه، 1412ق.
20
19.ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
21
20.جزایرى، نعمتالله بن عبدالله، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: نور وحى، 1388ش.
22
21.حائرى طهرانى، على، مقتنیات الدرر، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1338ش.
23
22.حسینى همدانى، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، چاپ اول، تهران: لطفى، 1404ق.
24
23.خازن، على بن محمد، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1415ق.
25
24.خطیب شربینى، محمد بن احمد، تفسیر الخطیب الشربینى المسمى السراج المنیر، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1425ق.
26
25.خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن، چاپ اول، بیروت: دارالفکر العربی، 1424ق.
27
26.خواجه عبدالله انصاری،کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر، 1371ش.
28
27.دینورى، عبدالله بن محمد، تفسیر ابن وهب المسمى الواضح فى تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1424ق.
29
28.سلطان علىشاه، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
30
29.سمرقندى، نصربن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، چاپ دوم، بیروت: دارالفکر، 1416ق.
31
30.سیدکریمى حسینى، عباس، تفسیر علیین، قم: اسوه، 1382ش.
32
31.سیوطى، عبدالرحمان بن ابىبکر، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى، 1404ق.
33
32.شاهعبدالعظیمى، حسین، تفسیر اثنا عشرى، تهران: میقات، 1363ش.
34
33.شهرآشوب، محمد بن على، متشابه القرآن و مختلفه، قم: بیدار، 1369ش.
35
34.شیبانى، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، قم: نشر الهادی، 1413ق.
36
35.شیعی قشیرى، عبدالکریم بن هوازن، لطائف الاشارات: تفسیر صوفى کامل للقرآن الکریم، چاپ سوم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2000م.
37
36.صادقى تهرانى، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، چاپ اول، قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی، 1419ق.
38
37.---------------، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، چاپ دوم، قم: فرهنگ اسلامى، 1419ق.
39
38.صاوى، احمد بن محمد، حاشیة الصاوی على تفسیر الجلالین، چاپ چهارم، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1427ق.
40
39.صنعانى، عبدالرزاق بن همام، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، لبنان: دارالمعرفة، 1411ق.
41
40.صدیقحسنخان، محمدصدیق، فتح البیان فى مقاصد القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1420ق.
42
41.طباطبایى، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی ، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش.
43
42.طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم: حوزه علمیه قم، 1412ق.
44
43.طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
45
44.طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، چاپ اول، تهران: مکتبه المرتضویه، 1375ش.
46
45.طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح: احمد حبیب عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیتا.
47
46.عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، چاپ چهارم، قم: انتشارات اسماعلیان، 1415ق.
48
47.عزه دروزه، محمد، التفسیر الحدیث، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة، 1381ش.
49
48.فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
50
49.فضل الله، محمد حسین، من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک، 1419ق.
51
50.فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
52
51.-------------------------، الاصفی فی تفسیر القرآن، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه، 1376ش.
53
52.فراء، یحیى بن زیاد، معانى القرآن (فراء)، چاپ دوم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1980م.
54
55.قرشى بنابى، علىاکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ دوم، تهران: بنیاد بعثت، 1375ش.
55
56.قشیرى، عبدالکریم بن هوازن، لطائف الاشارات: تفسیر صوفى کامل للقرآن الکریم، چاپ سوم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2000م.
56
57.قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات، 1368ش.
57
58.کاشانى، فتحالله بن شکرالله، زبدة التفاسیر، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1423ق.
58
59.------------------، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشى اسلامیه، بیتا.
59
60.کاشانى، محمد بن مرتضى، تفسیر المعین، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى، 1410ق.
60
61.ابنعبدالسلام، عبدالعزیز بن عبدالسلام، تفسیر العز بن عبد السلام، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1429ق.
61
62.کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، تهران: مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
62
63.مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: دارالفکر، بیتا.
63
64.محمد بن حسین، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ دوم، بیروت: دارالأضواء، 1406ق.
64
65.جرجانى، عبدالقاهر بن عبدالرحمان، درج الدرر فى تفسیر القرآن العظیم، اردن: دارالفکر، 1430ق.
65
66.مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم: دارالکتاب الإسلامی، 1424ق.
66
67.------------، التفسیر المبین،چاپ سوم، قم: دارالکتاب الإسلامی، 1425ق.
67
68.مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه،چاپ دهم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1371ش.
68
69.مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423ق.
69
70.میبدى، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار،چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر، 1371ش.
70
71.نظام الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1416ق.
71
72.نهاوندى، محمد، نفحات الرحمان فى تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة، 1386ش.
72
73.نووى، محمد، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1417ق.
73
ORIGINAL_ARTICLE
تفسیر تطبیقی آیه 159 سوره نساءو ارتباط آن با نزول حضرت عیسی(ع)
تاریخ دریافت: 03/06/1399 | تاریخ پذیرش: 23/11/1399در برخی روایات مربوط به عصر ظهور امام مهدی(عج)، به بازگشت حضرت عیسی(ع) و یاری امام مهدی(عج) توسط ایشان اشاره شده است. در این باره سؤالی مطرح میشود مبنی بر این که آیا در قرآن کریم نیز سخنی از این موضوع بهمیان آمده است یا خیر؟ یکی از آیاتی که به بازگشت عیسی مسیح(ع) اشاره دارد، آیه 159 سورۀ نساء است که میفرماید: *وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلاَّ لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً*. در این مقاله، به بررسی و تحلیل تفاسیر فریقین دربارۀ این آیۀ شریفه میپردازیم. البته در تفسیر این آیه، اختلافاتی بین مفسران شیعه و سنی وجود دارد که اساس این اختلافات به تفسیر ضمیر «هاء» در «موته» برمیگردد. تعدادی از مفسران اهلسنت، مرجع ضمیر «هاء» را اهل کتاب دانسته، معتقدند که یکایک اهل کتاب قبل از مرگ خود به حضرت عیسی(ع) ایمان میآورند؛ درحالیکه مفسران شیعه، مرجع ضمیر مزبور را حضرت عیسی(ع) میدانند و معتقدند که آیۀ مزبور به بازگشت ایشان در دوران ظهور حضرت مهدی(عج) و روشن شدن حقایق برای اهل کتاب اشاره دارد. با نقد و بررسی ادله و شواهد هردو گروه، به این نتیجه میرسیم که مرجع ضمیر «هاء» حضرت عیسی(ع) میباشد و منظور، ایمان آوردن اهل کتاب، بعد از ظهور حضرت مهدی(عج) و قبل از مرگ حضرت عیسی(ع) است. © توسلیخواه، س؛ ایزدخواه، الف. (1400).تفسیر تطبیقی آیه 159 سورۀ نساء و ارتباط آن با نزول حضرت عیسی(ع)، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 97-83. Doi: 10.22091/PTT.2020.3005.1405
https://ptt.qom.ac.ir/article_1961_04d5204eea5f5e6419440dab4c3ef764.pdf
2021-06-22
85
100
10.22091/ptt.2020.3005.1405
بازگشت حضرت عیسی(ع)
امام مهدی(عج)
عصر ظهور
اهل کتاب
آیه 159 سورۀ نساء
«لیؤمنن به»
«قبل موته»
سعید
توسلی خواه
saeedtavasoli@chmail.ir
1
دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه قم، ایران – قم
LEAD_AUTHOR
محمد ابراهیم
ایزدخواه
dr_izadkhah@yahoo.com
2
استادیار گروه معارف، دانشکده الاهیات،دانشگاه قم
AUTHOR
فهرست منابع
1
قرآن کریم.
2
1.ابنجوزى، ابوالفرج عبدالرحمانبنعلی، زاد المسیر فى علم التفسیر، ج1، بیروت: دارالکتاب العربی،1422.
3
2.ابنعاشور، محمدبنطاهر، التحریر و التنویر، ج4، بیجا، بیتا.
4
3.آلوسى، سیدمحمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، ج3، بیروت: دارالکتب العلمیه،1415.
5
4.ثعالبى، عبدالرحمانبنمحمد، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، ج2، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1418.
6
5.حقى بروسوى، اسماعیل، روح البیان، ج2، بیروت: دارالفکر،بیتا.
7
6.زحیلى، وهبةبنمصطفی، تفسیر الوسیط، ج3، دمشق: دارالفکر،1422.
8
7.صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، ج7، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.
9
8.طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417.
10
9.طبرسى، فضلبنحسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج3، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
11
10. -------------، جوامع الجامع، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377.
12
11.طبرى، ابوجعفر محمدبنجریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج6، بیروت، بیجا، 1412.
13
12.طنطاوى، سیدمحمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج3، نرم افزار جامع التفسیر، بیتا.
14
13.طوسى، محمدبنحسن، التبیان فى تفسیر القرآن، ج3، بیروت: دار احیاء التراث العرب، بیتا.
15
14.فیض کاشانى، ملامحسن، تفسیر الصافی، ج1، تهران: انتشارات الصدر، 1415.
16
15.قرشى، سیدعلىاکبر، احسن الحدیث، ج2، تهران: بنیاد بعثت، 1377.
17
16.قمى، علىبنابراهیم، تفسیر القمی، ج1، قم: دارالکتاب، 1367.
18
17.محلى، جلالالدین و جلالالدین سیوطی، تفسیر الجلالین، ج1، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات، 1416.
19
18.نیشابورى، نظامالدین حسنبنمحمد، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج2، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1416.
20
ORIGINAL_ARTICLE
نظریهپردازی تطبیقی درباره عصمت پیامبر اکرم(ص) از تاثیرگذاری بر وحی (بررسی تطبیقی ادلۀ عقلی برخی مفسران عقلگرا با محوریت آیه 15سورۀ یونس)
تاریخ دریافت: 18/02/1399 | تاریخ پذیرش: 15/10/1399چکیدهاز شبهات دیرین درباره سلامت وحی، تأثیرپذیری آن از حالات درونی پیامبر اکرم(ص) بوده است و مخالفان بر اساس این پندار نادرست، قرآن را آمیزهای از سخن خدا و کلام بشری دانستهاند. این مقاله در پیِ اثبات عصمت پیامبر از تأثیرگذاری بر وحی و سلامت قرآن است. گردآوری اطلاعات بهصورت کتابخانهای و پردازش اطلاعات بهصورت تحلیل محتوا و تفسیر موضوعی روشمند تطبیقی است. پاسخ به این شبهه، با محوریت آیه 15 سورۀ یونس، در چهار تفسیر التبیان، المیزان، کشاف و فی ظلال القرآن از تفاسیر مهم شیعه و اهلسنت خواهد بود که دارای رویکرد عقلگرایانه هستند. این تفاسیر افزون بر استدلال به این آیه بهعنوان یکی از ادلۀ نقلیِ عصمت پیامبر از تاثیرگذاری بر قرآن، به پارهای براهین عقلی نیز استناد کردهاند. رهآورد این پژوهش آن است که طبق نظر چهار تفسیر، عبارت آیۀ شریفه بر سلامت وحی دلالت دارد و پیامبر(ص)، از تأثیرگذاری بر وحی معصوم بوده و در قرآن هیچگونه تغییر، تبدیل، تعویض، حذف یا اضافهای صورت نگرفته است. براهین عقلی مورد نظر مفسران عبارتند از: «عدم مالکیت پیامبر»، «مالکیت الهی و سلب مالکیت از پیامبر»، «مدبریت، خالقیت و علم الهی»، «عدم قدرت پیامبر» و «توحّد قدرت» که برهان اخیر نسبت به دیگر براهین، محکمتر به نظر میرسد.© کریمی، م؛ پروان، ص. (1400).نظریهپردازی تطبیقی درباره عصمت پیامبر اکرم(ص) از تاثیرگذاری بر وحی، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 126-99. Doi: 10.22091/PTT.2021.5242.1718
https://ptt.qom.ac.ir/article_1822_0ccbaf3b69d584d6b6e2f353375ce8d5.pdf
2021-06-22
101
128
10.22091/ptt.2021.5242.1718
عصمت
وحی
تفاسیر عقلگرا
عقلگرایی
برهان عقلی
آیه 15 سورۀ یونس
اثرگذاری بر وحی
مصطفی
کریمی
karimi@qabas.net
1
استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران
LEAD_AUTHOR
صدیقه
پروان
parvansd@gmail.com
2
دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران
AUTHOR
قرآن کریم.
1
شرح نهج البلاغه، شارح: ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، گردآورنده: محمدبنحسین شریف الرضی، قم: بینا، 1404ق.
2
1.آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی-فارسی، چاپ اول، تهران: نشرنی، 1379ش.
3
2.ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دار التراث العربی، 1422ق.
4
3.ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دارصادر، بیتا.
5
4.ابن نعمان (مفید)، محمدبن محمد، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، تحقیق: ابراهیم انصاری زنجانی، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
6
5.-----------------------، الاعتقادات، شرح اعتقادات شیخ صدوق، ترجمه: محمدعلی الحسنی، تهران: علمیه اسلامی، 1371ش.
7
6.-----------------------، تصحیح الاعتقاد الامامیه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1372ش.
8
7.ابو زید، نصر حامد، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه: مرتضی کریمی نیا، تهران: طرح نو، ۱۳۸۹ش.
9
8.ایازی، سیدمحمدعلی؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1414ق.
10
9.بهجتپور، عبدالکریم، تفسیر فریقین، چاپ اول، قم: آثارنفیس، 1391ش.
11
10.جوادی آملی، عبدالله، تسنیم؛ محقق: حسن واعظی محمدی، چاپ هشتم، قم: اسراء، 1389ش.
12
11.جوهری فارابی، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیه، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، چاپ چهارم، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.
13
12.حرعاملی، محمدبن حسن، پاک از خطا، ترجمه: التنیه بالمعلوم: البرهان علی تنزیه المعصوم عن السهو والنسیان، ترجمۀ حبیب روحانی، چاپ دوم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸2ش.
14
13.حلی، حسینبنیوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ترجمه علی شیروانی، چاپ سوم، قم: دارالعلم، 1388ش.
15
14.---------------، نهایهالمرامفی علم الکلام، چاپ دوم، قم: موسسه امام صادق، 1430ق.
16
15.حیدریفر، مجید، مدرسه ترنم توحید، قم: جامعهالمصطفی، 1388ش.
17
16.خمینى، روح الله؛ آداب الصلاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1394ش.
18
17.راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودى، چاپ اول، بیروت: دار الشامیة، 1412ق
19
18.رضایى اصفهانى، محمدعلى، تفسیر قرآن مهر، چاپ اول، قم: پژوهشهاى تفسیر و علوم قرآن، 1387ش.
20
19.زبیدی، محمّد بن عبد الرزّاق،تاج العروس من جواهر القاموس، بیجا، دارالهدایة، بیتا.
21
20.زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، تصحیح مصطفی حسین احمد، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
22
21.سبحانی، جعفر، محاضرات فی الالهیات، تلخیص: علی الربانی الگلپایگانی، قم: جماعه المدرسین الحوزه العلمیه قم، ۱۴۱۴ق.
23
22.----------، منشور جاوید، قم: موسسه امام صادق، 1388ش.
24
23.شاذلی، سید قطب، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت- قاهره: دارالشروق، 1412ق.
25
24.طباطبایى، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقرموسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى حوزه علمیه قم، 1374ش.
26
25.---------------، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
27
26.طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینى اشکورى، چاپ سوم، تهران: نشر مرتضوى، 1375ش.
28
27.طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بیتا.
29
28.عبدالجبار اسدآبادی، ابن احمد، المغنی ﻓﻲ ﺃﺑﻮﺍﺏﺍﻟﺘﻮﺣﯿﺪﻭﺍﻟﻌﺪﻝ، تحقیق: قاسم محمود محمد، بیجا، بینا، بیتا.
30
29.---------------------، شرح الاصول الخمسه، تحقیق: عبدالکریم عثمان، قاهره: مکتبه وهبه، 1416ق.
31
30.علمالهدی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء: پژوهشی قرآنی درباره عصمت پیامبران و امامان(ع)، ترجمه: امیر سلمانی رحیمی، مشهد: آستان قدس رضوی، 1377ش.
32
31.فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
33
32.فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی، ﻗﻢ: اسوه، 1383ش.
34
33.فیاض لاهیجی، عبد الرزاق، گوهر مراد، ترجمه: صمد موحد، تهران: طهوری، 1364ش.
35
34.قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الإسلامیة،1371 ش.
36
35.کریمی، مصطفی، وحیشناسی، چاپ دوم، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1387ش.
37
36.مصباح یزدى، محمدتقی، اصول عقاید، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، (دوره سه جلدى در یک مجلد)، 1384ش.
38
37.مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیرنمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.
39
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل انتقادی دیدگاه علامه طباطبایی و آیتالله معرفت درباره بطن قرآن کریم
تاریخ دریافت: 16/08/1399 | تاریخ پذیرش: 13/02/1400مساله بطن، ازجمله مباحث چالشی در مورد قرآن است که مفسران تحلیلهای مختلفی درباره آن داشتهاند. آراء علامه طباطبایی وآیتالله معرفت نیز دراینباره، گاهی مختلف و گاهی متعارض هستند که پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی چگونگی و چرایی دیدگاه این دو مفسر معاصر شیعه، درباره بطن قرآن و ابعاد مرتبط با آن میپردازد. بر اساس نتایج پژوهش، اولاً هردو مفسر، بطن را صرفاً «معنا» دانستهاند اما در تفسیر، «مصداق» را نیز با عنوان «تأویل» و «جری» برای آن قائلند؛ بر اساس روایات، باید بطن را «معنا» و «مصداق» دانست. ثانیاً علامه، بطن را از سنخ مدلولات مطابقی الفاظ و آیتالله معرفت، آن را مدلول التزامی کلام میداند؛ اما نمونههای بطنی علامه، دارای دلالت التزامی است. ثالثاً علامه، گسترۀ بطن را شامل همۀ آیات قرآن دانسته و آیتالله معرفت نیز با وجود درنظرنگرفتن بطن برای آیاتالاحکام، در آثار بعدی به بیان بطن برای آنها پرداخته و گسترۀ آیاتِ دارای بطن را وسیع در نظر گرفته است. رابعاً، هردو اندیشهور، دستیابی به باطن را منحصر به معصوم ندانسته، اما علامه راه کشف آن را از طریق تدبر ممکن میداند و آیتالله معرفت، از طریق تنقیح مناط و الغای خصوصیت و همگانی کردن آن. © خانی مقدم، م؛ غروی، س.س. (1400).تحلیل انتقادی دیدگاه علامه طباطبایی و آیتالله معرفت درباره بطن قرآن کریم، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 157-127. Doi: 10.22091/PTT.2021.5483.1751
https://ptt.qom.ac.ir/article_1831_43286706c0969f6f776aea2fe1ac9d60.pdf
2021-06-22
129
161
10.22091/ptt.2021.5483.1751
بطن قرآن
تفسیر بطنی
عالمان بطون
آیتالله معرفت
علامه طباطبایی
مهیار
خانی مقدم
m.khani@guilan.ac.ir
1
استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه گیلان؛ رشت، ایران
LEAD_AUTHOR
سیده سعیده
غروی
saeedehgharavi@yahoo.com
2
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم؛ قم، ایران
AUTHOR
قرآن کریم.
1
1.آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول، قم: موسسه آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا.
2
2.آمدی، علی بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، تحقیق سیدالجمیلی، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۴۰۴ق.
3
3.آملی، سیدحیدر، تفسیرالمحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز الحکیم، تحقیق محسن موسوی، قم: نورعلی نور، 1422ق.
4
4.ابن تیمیه، تقی الدین، التفسیر الکبیر، تحقیق عبدالرحمان عمیرة، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1408ق.
5
5.ابن تیمیه، احمد، الرد علی المنطقیین، بیروت: دارالمعرفه، بیتا.
6
6.ابن حزم، علی بن احمد، المحلی بالاثار، بیروت: دارالفکر، 1395ق.
7
7.ابن داوود حلی، تقی الدین، رجال ابن داوود؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.
8
8.ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، تحقیق: احمد عبدالله قرشى، قاهره: دکتر حسنعباس زکى، 1419ق.
9
9.ابن عربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، تحقیق عثمان یحیی، قاهره: هیده المصریه العامه للکتاب، 1392ق.
10
10.ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
11
11.استرآبادی، محمد امین، الفوائد المدنیه، بیجا: موسسه النشر الاسلامی، 1424ق.
12
12.ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت: داربیروت، 1405ق.
13
13.اخوت، احمدرضا، آشنایی با مقدمات تدبر در قرآن، تهران: مدرسه دانشجویی قرآن وعترت(ع)، بیتا.
14
14.اسعدی، محمد و دیگران، آسیبشناسی جریانهای تفسیری (ج1)، چاپ دوم، قم: حوزه و دانشگاه، 1390ش.
15
15.اسعدی، محمد، سایهها و لایههای معنایی، قم: بوستان کتاب، 1385ش.
16
16.بابایی، علی اکبر، «باطن قرآن کریم»، مجله معرفت، قم، شماره26، ص7-16، 1377ش.
17
17.-----------، «تأملی در طولی و نسبی بودن بطون قرآن از منظرعلامه طباطبایی»، نشریه قرآن شناخت، ش8، ص171-184، 1390ش.
18
18.-----------، مکاتب تفسیری1، چاپ ششم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392ش.
19
19.-----------، مکاتب تفسیری2، چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389ش.
20
20.-----------، «چیستی باطن قرآن از منظر روایات و بررسی دیدگاهها بر اساس آن»، فصلنامه علوم حدیث، ش44، ص10-30، 1385ش.
21
21.بحرانى، سید هاشم، البرهان فى تفسیر القرآن، تحقیق: موسسة البعثة، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
22
22.بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق: قاسم الشعاعی الرفاعی، بیروت: دارالقلم، 1407ق.
23
23.برقی، احمدبن محمد، المحاسن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1370ق.
24
24.بروجردی، حسین، حاشیه علی کفایه الاصول، قم: انصاریان، 1412ق.
25
25.راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیجا: دفتر نشر کتاب، 1404ق.
26
26.رستمی، علی اکبر، آسیب شناسی و روش شناسی تفسیرمعصومان(ع)، بیجا: کتاب مبین، 1380ش.
27
27.رضایی اصفهانی، محمد علی، منطق تفسیر قرآن2، چاپ دوم، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، 1385ش.
28
28.زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: داراحیاء الکتب العربیه، 1376ق.
29
29.حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: موسسه آلالبیت، 1412ق.
30
30.حلى، حسن بن یوسف؛ خلاصه الأقوال فی معرفه أحوال الرجال؛ قم: دارالذخائر، 1411ق.
31
.31 ---------------، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تصحیح محسن بیدار، چاپ پنجم، قم: نشر بیدار، 1377ش.
32
32.خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مدینه العلم، 1409ق.
33
33.جرجانی، میرسید شریف، شرح المواقف، مصر، افست، قم: نشر رضی، 1325ق.
34
34.جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم: نشر اسراء، 1383ش.
35
35.سبحانی، جعفر، الایمان و الکفر فی الکتاب والسنه، بیجا: بینا، بیتا.
36
36.سعیدی روشن، محمد باقر، «جستاری در باطن قرآن»، مجله کتاب قیم، یزد، ش2، ص125-146، 1390ش.
37
37.سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق فوازاحمد زمرلی، بیروت: دارالکتب العربی، 1421ق.
38
38.--------------، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
39
39.--------------، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى، 1404ق.
40
40.--------------، الامزهر فی علوم اللغه و انواعها، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم و همکاران، بیروت: دارالکتب العربیه، بیتا.
41
41.شاکر، محمدکاظم، مبانی و روشهای تفسیری، قم: مرکز جهانى علوم اسلامى، 1382ش .
42
42.شمخی، مینا، «جریان شناسی باطن گرایی در تفاسیر اسلامی»، مجله کتاب قیم، ش10، ص123-152، 1393ش
43
43.شریفانی، محمد، زهرا محبپور حقیقی، «تحلیل باطن قرآن از دیگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تفسیری، شماره 21، ص179-192، 1392ش.
44
44.صادقی فدکی، سیدجعفر، «بررسی و نقد پنج دیدگاه مطرح درباره تعداد آیاتالاحکام قرآن کریم»، نشریه پژوهشهای فقهی، ش28،ص35-66، 1390ش.
45
45.صدرالمتالهین، محمد، تفسیر القرآن الکریم (الف)، بیروت: دارالتعاریف للمطبوعات، 1419ق.
46
46.---------------، مفاتیح الغیب (ب)، بیروت: موسسه التاریخ العربی، 1419ق.
47
47.صدوق، محمد بن على، معانی الاخبار، تحقیق على اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
48
48.صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم، تحقیق محسن کوچه باغى، چاپ دوم، قم: مکتبة آیت الله المرعشی، 1404ق.
49
49.طباطبایی، حیدر، پژوهشی تطبیقی در بطون قرآن، قم: پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، 1387ش.
50
50.طباطبایی، محمدحسین، رسالت شیعه در دنیای امروز (گفتوگو با هانری کربن)، به کوشش هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، 1387ش.
51
51.----------------، الشیعه فی الاسلام،لبنان: بیت الکاتب، 1999م.
52
52.----------------، قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب، 1388ش.
53
53.----------------، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
54
54.طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
55
55.طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بیتا .
56
56.طیب حسینی، سید محمود، چندمعنایی در قرآن کریم، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389ش.
57
57.عراقی، ضیاءالدین، نهایه الافکار، قم: موسسه نشر اسلامی، 1405ق.
58
58.علوی مهر، حسین و دیگران، بطن و تأویل قرآن (کرسی نظریهپردازی آیتالله معرفت پیرامون بطن قرآن)، شماره 34، 1384ش.
59
59.عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تحقیق: هاشم رسولى محلاتى، تهران: المطبعة العلمیة، 1380ق.
60
60.غروی، سعیده، «طرح و بررسی بطن از دیدگاه آیتالله معرفت»، نشریه بینات، شماره71، ص101-114، 1390ش.
61
61.غزالی، ابوحامد محمد، احیاء علوم الدین، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بیتا.
62
62.غضائری، احمد بن حسین، کتاب الضعفاء (رجال ابن غضائری)، قم: موسسه اسماعیلیان، 1364ق.
63
63.فتاحی زاده، فتحیه و دیگران، « واکاوی نگرش علامه طباطبایی به روایات وارده در تفسیر قرآن کریم با تأکید بر مفاهیم بطن و جری»، تحقیقات قرآن و حدیث، ش 26،ص155-182، 1394ش.
64
64.فراء بغوی، حسین بن مسعود، شرح السنة، تحقیق شعیب الأرنؤوط، محمد زهیر الشاویش، چاپ دوم،.بیروت/ دمشق: المکتب الإسلامی، 1403ق.
65
65.فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
66
66.فضل الله، محمد حسین، «تأملات فی المنهج البیان للقرآن»، مجله رساله القرآن، شماره9، بیتا.
67
67.فیض کاشانى ملامحسن، تفسیر الصافى، تحقیق حسین اعلمى، چاپ دوم، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق.
68
68.قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، بیتا.
69
69.قمى، على بن ابراهیم، تفسیر قمى، تحقیق: سیدطیب موسوى جزایرى، چاپ چهارم، قم: دارالکتاب، 1367ش.
70
70.قمى مشهدى، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهى، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1368ش.
71
71.کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
72
72.مجلسى، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404ق.
73
73.محمدعلینژاد، روحالله، «تدبردرفهم قرآن»، نشریه سراج منیر، ش20، ص159-173، 1394ش.
74
74.مدرسى سید محمد تقى، من هدى القرآن، تهران: دارمحبى الحسین، 1419ق.
75
75.معرفت، محمد هادی، التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، 1427ق.
76
76.--------------، التفسیر الاثری الجامع، قم: التمهید، 1429ق.
77
77.--------------، التمهید فی علوم القرآن، قم: التمهید،1388ش.
78
78.--------------، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعه الرضویه، 1418ق.
79
79.--------------، علوم قرآنی، قم: التمهید، 1381ش.
80
80.مفید، محمد بن نعمان، التذکره باصول الفقه، بیروت: دارالمفید، 1414ق.
81
81.المناوی، محمد بن عبد الرئوف، فیض القدیر فی شرح الجامع الصغیر، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
82
82.موسوی خمینی، روح الله، آداب الصلوه، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1370ش.
83
83.نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
84
84.نکونام، جعفر، «روش تفسیر باطن قرآن»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره2، 1382ش.
85
85.هاشمی، سیدحسین، «ظهر و بطن قرآن»، فصلنامه قبسات، قم، شماره21 و22، 1379ش.
86
86. Montagu, George., Understanding the Bible: A Basic Introduction to Biblical Interpretation,S.M. PAULIST PRESS New York, 1997.
87
ORIGINAL_ARTICLE
بازخوانی آیۀ *وَ لاَ تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ* با رویکرد پیوستگی و استقلال آیات
تاریخ دریافت: 22/04/1399 | تاریخ پذیرش: 08/11/1399بسیاری از تفسیرنویسان، عبارت *وَ لاَ تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ* (بقره:195) را در ارتباط با آیات همجوار دیده، عام بودن آن را باور نداشته و برداشتهای مختلفی از آیه ارائه دادهاند. برخی آیه را نهی از انفاق، تعدادی نهی از زیادهروی در انفاق، گروهی نهی از عدم انفاق، بعضی نهی از ترک جهاد، شماری نهی از انفاق در جهاد، جماعتی نهی از جهاد و غیره میدانند. تفاسیر یادشده بهجهت ذوقی بودن سطح ارتباط، شخصی بودن برقراری ارتباط میان هر سطح، ناسازگاری با ظهور آیه و برداشتهای ناروا از روایات بهصورت جدی محل تامل و تردید قرار میگیرند؛ زیرا با توجه به استقلال بخشهای مختلف سورۀ بقره، برداشت عام اهلبیت و فقهنویسان از آیه و نیز ابهام در دامنۀ ارتباط، این آیه مستقل از آیات همجوار است. این پژوهش با مطالعۀ کتابخآنهای و همراه با بررسی و سنجش نظریات مختلف در تفسیر آیه شکل گرفته و هدف آن نقد برداشتهای مبتنی بر ارتباط آیه با آیات همجوار و اثبات استقلال آیه از آیات همجوار است.کلیدواژگان: آیۀ 195 سورۀ بقره، سیاق، هلاکت، خاص بودن آیه، عام بودن آیه، پیوستگی آیه، استقلال آیه.© بهرامی، م. (1400).بازخوانی آیۀ *وَ لاَ تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ* با رویکرد پیوستگی و استقلال آیات، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 178-159. Doi: 10.22091/PTT.2021.5340.1731
https://ptt.qom.ac.ir/article_1824_816f0965ceb6cf61192eb912e5dd53de.pdf
2021-06-22
161
180
10.22091/ptt.2021.5340.1731
پیوستگی آیات
تفسیر
سیاق
ولاتلقوا
محمد
بهرامی
m.bahrami41@gmail.com
1
استادیار پژوهشکده اسلام تمدنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
1.ابنابیالزمنین، محمدبنعبدالله، تفسیر ابنزمنین، قاهره: الفاروق الحدیثه، 1423ق.
2
2.ابنابیحاتم رازی، عبدالرحمانبنمحمد، تفسیر القرآن العظیم، بهتحقیق اسعد محمد الطبیب، بیروت: دارالفکر، بیتا.
3
3.ابنادریس حلی، محمد، السرائر، چاپ دوم، قم: نشر اسلامی، 1410ق.
4
4.ابنالبراج، عبدالعزیز، جواهر الفقه، قم: نشر اسلامی، 1411ق.
5
5.ابنالجوزی، عبدالرحمان، زاد المسیر فی علم التفسیر، چاپ اول، لبنان: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1407ق.
6
6.ابنالعربی، محیی الدین، احکام القران، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، لبنان: دارالفکر للطباعه و النشر، بیتا.
7
7.ابنشعبه الحرانی، حسن، تحف العقول عن آل الرسول، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: نشر اسلامی، 1404ق.
8
8.ابنشهرآشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، نجف: المکتبه الحیدریه، 1376ش.
9
9.ازدی بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دارالکتب، 1424ق.
10
10.اشعث سجستانی، سلیمان، سنن ابیداوود، تحقیق اللحام، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر، 1410ق.
11
11.آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیجا: بینا، بیتا.
12
12.بخاری، محمد، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکرللطباعه و النشر، 1401ق.
13
13.بغوی، حسین، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق خالق عبدالرحمان العک، بیروت: دارالمعرفه، بیتا.
14
14.ثعلبی، احمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
15
15.جصاص، احمد، احکام القرآن، تحقیق شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
16
16.حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، تحقیق مرعشلی، بیجا: بینا، بیتا.
17
17.-----------------------، تحقیق عبدالرحمان المرعشی، بیروت: دارالمعرفه، بیتا.
18
18.حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، تحقیق آل البیت، قم: موسسه آل البیت، 1414ق.
19
19.حسینی شیرازی، محمد، تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت: دارالعلوم للتحقیق، 1424ق.
20
20.حلی، جعفر، شرائع الاسلام، تحقیق صادق شیرازی، طهران: استقلال، 1409ق.
21
21.حلی، حسن، مختلف الشیعه، چاپ دوم، قم: نشر اسلامی، بیتا.
22
22.زرکشی، محمد، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیجا: دار احیاء الکتب العربیه، 1376ش.
23
23.سجستانی، ابوداوود، سنن ابیداوود، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت: دارالفکر، 1410ق.
24
24.سمرقندی، ابواللیث، تفسیر السمرقندی، تحقیق مطرجی، بیروت: دارالفکر، بیتا.
25
25.سمعانی، منصور، تفسیر السمعانی، تحقیق یاسر بن ابراهیم و دیگران، ریاض: دارالوطن، 1418ق.
26
26.سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق سعید المندوب، بیروت: دارالفکر، 1416ق.
27
27.شربینی، محمد، الإقناع فی حل ألفاظ أبی شجاع، بیروت: دارالمعرفه، بیتا.
28
28.صدوق، محمد، الامالی، چاپ اول، قم: مرکز الطباعه و النشر، 1417ق.
29
29.----------، الخصال، تحقیق غفاری، قم: نشر اسلامی، 1403ق.
30
30.----------، من لایحضره الفقیه، تحقیق غفاری، قم: نشر اسلامی، بیتا.
31
31.طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: نشر اسلامی، بیتا.
32
32.طبرسی، فضل، مجع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: موسسه اعلمی، 1415ق.
33
33.طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق عاملی، چاپ اول، بیجا: مکتب الاعلام الاسلامی، 1209ق.
34
34.----------، الخلاف، قم: نشر اسلامی، 1407ق.
35
35.----------، المبسوط، تحقیق کشفی، تهران: المکتبه المرتضویه، بیتا.
36
36.فخر رازی، محمد، التفسیر الکبیر، چاپ سوم، بیجا: بینا، بیتا.
37
37.قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، تحقیق البردونی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیتا.
38
38.قطب راوندی، محمد، فقه القرآن، تحقیق حسینی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1405ق.
39
39.کلینی، محمد، الکافی، تحقیق غفاری، چاپ پنجم، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1363ش.
40
40.مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، چاپ دوم، بیجا: موسسه دارالکتاب الاسلامی، 1403ق.
41
41.-------------، الکاشف، بیروت: دارالعلم للملایین، 1981م.
42
42.مکارم شیرازی، ناصر، الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم: امام علی بن ابی طالب، 1379ش.
43
43.نحاس، ابیجعفر، معانی القرآن الکریم، تحقیق صابونی، چاپ اول، مکه: بینا، 1409ق.
44
44.نسفی، ابوالبرکات، مدارک التنزیل و حقائق التاویل، بیجا: بینا، بیتا.
45
45.نعمان مغربی، محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، چاپ دوم، قم: نشر اسلامی، 1414ق.
46
46.النووی، ابوزکریا، المجموع، بیروت: دارالفکر، بیتا.
47
47.واحدی نیشابوری، ابوالحسن، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق داوودی، چاپ اول، بیروت: دارالقلم، 1415ق.
48
ORIGINAL_ARTICLE
گسترۀ معرفتی قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی و آیتالله جوادی آملی
تاریخ دریافت: 10/06/1399 | تاریخ پذیرش: 18/12/1399چکیده تعیین تکلیف دربارۀ «گسترۀ معرفتی قرآن کریم»، یکی از مسائل بسیار مهم ایران معاصر است؛ زیرا طرفداران حکمرانی قرآنی، ابتدا باید تکلیف خود را با سه دیدگاه حداقلی، میانه و حداکثری مشخص کنند. در مقالۀ حاضر، دیدگاه دو قرآنپژوه برجسته با یکدیگر مقایسه شده است. به اعتقاد علامه طباطبایی، قرآن کریم کتاب «هدایت» است نه «علم»؛ لذا گسترۀ معرفتی قرآن کریم را منحصر در امور پنجگانۀ «عقاید»، «اخلاق»، «احکام»، «قصص» و «مواعظ» میداند؛ اما آیتالله جوادی ضمن پذیرش «هدایت» بهعنوان رسالت اصلی قرآن کریم، دایرۀ هدایت را در امور پنجگانۀ مذکور منحصر ندانسته و معتقد است «همۀ علوم»، ازجمله «علوم طبیعی»، هریک بهنوعی در هدایت بشر دخیل است؛ لذا گسترۀ معرفتی قرآن کریم شامل همۀ علوم، از جمله علوم طبیعی نیز میشود. اما اینکه «چگونه میتوان این همه علوم، بهویژه علوم طبیعی را با زیرشاخههای متنوعش از کتابی تک جلدی (قرآن کریم) استخراج کرد؟» پرسش مهمی است که با پاسخ آن آشنا خواهیم شد. در این مقاله دیدگاه آیتالله جوادی، برگزیده شده و علاوه بر توجیهات ایشان، نظریۀ مذکور در پرتو تئوری سیستمها و احادیث تقویت گردیده است. این نوشتار برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانهای، و برای دستیابی به پاسخ پرسش از روش تحلیل و تطبیق استفاده نموده است.
https://ptt.qom.ac.ir/article_1830_7fafa0cd9a2ef3b91445640948f27249.pdf
2021-06-22
181
206
10.22091/ptt.2021.4727.1620
قرآن کریم
هدایت
علم
علامه طباطبایی
آیتالله جوادی آملی
سلیمان
خاکبان
khakban34@gmail.com
1
استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
1.ابنجوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی،1422ق.
2
2.ابنکثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق.
3
3.بازرگان، مهدی، مجموعۀ آثار، ج17، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1387.
4
4.بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث، 1423 ق.
5
5.ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی،1422ق.
6
6.جوادی آملی، عبدالله، تسنیم (تفسیر قرآن کریم)، قم: مرکز نشر اسراء،1397.
7
7.حسنزاده، حسن، انسان و قرآن (چاپ دوم)، قم: قیام،1381.
8
8.خمینی، روح الله، اسلام ناب در کلام و پیام امام خمینی، تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی،1384.
9
9.سروش، عبدالکریم، مجلۀ کیان، شمارۀ 41، سال1377.
10
10.سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد، بحر العلوم، بیجا، بیتا.
11
11.سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سورآبادی، تهران: فرهنگ نشر نو، 1380.
12
12.سیوطی، جلالالدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی،1404ق.
13
13.طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم،1417 ق.
14
14.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو،1372.
15
15.----------------، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزۀ علمیۀ قم،1377.
16
16.طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه،1412 ق.
17
17.طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی،بیتا.
18
18.عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانۀ علمیه،1380 ق.
19
19.فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی،1410 ق.
20
20.فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر،1415ق.
21
21.قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم: دارالکتاب،1367.
22
22.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه،1407ق.
23
23.مجلسی، محمدباقر،بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1403ق.
24
24.مختاری، قاسم، تفکر سیستمی (مبانی، ابزار و روش)، قم: انتشارات دانشگاه قم،1394.
25
25.معمر بن مثنی، ابوعبیده، مجاز القرآن، قاهره: مکتبۀ الخانجی،1381ق.
26
26.مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار، تهران: صدرا،1384.
27
27.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه،1374.
28
28.نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد، اعراب القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه،1421ق.
29
29.ورام ابن ابی فراس، مجموعۀ ورام، قم: مکتبۀ فقیه،1410ق.
30
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تحلیل تفسیری داستان سلیمان(ع) و ملکۀ سبا در نگاه قرآن کریم و تطبیق آن با عهد قدیم
تاریخ دریافت: 14/02/1399 | تاریخ پذیرش: 17/08/1399داستان سلیمان(ع) و ملکۀ سبا، در قرآن کریم و عهد قدیم نقل شده و از قصههای قابل تعمق برای اندیشهوران است. از تطبیق این دو کتاب،استنتاج میگردد که هردو کتاب هدف غاییِ ملکۀ سبا را درک و دریافتِ حکمت سلیمان تلقی نمودهاند و متعرض در تأیید وجود تاریخی حضرت سلیمان(ع) و پذیرش اصل داستان از حیث بنا نهادن روابط اجتماعی و انسانی، نسب، دانش و حکمت سلیمان(ع) و غیره شدهاند؛ اما در حجم و نوع بیان بسیاری از ارکان این موضوع، همانند احضار تخت بلقیس، خبرآوردن هدهد، عبور بلقیس از آبگینه و غیره که در قرآن کریم با هدف تعلیم و تربیت نقل شده، در عهد قدیم بیان نشدهاند؛ همچنین در این دو کتاب، شیوۀ گزارش این گزارهها در مسائلی چون: جایگاه (پادشاهی یا پیامبری)، عصمت سلیمان(ع) از آغاز تا فرجام سلطنت، برجستهسازی فرآیند دیندار شدن و ارتقای مقام ملکۀ سبا از بتپرستی به توحید و غیره، اختلافات مبنایی وجود دارد که اساسیترین نکتۀ افتراقی را در تفاوت رویکردها و اشارات تشریحی (هدایتی یا سرگرمی) در بیان این داستان باید دانست. از این رو، نشان دادن تطبیقی تفاوتها و شباهتها وتحلیل این دیدار از حیث روش، ساختار و محتوا با رویکردی توصیفی-تحلیلی، هدف اصلی و بدیع مقالۀ حاضر قلمداد میشود.
https://ptt.qom.ac.ir/article_1825_47d251a42245274ecc8bf73aa7ff0b22.pdf
2021-06-22
207
232
10.22091/ptt.2021.6192.1870
سلیمان
نسب
ملکۀ سبا
قرآن کریم
عهد قدیم
سید حسین
حسینی بجدنی
hosein.bojdani@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری رشته الهیات، علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
AUTHOR
مهدی
مهریزی طرقی
toosi217@gmail.com
2
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی
LEAD_AUTHOR
سید محمد باقر
حجتی
s.m.hijati@gmail.com
3
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی
AUTHOR
عنایت
شریفی
enayat.sharifi@yahoo.com
4
دانشیار گروه معارف اسلامی ، دانشکده الهیات، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
AUTHOR
قرآن کریم.
1
1.آلوسی، سید محمود، تفسیر روح المعانی، تحقیق عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
2
2.ابنالعربى، محمد بن عبدالله بن ابوبکر، احکام القرآن، بیجا: بینا، بیتا.
3
3.ابنجزى غرناطى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: شرکت دارالارقم بن ابىالارقم، 1416ق.
4
4.ابنجوزى، ابوالفرج عبدالرحمان بن على، زاد المسیر فى علمالتفسیر، بیروت: دارالکتابالعربی، 1422ق.
5
5.ابنعربى، ابوعبدالله محیى الدین محمد، تفسیر ابن عربى، بیروت: دار احیاء التراثالعربى، 1422ق.
6
6.اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دارالفکر، 1420ق.
7
7.ایازی، سید محمد علی، داستان سلیمان(ع) و بلقیس و استناد به آن در جهاد ابتدایی، پژوهشهای قرآنی مشهد، دوره 19شماره73، ص52-71، 1392ش.
8
8.بغوى، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربى، 1420ق.
9
9.بلاغی، صدرالدین، فرهنگ قصص قرآن، تهران: امیرکبیر، 1373ش.
10
10.بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبد الله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث، 1423ق.
11
11.ثعالبى، عبدالرحمان بن محمد، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، تحقیق شیخ محمدعلى معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: داراحیاء التراثالعربى، 1418ق.
12
12.حجازى، محمد محمود، التفسیر الواضح، بیروت: دارالجیل الجدید، 1413ق.
13
13.حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولى محلاتى، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
14
14.رسول زاده، عباس، سلیمان، اسطوره یا تاریخ، معرفت ادیان، دوره 4 شماره 1، 153صـ175، 1389ش.
15
15.زحیلى، وهبة بن مصطفى، التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1418ق.
16
16.زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
17
17.سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، حکمت و حکیم در عهد قدیم، قبسات، دوره3 ش 35،ص 127-144، 1384ش.
18
18.سید بن قطب، بن ابراهیم شاذلی، فى ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، 1412ق.
19
19.سیوطى، جلال الدین، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، 1404ق.
20
20.شفیعی، روح الله، بررسی تاریخی خاندان پیامبران در قرآن و مقایسه آن با عهدین، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه علاّمه طباطبایی. 1391ش.
21
21.شوکانی، محمد بن على، فتح القدیر، بیروت: دار ابن کثیر، 1414ق.
22
22.طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
23
23.طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
24
24.طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ترجمه حبیب یغمایی، بیروت: دارالمعرفه، بیتا.
25
25.عباسی، مهرداد و ژاله آزادگان، بررسی تطبیقی داستان دیدار حضرت سلیمان(ع) و ملکۀ سبا در قرآن، تورات و منابع اسلامی، فصلنامه قرآنی کوثر، دوره،12شماره43،ص 53-74، 1391.
26
26.فخررازی، محمدبن عمر، تفسیر کبیر، ترجمه علی اصغر حلبی، قم: اساطیر، 1379.
27
27.فضل الله، سید محمد حسین، تفسیر من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
28
28.فیضى دکنى، ابوالفضل، سواطع الالهام فى تفسیر القرآن، قم: دارالمنار، 1417ق.
29
29.قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن. تهران: امیر کبیر، 1376ش.
30
30.قمى، على بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم: دارالکتاب، 1367.
31
31.کتاب مقدس(تورات)، انجمن بین المللی کتاب مقدس (چهارم) (2009م).
32
32.کتابهایی از عهد عتیق (کتابهای قانونی ثانی) براساس کتاب مقدس اورشلیم، مترجم: پیروز سیار، تهران: نشر نی، 1380ش.
33
33.کاشانی، فتح الله، تفسیرمنهج الصادقین فی الزام مخالفین، تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی، 1336.
34
34.گنابادى، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
35
35.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1374ش.
36
36.ناس، جان بایر، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: علمی و فرهنگی، 1386ش.
37
37.نیشابورى، نظام الدین حسن بن محمد. تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. تحقیق شیخ زکریا عمیرات. بیروت: دارالکتب العلمیه. 1416ق.
38
A. Ro (1956) “Solomon in the Aggadah, "Encyclopedia Judaica, v. 15 ,New York, The Macmillan Company,p106-108.
39
Cohn, Sh (2003) Dan. Judaism: History Belief, And Practice, Canada: outledge.
40
Comay, J (2002) Who’s Who in the Old Testament, London & New York: Routledge.
41
Karesh, E. Mitchell, M. Hurvitz (2006). Encyclopedia of World Religions. Encyclopedia of Judaism. Editor: J. Gordon Melton. New York: Facts on File,. Inc.
42
Landman, I (1969). The Universal Jewish Encyclopedia, New York: KTAV Publishing.
43
Lucks, N (2009). Queen of Sheba (Ancient World Leaders,(New York: Chelsea House.
44
Scott, (1978). R, Wisdom In: Encycloaedia Judaica, V. 16, (Jerusalem 1978- 1982).
45
Abramsky S. Spring D. Solomon, in EncyclopaediaJudica, Slikonof, Second edition, volume. 18, P. 756.
46
Seters, J (1987) "Solomon", In: The Encyclopedia of Religion, V. 13, and Mircea Eliade. Macmillan Publishing Company, New York.
47
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی قرآنی دیدگاه فمینیستهای مسلمان و فمینیستهای غربی در فرزندآوری
تاریخ دریافت: 25/03/1399 | تاریخ پذیرش: 29/08/1399فمینیستها که خود را مطالبهگر حقوق زنان میدانند، همواره دیدگاه منفی نسبت به نقش حیاتی زایش زنان که استمرار نسل بشر وابسته به آن است داشتهاند. اشاعۀ اندیشههای آنان، از عوامل اثرگذار در روند کاهش جمعیت است که جوامع بشری را تهدید میکند؛ درحالیکه اسلام، تکثیر نسل را از مهمترین کارکردهای خانواده، و نقش زنان را در تحقق این امر بیبدیل میداند. فمینیسم اسلامی، گرایشی جدید از جنبش فمینیسم است؛ ولی ازآن جا که در فرزندآوری موضعی متفاوت از سایر گرایشها دارد، در این مقاله، پس از تبیین مواضع فمینیسم غربی، مستقلاً دیدگاه آنان (با تأکید بر برداشتهای خانم ودود) در موضوع فرزندآوری بررسی شده است. نتایج پژوهش حاضر که به روش تحلیلی-تطبیقی سامان یافته، نشان میدهد که فمینیستهای غربی اساساً با تشکیل خانواده مخالف بوده، دنبال ترویج عدمفرزندآوری هستند؛ درحالیکه فمینیستهای مسلمان، به تشکیل خانواده نظری مثبت داشته، با آوردن فرزند مخالفتی ندارند، ولی دیدگاهشان در چگونگی فرزندداری با آموزههای اصیل قرآن فاصله دارد. برداشت فمینیستهای مسلمان از قرآن کریم، در مقایسه با آراء تفسیری مفسران، به دو بخش قابل تقسیم است؛ اگر آیات قرآن اهداف آنان را تأمین کند، همسو با مفسران هستند، وگرنه با اصل قرار دادن پیشفرضهای فمینیستی خود، برداشتهای غیرروشمندی از قرآن دارند. © شمس، ز؛ ح، ط. (1400).بررسی قرآنی دیدگاه فمینیستهای مسلمان و فمینیستهای غربی در فرزندآوری، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 265-231. Doi: 10.22091/PTT.2021.6019.1841
https://ptt.qom.ac.ir/article_1838_7178010201752b5ff39e57597e568e78.pdf
2021-06-22
231
265
10.22091/ptt.2021.6019.1841
فمینیسم
فمینیسمتهای مسلمان
فرزندآوری
باروری زنان
سقط جنین
آمنه ودود
زینب
شمس
mahetaban255@gmail.com
1
دانشجوی دکتری رشتۀ علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، ایران-کاشان
AUTHOR
طلعت
حسنی
z.shams@qom.ac.ir
2
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، ایران-قم
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
1.آلبویه، علیرضا، نرجس رودگر و زینب کبیری، «بررسی و نقد استدلال فمینیسم رادیکال از طریق آزادی تولید مثل بر جواز سقط جنین»، مجله علمی- پژوهشی اخلاق زیستی، شماره 8، (دوره27)، 1397ش.
2
2.ابنحزم، علیبناحمد، المحلی بالآثار، بیروت: دارالکتاب العلمیـه، 1408ق.
3
3.ابنشهرآشوب مازندرانی، محمدبنعلی، مناقب آل ابیطالب، نجف: المکتبة الحیدریة، 1376ق.
4
4.ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر، 1417ق.
5
5.احسانپور، رضا، هادی عظیمی گرکانی و مدیحه هاشمپور، «تلقیح مصنوعی از دیدگاه فقهای اهلسنت»؛ فصلنامۀ فقه و حقوق اسلامی، شماره 6، 1398ش.
6
6.احمد سلامه، زیاد، أطفال الأنابیب بین العلم و الشریعة، چاپ اول، اردن: دارالعربیة للعلوم، 1417ق.
7
7.امین، نصرت بیگم، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، چاپ اول، اصفهان: نشاط، 1361ش.
8
8.بحرانی، مرتضی، «زن در اندیشۀ متفکران سیاسی»، مجلۀ پایگاه حوزه، شماره 148، 1383ش.
9
9.پاسنو، دایانا، فمینیسم، راه یا بیراه؟! کشف دوبارۀ خواست خدا برای آزادی زنان، ترجمۀ محمدرضا مجیدی، چاپ اول، تهران: دفتر نشر معارف، 1384ش.
10
10.پالمر، مایکل، مسائل اخلاقی: متن آموزشی فلسفه اخلاق، ترجمۀ علیرضا آل بویه، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش.
11
11.چراغی کوتیانی، اسماعیل، خانواده، اسلام و فمینیسم: تبیین رویکرد اسلام و فمینیسم به کارکردهای خانواده، چاپ اول، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1389ش.
12
12.حر عاملی، محمدبنحسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: آلالبیت لإحیاء التراث، 1414ق.
13
13.حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین، کاهش جمعیت، ضربهای سهمگین بر پیکر مسلمین، چاپ اول، تهران: علامه طباطبایی، 1373ش.
14
14.حسینی شاه عبدالعظیمی، حسینبناحمد، تفسیر اثنی عشری، چاپ اول، تهران: میقات، 1363ش.
15
15.حلی، یوسفبنمطهر اسدی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ اول، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1412ق.
16
16.خویی، ابوالقاسم، منهج الصالحین، چاپ اول، قم: مدینه العلم، 1368ش.
17
17.دوبوار، سیمون، جنس دوم، ترجمۀ قاسم صنعوی، چاپ چهاردهم، تهران: توس، 1398ش.
18
18.دیوبندی، محمدحسن، تفسیرکابلی (از دیدگاه اهلسنت)، چاپ یازدهم، تهران: احسان، 1385ش.
19
19.روحی، کاووس، نقد و ترجمۀ قرآن و زن (بازخوانی و تفسیر متن مقدس قرآن مجید از منظر یک زن)، ترجمۀ فردوس آقاگل و آتنا بهادری، چاپ اول، تهران: نشر علمی، 1394ش.
20
20.ریتزر، جورج، نظریۀ جامعهشناسی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، چاپ اول، تهران: علمی، 1380ش.
21
21.زمخشری، محمودبنعمر، تفسیر الکشاف، ترجمۀ مسعود انصاری خوشابر، چاپ دوم، تهران: ققنوس، 1391ش.
22
22.سید قطب، ابراهیم حسین شاذلی، فی ظلال القرآن، چاپ پنجم، بیروت: دارالشروق، 1408ق.
23
23.شافعیپور، ایوب و حسین نورالدینی، «مطالعۀ تطبیقی بیع اسپرم در فقه مذاهب اسلامی»، مبانی فقهی حقوق اسلامی ، پژوهشنامۀ فقه و حقوق اسلامی، شماره 19 (دوره10)، 1396ش.
24
24.شلتوت، محمود، الفتاوی، بیروت: دارالاشراق، 1403ق.
25
25.شهید ثانی، زینالدین الجبعی العاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، چاپ اول، قم: داوری، 1410ق.
26
26.صدوق، علیبنبابویه، من لایحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، چاپ دوم، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1413ق.
27
27.طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: موسسۀ نشر اسلامی، 1417ق.
28
28.طبرسى، فضلبنحسن، تفسیر مجمع البیان، تصحیح و تعلیق ابوالحسن شعرانی، چاپ اول، تهران: مکتبة العلمیة، ۱۳۳۸ق.
29
29.---------------، تفسیر جوامع الجامع، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه، 1347ش.
30
30.طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: مرتضوى، 1375ق.
31
31.طیب، سیدعبدالحسین، الطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: انشارات اسلامی، 1378ش.
32
32.عبدی، صفرعلی، یاسر شیخویسی و محمدرضا شاهمرادی، «بررسی احکام سقطِ جنین از منظر مکتب فقهی تشیع»، خلاصه مقالات دومین همایش بررسی ضوابط شرعی در پزشکی، تهران: زعیم، 1392ش.
33
33.علوی مهر، حسین، روشها و گرایشهای تفسیری، چاپ اول، قم: اسوه، 1381ش.
34
34.فراهیدی، خلیلبناحمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم: مؤسسة دارالهجرة، 1409ق.
35
35.فریدمن، جین، فمینیسم، ترجمۀ فیروزه مهاجر، چاپ پنجم، تهران: آشیان، 1397ش.
36
36.فیض کاشانی، محمدبنشاهمرتضی، الاصفی فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1418ق.
37
37.قاسمپور، فاطمه و شیما علیآبادی، رو«بررسی مفهوم نقش جنسیتی در دیدگاه آمنه ودود با رویکرد اجتهادی کلامی»، فصلنامۀ شورای فرهنگی- اجتماعی زنان و خانواده، شماره82، (دوره21)، 1397ش.
38
38.قرشی بنایی، سیدعلیاکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ اول، تهران: بنیان بعثت، 1375ش.
39
39.کاشفی، حسینبنعلی، تفسیر حسینی (مواهب علّیه)، چاپ اول، سراوان: کتابفروشی نور، بیتا.
40
40.کرکی، نورالدین علیبنحسینبنعبدالعالی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم: موسسه آلالبیت علیهمالسلام، 1414ق.
41
41.کلینی، محمدبنیعقوب، کافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
42
42.کهریزی، مهوش، حسین بستان (نجفی) و سیدعلی حسینیزاده، «چالشهای اخلاقی فمینیسم در فرزندآوری از دیدگاه اسلام و راهکارهای آن»، پژوهشنامۀ اخلاق، شماره 24 (سال هفتم)، 1393ش.
43
43.متمسک، رضا، «فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکانها»، مجموعه مقالات نخستین هماندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، چاپ اول، قم: دفتر تحقیقات و مطالعات زنان، 1380ش.
44
44.مرادی، حمید، «تقریر گفتمان سید قطب»، فصلنامۀ علوم سیاسی، شماره 21، 1382ش.
45
45.مشیرزاده، حمیرا، مقدمهاى بر مطالعات زنان، چاپ اول، تهران: وزارت علوم و تحقیقات و فناوری - دفتر برنامهریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.
46
46.-----------، از جنبش تا نظریۀ اجتماعی: تاریخ دو قرن فمینیسم، چاپ پنجم، تهران: انتشارات شیرازه، 1390ش.
47
47.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ 32، قم: دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
48
48.مودب، سیدرضا، روشهای تفسیر قرآن، چاپ اول، قم: اشراق، 1380ش.
49
49.موسوی خمینی، روحالله، تحریرالوسیله، ترجمۀ علی اسلامی، قم: ادارۀ چاپ اسلامی، 1425ق.
50
50.میرداداشی، مبارکه، «حق تسلط بر بدن از دیدگاه فقه شیعه با رویکرد پاسخگویی به شبهات فمینیستی»، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حمیده عبداللهی، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، 1395ش.
51
51.نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1402ق.
52
52.ودود، آمنه، قرآن و زن، ترجمۀ اعظم پویا، چاپ سوم، تهران: حکمت، 1396ش.
53
53.ویسیک، جان، رضایت خاموش: مواردی در زمینۀ اخلاق پزشکی مدرن، ترجمۀ ناصر بلیغ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی، 1373ش.
54
54.هام، مگی، فرهنگ نظریههای فمینیستی، ترجمۀ فیروزه مهاجر، فرخ قرهداغی و نوشین احمدی خراسانی، چاپ اول، تهران: توسعه، 1382ش.
55
55.Badran, Margot (2002) Gender, In: Encyclopedia of Quran. BostonL Liden.
56
56.Hidayatulah, Aysha (2014), Feminist Edges of the Quran. Newyork: Oxford University Press.
57
56.Wadud, Amina (2006), Inside the Gender Jihad; Women`s Reform in Islam. UK: Oneworld Publications
58
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی آراء مفسران در تفسیر «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سورۀ انعام با تکیه بر ارتباط آیات
تاریخ دریافت: 20/08/1399 | تاریخ پذیرش: 21/12/1399در تفسیر عبارت «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سورۀ انعام، اغلب مفسران حمل آن بر معنای ظاهری آیه را مجاز ندانسته و حضرت ابراهیم(ع) را به عنوان پیامبر الهی، منزه از آن میدانند که غیر خدا را پرستیده باشد. اما برخی مفسران، بیان این کلمات را به همان معنای ظاهر از حضرت دانسته، ولی آن را به دوران طفولیت ارجاع میدهند و در نتیجه ایشان را منزه از شرک میدانند. مفسران مخالف این نظر، تفاسیر متعددی در توضیح این آیات آوردهاند که در هشت دسته قابل بررسی است: دستۀ اول، این آیات را به نوعی محاجه از طرف حضرت ابراهیم(ع) برای هدایت قومشان میدانند؛ دستۀ دوم حضرت ابراهیم(ع) را در ابتدای بلوغ و در حال استدلال برای یافتن خدایش میدانند؛ و دستههای سوم تا هشتم نیز به ذکر دلایلی دیگر پرداختهاند. اختلاف آراء مفسران و حتی مفسران معاصر، ضرورت این بررسی را نشان میدهد. این پژوهش ابتدا به استخراج و دستهبندی آراء موجود درباره این آیه پرداخته، سپس با ارزیابی دلایل هر رأی و بررسی ارتباط آیات، نشان میدهد رأی دستۀ اول به حقیقت نزدیکتر است و قابلیت دفاع بیشتری دارد. در این مقاله همچنین به تأثیر بررسی ارتباط آیات در تشخیص رأی صحیح در تفسیر تطبیقی، توجه شده است. © برومند، م.ح؛ جودوی، الف؛ شهبازی، س. (1400).بررسی تطبیقی آراء مفسران در تفسیر «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سورۀ انعام با تکیه بر ارتباط آیات، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 293-267. Doi: 10.22091/PTT.2021.5306.1736
https://ptt.qom.ac.ir/article_1823_7b1e3785a175996e2a30ec535e4f22ef.pdf
2021-06-22
267
293
10.22091/ptt.2021.5306.1736
سورۀ انعام
«قَالَ هَذَا رَبِّی» (انعام:76)
حضرت ابراهیم(ع)
آیات مشکله قرآن
توحید
عصمت انبیا
محمدحسین
برومند
m.h.baroomand@yazd.ac.ir
1
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.
LEAD_AUTHOR
امیر
جودوی
amirjoudavi@yazd.ac.ir
2
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.
AUTHOR
سامیه
شهبازی
samiehshahbazi7@gmail.com
3
دانشجوی دکتری.گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.
AUTHOR
آلغازى، عبدالقادر، بیان المعانى، دمشق: مطبعة الترقی، 1382ق.
1
2.آلوسى، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
2
3.ابنابىحاتم، عبدالرحمان بن محمد، تفسیر القرآن العظیم (ابن ابى حاتم)، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
3
4.ابنجزى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: شرکة دارالأرقم بن أبی الأرقم، 1416ق.
4
5.ابنجوزى، عبدالرحمان بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق.
5
6.ابنعادل، عمر بن على، اللباب فى علوم الکتاب، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
6
7.ابنعبدالسلام، عبدالعزیز بن عبدالسلام، تفسیر العزیز بن عبدالسلام، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1429ق.
7
8.ابنعربى، محمد بن على، تفسیر ابن عربى (تأویلات عبد الرزاق)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
8
9.ابنعطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422ق.
9
10.ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
10
11.ابو مسلم اصفهانى، محمد بن بحر، موسوعة تفاسیر المعتزلة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2009م.
11
12.ابوالسعود، محمد بن محمد، تفسیر ابى السعود (ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی1983م.
12
13.ابوالفتوح رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد مقدس: آستان قدس رضوى، 1408ق.
13
14.ابوحیان، محمد بن یوسف، تفسیر النهر الماد من البحر المحیط، بیروت: دارالجنان، 1407ق.
14
15.ابوزهره، محمد، زهرة التفاسیر، بیروت: دارالفکر، بیتا.
15
16.اشکورى، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، تهران: دفتر نشر داد، 1373ش.
16
17.بحرانى، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، 1415ق.
17
18.بلاغى، عبدالحجه، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم: حکمت،1386ق.
18
19.تسترى، سهل بن عبدالله، تفسیر التسترى، بیروت: دارالکتب العلمیة،1423ق.
19
20.ثقفى تهرانى، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، تهران: برهان، 1398ق.
20
21.جرجانى، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر)، تهران: دانشگاه تهران، 1378ق.
21
22.جعفرى، یعقوب، تفسیر کوثر، قم: موسسه انتشارات هجرت، 1376ش.
22
23.جمل، سلیمان بن عمر، الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین للدقایق الخفیة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1427ق.
23
24.حقىبرسوى، اسماعیل بن مصطفى، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر، بیتا.
24
25.حوى، سعید، الاساس فى التفسیر، قاهره: دارالسلام، 1424ق.
25
26.حویزى، عبدعلى بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
26
27.خازن، على بن محمد، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
27
28.خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن، بیروت: دارالفکر العربی، 1424ق.
28
29.خفاجى، احمد بن محمد، حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضی و کفایة الراضی على تفسیر البیضاوی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
29
30.دخیل، على محمد على، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (دخیل)، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1422ق.
30
31.دینورى، عبدالله بن محمد، تفسیر ابن وهب المسمى الواضح فى تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1424ق.
31
32.رضا، محمد رشید، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفة، 1414ق.
32
33.روزبهان بقلى، روزبهان بن ابىنصر، عرائس البیان فى حقائق القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2008م.
33
34.زحیلى، وهبه، التفسیر الوسیط (زحیلى)، دمشق: دارالفکر، 1422ق.
34
35.زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
35
36.سلطان علىشاه، سلطانمحمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
36
37.سمرقندى، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، بیروت: دارالفکر،1416ق.
37
38.سمین، احمد بن یوسف، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1414ق.
38
39.سیوطى، عبدالرحمان بن ابىبکر، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم:کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى (ره)، 1404ق.
39
40.شاهعبدالعظیمى، حسین، تفسیر اثنى عشرى، تهران: میقات، 1363ش.
40
41.شبر، عبدالله، تفسیر القرآن الکریم (شبر)، قم: موسسة دارالهجرة، 1410ق.
41
42.شعرانى، ابوالحسن، روح الجنان و منهج الصادقین، قم: بوستان کتاب، 1386ش.
42
43.شعراوى، محمد متولى، تفسیر الشعراوى، اخبار الیوم، بیروت: ادارة الکتب و المکتبات، 1991م.
43
44.شوکانى، محمد، فتح القدیر، دمشق: دار ابنکثیر، 1414ق.
44
45.صادقى تهرانى، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی،1419ق.
45
46.صاوى، احمد بن محمد، حاشیة الصاوی على تفسیر الجلالین، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1427ق.
46
47.طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
47
48.طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
48
49.طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
49
50.طوفى، سلیمان بن عبدالقوى، الإشارات الالهیة الى المباحث الاصولیة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
50
51.طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام، 1369ش.
51
52.عاملى، ابراهیم، تفسیر عاملى، تهران: کتابفروشى صدوق، 1360ش.
52
53.علمالهدى، على بن الحسین، تفسیر الشریف المرتضى المسمى به نفائس التأویل، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1431ق.
53
54.عیاشى، محمد بن مسعود، التفسیر (تفسیر العیاشی)، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ق.
54
55.فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
55
56.فضلالله، محمد حسین، من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک، 1419ق.
56
57.فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
57
58.فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، الأصفى فی تفسیر القرآن، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، 1418ق.
58
59.قرشى بنابى، علىاکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران: مرکز چاپ و نشر، 1375ش.
59
60.قشیرى، عبدالکریم بن هوازن، لطائف الاشارات: تفسیر صوفى کامل للقرآن الکریم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2000م.
60
61.قطب، سید، فى ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، 1425ق.
61
62.قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب، 1363ش.
62
63.قمىمشهدى، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات، 1368ش.
63
64.ماتریدى، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
64
65.مدرسى، محمدتقى، من هدى القرآن، تهران: دار محبی الحسین، 1419ق.
65
66.مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423ق.
66
67.مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1371ش.
67
68.میبدى، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر، 1371ش.
68
69.میدانى، عبدالرحمان حسن حبنکه، معارج التفکر و دقائق التدبر، دمشق: دارالقلم، 1361ش.
69
70.نظام الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1416ق.
70
71.نهاوندى، محمد، نفحات الرحمان فى تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة، مرکز الطباعة و النشر، 1386ش.
71
72.نیشابورى، محمود بن ابوالحسن، إیجاز البیان عن معانی القرآن، بیروت: دارالغرب الإسلامی، 1415ق.
72
73.یزیدى، عبدالله بن یحیى، غریب القرآن و تفسیره، بیروت: عالم الکتب، 1405ق
73
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل تطبیقی عملکرد تفسیری فخر رازی و آلوسی در مساله جسمانگاری خداوند
تاریخ دریافت: 01/07/1399 | تاریخ پذیرش: 26/11/1399مقایسۀ کلی یا جزئی بین دو تفسیر، در زمرۀ نقدهای پژوهشی قرآنی عصر حاضر بهشمار میآید. با عنایت به این که تفسیر روحالمعانی اثر آلوسی، مفسر معروف قرن سیزدهم را نسخۀ دوم تفسیر کبیر فخر رازی، متکلم بنام قرن ششم پنداشتهاند، پژوهش حاضر تلاش کرده است تا با رویکردی توصیفی-تحلیلی، مسالۀ جسمانگاری خداوند را از دیدگاه رازی و آلوسی مقایسه کند. این پژوهش، چنین نتیجه گرفته است که هردو مفسر، خداوند را از جسمیت منزه میدانند، با این تفاوت که رازی بر محال بودن آن تصریح کرده و برای اثبات دیدگاه خود، دلایل عقلی آورده است، ولی آلوسی منزه دانستن خداوند از تجسیم را به این دلیل پذیرفته که روش بسیاری از علمای برجستۀ اسلام است و به محال بودن آن هیچگونه تصریح و یا اشارهای ندارد. همچنین رازی در موردِ آیات موهم تجسیم، بهگونهای بحث کرده که نشاندهندۀ برتری تأویل به سبک معتزله است، اما آلوسی مواردی را که در آیات به خداوند نسبت داده شدهاند، میپذیرد ولی تعیین مراد از آن را به خداوند تفویض میکند؛ هرچند در مواردی نیز گرایش به تأویل دارد. همچنین باید اشاره کرد که آلوسی در پارهای موارد نیز دیدگاه مورد پسند رازی را نقد کرده است. © بزرگزاده، م؛ خاکپور، ح؛ نوری. الف. (1400).تحلیل تطبیقی عملکرد تفسیری فخر رازی و آلوسی در مساله جسمانگاری خداوند، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 319-295. Doi: 10.22091/PTT.2021.5686.1785
https://ptt.qom.ac.ir/article_1839_e48f5b874bfc662ea8cecbad736d2d24.pdf
2021-06-22
295
319
10.22091/ptt.2021.5686.1785
کلیدواژگان: جسمانگاری خداوند
فخررازی
آلوسی
تفسیر تطبیقی
تأویل متن
تفویض فهم
محمد
بزرگزاده
benuri1234@gmail.com
1
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآنی دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
ابراهیم
نوری
enoori@theo.usb.ac.ir
2
دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه سیستان و بلوجستان
LEAD_AUTHOR
حسین
خاکپور
dr.khakpur@yahoo.com
3
دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
قرآن کریم.
1
1.آلوسی، شهابالدین ابوالثناء محمودبن عبدالله، روح المعانی، دمشق: دارالرساله العالمیه، 2015م.
2
2.ابنابیشریف، کمال، کتاب المسامرة فی شرح المسایرة، قاهره: المکتبه الازهریۀ، 2006م.
3
3.ابنخلدون، عبدالرحمانبن محمد، المقدمه، مکتب مصطفی محمد، قاهره، (1956م).
4
4.ابنتیمیه، احمدبن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، بیروت: مؤسسه الریان، 1424ق.
5
5.ابنرشد، محمدبن احمد، تهافت التهافت، بیروت: دار المشرق، 1992م.
6
6.----------------، فصل المقال، بیروت: مکتبه التربیه، 1987م.
7
7.اشعری، ابوالحسن علیبن الحسین، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ترجمه: محسن مؤیدی، تهران: سپهر، 1362.
8
8.تفتازانی، سعدالدین مسعودبن عمر، شرح العقاید النسفیه، مترجم: جواد عصاررودی، تربت جام: احمد جام، 1396.
9
9.رازی، فخرالدین محمدبن عمر، تأسیس التقدیس، تحقیق: انس محمد عدنان شرقاوی، لبنان: دار نور الصباح، 2011م.
10
10.--------------------، التفسیر الکبیر، بیجا، بیتا.
11
11.ربانی گلپایگانی، علی، کلام تطبیقی (توحید، صفات و عدل الهی)، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، (1383ش).
12
12.شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت: دارالمعرفه، 1998م.
13
13.صدوق، ابوجعفر محمدبن علی بن بابویه قمی، الاعتقادات فی دین الامامیه، قم: العلمیه، 1412ق.
14
14.قاضی، عبدالجباربن احمد همدانی، شرح الاصول الخمسه، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، 2014م.
15
15.ندوی، عبدالسلام، امام رازی، لاهور: اداره اسلامیات، 1988م.
16
16.نعمانی، شبلی، علم الکلام اور الکلام، کراچی: نفیس اکیدمی، 1979م.
17
17.یافعی، عبدالفتاحبن صالح، التجسیم والمجسمه، بیروت: مؤسسه الرساله، 1431ق.
18
18.اژدر، علیرضا، «ابنرشد و مساله خداشناسی»، فصلنامه پژوهشی امام صادق(ع)، شماره 29، بهار، ص 111-135، 1385.
19
19.حجتی، محمدباقر و حمیدرضا مناقبی، «بررسی تطبیقی دیدگاه فخر رازی و علاّمه طباطبایی دربارة صفات خبری»، اندیشه علامه طباطبایی، دوره 1، شماره 2، ص7-30، 1394.
20
20.مهدی قجاوند و سیدعباس ذهبی، «جسمانگاری متکلمان اسلامی در ماسویالله»، خردنامه صدرا، شماره 75، ص 79-96، 1393
21
21.معرفت، محمدهادى، التفسیر و المفسرون فى ثوبه القشیب، چاپ اول، مشهد: الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه، 1418ق.
22
22.نجار، عامر، علم الکلام، عرض و نقد، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة،1423ق.
23
23.الطوسی، نصیرالدین، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، قم: اشکوری، 1372ش
24
24.شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت: دارالمعرفه،بیتا
25
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و نقد دیدگاه مفسران درباره آیه 120 سورۀ انعام (تحلیلی از ظاهر و باطن اثم)
تاریخ دریافت: 14/09/1399 | تاریخ پذیرش: 31/01/1400 قرآن با تعابیر گوناگونی از گناه یاد کرده که واژه «اثم»، یکی از پرکاربردترین تعابیر است. در آیه 120 سورۀ انعام، از دو قسم ظاهر و باطن «اثم» در عبارت *وَ ذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَ بَاطِنَهُ* یاد شده است. مفسران در تفسیر آیۀ شریفه کمتر به این معنا توجه داشته و از مفهوم آیه دور شدهاند؛ زیرا بیشتر مفسران، آن را به دو قسم گناهان ظاهری و گناهان باطنی معنا کردهاند. تحقیق حاضر، مفهوم ظاهر و باطن گناه را بررسی میکند که غالبا از آن غفلت شده؛ حال آن که روشن شدن مفهوم ظاهر و باطن گناه در رسیدن به مقصود آیه بسیار ضروری است. برای این منظور، به روش توصیفی-تحلیلی با مراجعه به تفاسیر، آراء مفسران در تفسیر ظاهر و باطن اثم با استناد به شواهد درونمتنی و برونمتنی آیه، از منابع تفسیری، ادبی، اخلاقی و عرفانی، مفهوم ظاهر و باطن اثم بررسی و نقد شده است. نتیجۀ حاصل از این تحقیق آن است که مقصود از ظاهر گناه، صورت آشکار آن است که با اعضا و جوارح انجام میشود و چهرۀ باطن آن، اندیشۀ معصیت در دل و جان است که در ضمیر انسان رسوخ دارد. در نتیجه، آیۀ شریفهبه دو چهره از یک گناه توجه دارد نه به تقسیم گناه، به گناهان ظاهری و باطنی که در غالب تفاسیر دیده میشود.© مهدیانفر، ر؛ طیب حسینی، س.م. (1400).بررسی و نقد دیدگاه مفسران درباره آیه 120 سورۀ انعام (تحلیلی از ظاهر و باطن اثم)، دوفصلنامۀ پژوهشهای تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 348-321. Doi: 10.22091/PTT.2021.5662.1778
https://ptt.qom.ac.ir/article_1829_7d8aee0ee2c64a9a5b44321a5921f0f6.pdf
2021-06-22
321
348
10.22091/ptt.2021.5662.1778
اثم
گناه
ظاهرگناه
باطن گناه
آیه 120 انعام.
رضا
مهدیان فر
rezamahtab52@yahoo.com
1
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم؛ ایران – قم
LEAD_AUTHOR
سیدمحمود
طیب حسینی
tayebh@rihu.ac.ir
2
دانشیار گروه علوم قرآن و تفسیر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ ایران – قم
AUTHOR
نهج البلاغه (تحقیق صبحی صالح).
1
صحیفۀ سجادیه.
2
1.آصفی، محمدمهدی، «باطن الاثم»، رسالةالثقلین، ش30، 1378ش.
3
2.آلغازی، سیدعبدالقادر، بیان المعانی، دمشق: مطبعة الترقی، 1384ق.
4
3.آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
5
4.ابنجوزی، عبدالرحمان، زادالمسیر، بیروت: دارالکتاب العربی،1422ق.
6
5.ابندرید، محمد بن حسن، جمهره اللغه، بیروت: دارالعلم للملایین،1988م.
7
6.ابن سیده، علی، المحکم و المحیط الاعظم، بیروت: د ارالکتب العلمیه،1421 ق.
8
7.ابنعاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ العربی،1420ق.
9
8.ابنعطیه، عبدالحق ، المحررالوجیز، بیروت: دارالکتب العلمیه،1422ق.
10
9.ابنفارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب اعلام الاسلامی،1404ق.
11
10.ابنقتیبه، عبد الله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 1411ق .
12
11.ابوحیان، البحر المحیط، بیروت: دارالفکر،1420ق.
13
12.ابوزهره، محمد، زهره التفاسیر، بیروت: دارالفکر، بیتا.
14
13.ابوسعید خراز، احمد بن عیسی، کتاب الصدق، بیروت: دارالکتب العلمیه،1421ق.
15
14.بغوی، معالم التنزیل (تفسیر بغوی)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1420ق.
16
15.پانی پتی، ثناءالله ( مظهری، محمد)، تفسیر مظهری، پاکستان: مکتبه رشدیه،1412ق.
17
16.تستری، تفسیر التستری، به کوشش محمد باسل، بیروت: دارالکتب العلمیه،1423ق.
18
17.جصاص، احمدبنعلی، احکام القرآن، تحقیق محمدصادق قمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
19
18.جوهری، اسماعیل، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین،1376ق.
20
19.حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان، تهران: لطفی،1404 ق.
21
20.خطیب، عبد الکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، دارالفکر العربی،1424ق.
22
21.راغب، حسین، مفردات، بیروت: دارالقلم،1412ق.
23
22.رشید رضا، محمد، المنار، بیروت: دارالمعرفه،1414ق.
24
23.زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
25
24.سبزواری، محمد، الجدید، بیروت: دارالتعارف،1406ق.
26
25.سلطانعلیشاه، سلطان محمد، بیان السعاده، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1408ق.
27
26.سلمی، محمد بن حسین، مجموعه آثار عبد الرحمن السلمی، به کوشش محمد سوری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی،1369ش.
28
27.سید بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی، رساله سیر و سلوک، به کوشش: محمد حسین حسینی تهرانی، مشهد: علامه طباطبایی،1425ق.
29
28.شیخ طوسی، محمد (بیتا)، التبیان، به کوشش: الاعلمی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیتا.
30
29.شیخ علوان، نعمهالله، الفواتح الالهیه، قاهره، دار رکابی للنشر،1999م.
31
30.صابونی، محمد علی، صفوه التفاسیر، بیروت: دارالفکر،1421ق.
32
31.صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتب، 1414ق.
33
32.صادقی تهرانی، محمد، الفرقان، قم: فرهنگ اسلامی،1406ق.
34
33.صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
35
34.صدیقحسنخان، محمد صدیق، فتح البیان، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420ق.
36
35.طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت: اعلمی،1390ق.
37
36.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت: دارالمعرفه، 1372ش.
38
37.طبری، محمد، جامع البیان، بیروت: دارالمعرفه،1412ق.
39
38.طیب حسینی، سیدمحمود، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،1390ش.
40
39.عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، به کوشش غفاری، تهران: نشر صدوق،1360ش.
41
40.عسکری، حسن، الفروق اللغویه، بیروت: دارالآفاق الجدیده،1400ق.
42
41.غزالی، محمد، الاربعین فی اصول الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه،1409ق.
43
42.فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1420ق.
44
43.فراء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، به کوشش نجاتی و نجار، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب،1980م.
45
44.فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: نشر هجرت، 1409ق.
46
45.فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم: دارالهجره،1414ق.
47
46.قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه،1371ش.
48
47.قرطبی، محمد بن احمد، تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، تهران، ناصرخسرو،1364ش.
49
48.قشیری، عبد الکریم بن هوازن، لطائف الاشارات، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب،2000م.
50
49.قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم: دارالکتاب،1363ش.
51
50.قونوی، اسماعیل بن محمد، حاشیه القونوی علی تفسیر البیضاوی، بیروت: دارالکتب العلمیه،1422ق.
52
51.کاشانی، ملافتحالله، منهج الصادقین، تهران: کتابفروشی محمد علمی، 1336ش.
53
52.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1375ش.
54
53.ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات اهل السنه، به کوشش محمد و جاسم، بغداد: الارشاد،1426ق.
55
54.مدنی، سیدعلیخان، ریاض السالکین، به کوشش حسینی، قم: نشر اسلامی،1409ق.
56
55.مسلم، صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر،بیتا.
57
56.مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت ارشاد،1430ق.
58
57.مطهری، مرتضی، آزادی بندگی هدف زندگی (طرح مطالعات آثار شهید مطهری)، تهران: بینش مطهر، 1394ش.
59
58.مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: بوستان کتاب،1380ش.
60
59.مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1423ق.
61
60.منسوب به امام صادق(ع)، مصباح الشریعه، بیروت: الاعلمی،1400ق.
62
61.نظام الاعرج، غرائب القرآن، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه،1416ق.
63