Document Type : Academicm and Research
Authors
1 1 Assistant Professor, Department of Comparative Quran Studies, Quran and Hadith Higher Education Institute, al-Mustafa International University, Qom
2 Researcher, Department of Comparative Quran Studies, Quran and Hadith Higher Education Institute, al-Mustafa International University, Karachi, Pakistan.
Abstract
Keywords
Main Subjects
بررسی تطبیقی پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن از دیدگاه تفاسیر برکزیدۀ شیعه و اهلسنت
عباس الهی۱ * و سید ایثار حسینشاه۲
1 استادیار، گروه مطالعات تطبیقی قرآن، مجتمع عالی قرآن و حدیث، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران (نویسندۀ مسئول). رایانامه: abbas_elahi48@yahoo.com
2 پژوهشگر، گروه مطالعات تطبیقی قرآن، مجتمع عالی قرآن و حدیث، جامعة المصطفی العالمیه، کراچی، پاکستان. رایانامه: shaheasar14@gmail.com
چکیده
مشروط بودن یا نبودنِ جواز قصاص مرد در برابر زن به پرداخت فاضل دیه یکی از مباحث اختلافی در فقه فریقین است که به تفاسیر نیز راه یافته است. این مطالعه درصدد بررسی این موضوع از نگاه دو تفسیر شیعۀ کنز العرفان فی فقه القرآن و زبدة البیان فی احکام القرآن در مقایسه با دو تفسیر اهلسنتِ احکام القرآن و الجامع لأحکام القرآن است. نکتۀ مشترک تفاسیر پیشگفته پذیرش اصل جواز قصاص مرد در برابر زن است. مشروط بودن جواز قصاص پیشگفته به پرداخت فاضل دیه در دو تفسیر شیعه و مشروط نبودن آن در دو تفسیر اهلسنت از نکات اختلافی این دو دسته تفسیر است. دو مفسر اهلسنت بهویژه نویسندۀ تفسیر احکام القرآن بر دلالت عموم آیات قصاص پافشاری دارند، درحالیکه دو مفسر شیعه بر عدم دلالت آیات بر احکام پیشگفته اصرار میورزند. نبودن عموم و اطلاق در آیات قصاص دلیل معتبر و مهم دو مفسر شیعه بر نفی استدلال پیشگفته است. نظریۀ مشروطیت قصاص پیشگفته به پرداخت فاضل دیه از پشتیبانی روایات معتبر و مرجحات روایی نیز برخوردار است.
کلیدواژگان: فاضل دیه، قصاص مرد در برابر زن، قصاص در اسلام
یکی از مسائل اختلافی میان شیعه و اهلسنت شرطیت وجوب پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن است. فقهای شیعه به شرطیت رد فاضل دیه در قصاص پیشگفته باورمندند و آن را با ادلۀ چهارگانۀ مشهور فقهی اثباتپذیر میدانند؛ اما، برخلاف آنان، فقهای اهلسنت، اعم از مذاهب چهارگانۀ فقهی آنها، قائل به عدم شرطیت رد فاضل دیۀ قصاص مرد هستند. اختلاف فقهی پیشگفتۀ فریقین بازتاب گستردهای در تفاسیر فقهی آنها داشته است. از میان تفاسیر متعدد فقهی فریقین، در نوشتار حاضر، موضوع پیشگفته در تفاسیر چهارگانۀ فقهی آنها بررسی تطبیقی میشود. تفاسیر چهارگانۀ پیشگفته عبارتاند از:
ــ کنز العرفان فی فقه القرآن از فاضل مقداد
ــ زبدة البیان فی احکام القرآن از مقدس اردبیلی
ــ احکام القرآن از جصاص
ــ الجامع لأحکام القرآن از قرطبی
قطب راوندی و فاضل مقداد، بهعنوان مفسران فقهی شیعه، درصدد اثبات شرطیت وجوب پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن، براساس ادلۀ چهارگانۀ فقهی (قرآن، سنت، اجماع، عقل)، هستند. ولی جصاصِ حنفی و قرطبیِ مالکی در تفاسیر فقهی خود، به پیروی از دیدگاه مورداتفاق فقه اهلسنت، درصدد اثبات دیدگاه عدم شرطیت پرداخت فاضل دیه در قصاص پیشگفته با ادلۀ اربعه، بهویژه قرآن کریم، هستند.
از بررسی موضوع پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن در دو تفسیر شیعه ــ کنز العرفان فی فقه القرآن و زبدة البیان فی احکام القرآن ــ در مقایسه با دو تفسیر اهلسنت ــ احکام القرآن و الجامع لأحکام القرآن ــ نتایج زیر به دست میآید:
۴. آخرین تفاوت میان دو دسته مفسر در موضوع موردبحث این است که دو مفسر شیعه مباحث تفسیری و فقهی را جداگانه ذکر کردهاند و در تفسیرشان تحمیل نظریات فقهی بر آیات به چشم نمیخورد، برخلاف دو مفسر اهلسنت که مباحث فقهی غیرضروری را در تفسیر آیات آوردهاند.
هر سه دلیل نظریۀ اهلسنت در قصاص مرد در برابر زن، (عموم آیات قصاص، روایات، قاعدۀ ممنوعیت جمع بین قصاص و دیه) دارای ضعفهای متعدد هستند؛ زیرا از طرفی آیات قصاص در مقام بیان جزئیات قصاص ازجمله شرطیت رد فاضل دیه نیستند تا عدم ذکر شرط پیشگفته در آیاتْ دلیل بر نبودن شرط باشد. از طرفی بر فرض پذیرشِ در مقام بیان بودن آیات قصاص، روایات معتبر شیعه و اهلسنت مخصص عموم آیات پیشگفته هستند. روایات شیعه نیز نسبت به روایات اهلسنت مرجحات زیادی ازجمله عدم تعارض، سند معتبر و تواتر دارند. قاعدۀ ممنوعیت جمع بین قصاص و دیه با توجه به نداشتن دلیل معتبر ناپذیرفتنی است.
جصاص، احمد بن علی. (1۴0۵ ق). احکام القرآن. دارإحیاء التراث العربی.
حکیم، سید محمدتقی. (1۴18 ق). الاصول العامة للفقه المقارن. مجمع جهانی اهل بیت (ع).
خویی، ابوالقاسم. (1۴30 ق). البیان فی تفسیر القرآن. موسسة احیاء آثار الامام الخویی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1۴13 ق). المؤتلف من المختلف. مجمع البحوث الاسلامیة.
طبری، محمد بن جریر. (1۴12 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. دار المعرفة.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1373). کنزالعرفان فی فقه القرآن. مرتضوی.
قرطبی، محمد بن احمد. (13۶۴ ق). الجامع لأحکام القرآن. ناصر خسرو.
قطب راوندی، سعید بن هبة الله. (1۴0۵ ق). فقه القرآن. کتابخانه عمومی آیتالله مرعشی نجفی.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بیتا). زبدة البیان فی احکام القرآن. مکتبة المرتضویه.
یزدی، محمد. (1۴1۵ ق). فقه القرآن. اسماعیلیان.
Send comment about this article