Document Type : Academicm and Research
Author
Ph.D. in Quran and Hadith Sciences, Independent Researcher, Tehran, Iran.
Abstract
Keywords
Main Subjects
بررسی تطبیقی گزارشهای تاریخی رویداد یخبندان کوچک با آیات آغازین سورۀ تکویر
دانشآموختۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، پژوهشگر مستقل، تهران، ایران. رایانامه: Shojaeihosein030@gmail.com
چکیده
آیات آغازین سورۀ تکویر از آیات اَشراط الساعة است. مفسران در مواجهه با این نوع آیات به زمینههای تاریخی و بافتی کمتر توجه کردهاند، حالآنکه ترسی که خداوند میخواهد از نشانههای وقوع قیامت در مخاطبان اولیه ایجاد نماید زمانی توسط ایشان جدی گرفته میشود که پسزمینهای عینی داشته باشد؛ وگرنه ارتباط بیناذهنی، که لازمۀ انذار است، شکل نخواهد گرفت. این مقاله، با نظر به آیات آغازین سورۀ تکویر و با بررسی تطبیقی گزارشهای تاریخی پیشااسلامی، قصد دارد تا ارتباط انذار عینی این آیات را با رویداد یخبندان کوچک در باستان متأخر مطرح کند. نتیجه اینکه وجه عینی انذار آیۀ اول و دوم سورۀ تکویر برای مخاطبان اولیۀ قرآن معطوف به تداعیگری تیرگی خورشید و ستارگانی است که در سالهای 535-536 م، 539-540 م و 547 م، به سبب فورانهای آتشفشانی، رخ داده است و آیۀ سوم این سوره به فورانهای آتشفشانی آن دوره، که زمینۀ یخبندان و پدیدههای جوی آن عصر را پدید آورده است، اشاره دارد. این پدیده در گزارشهای پروکوپیوس، کاسیودوروس و میخائیل سریانی اشاره شده و با بررسی تطبیقی آنها با آیات آغازین سورۀ تکویر میتوان دریافت که عرب با این موضوع معاهدت ذهنی داشته است.
کلیدواژگان: اَشراط الساعة، انذارهای قرآن، سورۀ تکویر، قیامت در قرآن، یخبندان کوچک
آیات آغازین سورۀ تکویر از آیاتی است که در زمرۀ آیات اَشراط الساعة قرار میگیرد. هدف اصلی اَشراط الساعة تبیین مجموعه دگرگونیهایی است که پیش از وقوع قیامت در جهان رخ میدهد. عمدۀ مفسران در مواجهه با این نوع از آیات تلاش کردهاند تا با نگرشی الهیاتی بدان بنگرند. اما، در کنار نگرش الهیاتی، این پدیده را از منظر تاریخی نیز میتوان نگریست؛ بهویژه آنکه امروزه گزارشهایی تاریخی در دست است که نشان میدهد شبیه تصویرسازیهایی که در این سوره بهعنوان پیشدرآمد قیامت مطرح شده است پیشامدی نیز در سالهای 535-536 م، 539-540 م و 547 م در ناحیۀ روم غربی و شرقی رخ داده است که عرب حجاز، به سبب ارتباط با آن مناطق، از این پیشامد و تبعات دهشتناک آن اطلاع یافته است. این پیشامد امروزه در نزد مورخان با عنوان دورۀ یخبندان کوچک در باستان متأخر شناخته میشود. بنابر بررسیها، این یخبندان به سبب فعالیتهای گستردۀ کوههای آتشفشانی پدید آمد و باعث شد تا بخشیهایی از نیمکرۀ شمالی تجربۀ آسمان کدر و توأم با سرمایی بیسابقه را پشت سر بگذارند. سه گزارش تاریخی از پروکوپیوس، کاسیودوروس و میخائیل سریانی هماکنون در دست ماست که به این دوره اشاره میکنند. توصیفهایی که در این سه منبع از تبعات جوی آن عصر ارائه دادهاند در دو موردِ مشاهدۀ خورشید و اجرام آسمانی شب بهصورت تیره و کدر، مشابهت چشمگیری با تصویر دو آیۀ ابتدایی سورۀ تکویر دارد. ازهمینرو، به نظر میرسد که خداوند متعال، به سبب معاهدت ذهنی عرب با این پدیده، در شروع سورۀ تکویر ارجاعی تاریخی و آشنا را پیش میکشد تا بدین نحو مخاطب خود را به شکلی محسوس و عینی از هراسانگیزی وقوع قیامت مطلع نماید.
اولین آیۀ سورۀ تکویر اشاره به تیرگی و کدر شدن خورشید دارد. هر سه مورخی که در این تحقیق بدان مراجعه شد، همچون آیۀ اول سورۀ تکویر، تیرگی نور خورشید را بهعنوان یکی از رخدادهایی ذکر میکنند که توأم با یخبندان آن عصر مردم با آن مواجه بودهاند.
توصیف پروکوپیوس از تیرگی خورشید: خورشید نور خود را بدون درخشندگی بیرون میداد ... خورشید شبیه وضعیت کسوف به نظر میرسید.
توصیف کاسیودوروس از تیرگی خورشید: پرتوهای خورشید ضعیف بود و آبیرنگ به نظر میرسید ... آسمان هوایی ابری و کدر دارد و این ویژگی مانع از دیده شدن رنگهای واقعی خورشید و ماه، همراه با گرمای خورشید، است.
توصیف میخائیل سریانی از تیرگی خورشید: خورشید تاریک شد و کسوف آن یک سال و نیم، یعنی هجده ماه، به طول انجامید و هر روز حدود چهار ساعت میتابید، آنهم بهصورتیکه نور آن ضعیف بود ... خورشید در این سالها به حالت روشنایی اولیۀ خود برنگشت.
دومین آیۀ سورۀ تکویر اشاره به تیرگی اجرام آسمانی شب دارد. از میان سه مورخی که در این پژوهش بدان رجوع شده است فقط کاسیودوروس به تیرگی آسمان شب، به سبب پدیدۀ یخبندان آن عصر، اشاره نموده است.
بررسی تطبیقی آیات آغازین سورۀ تکویر با آنچه در گزارشهای تاریخی مربوط به دورۀ یخبندان کوچک در باستان متأخر آمده است نشان میدهد که به احتمال زیاد عرب عصر نزول با این رویداد تاریخی آشنا بوده است. ازاینرو، توصیفاتی که در این سوره در مورد تیرگی خورشید و اجرام آسمانی شب ارائه میشود را برای عرب عصر نزول کاملاً آشنا میبایست بپنداریم. اشارۀ قرآن به وقوع این حوادث به سبب سابقۀ پیشینی برای مخاطبان اولیه میتوانسته امری کاملاً جدی و هراسانگیز به نظر برسد. بیشک تأثیرگذاری آیات قیامت و اشراط الساعة برای آن مخاطبان ریشه در بازخوانی این گونه از ترسهای عینی داشته است که قرآن کریم با این نوع انذارها زمینۀ رفتارسازی و اطاعتپذیری مخاطبان اولیۀ خود را فراهم میآورده است.
Al-Jallad, A. (2022). The religion and rituals of the nomads of pre-Islamic Arabia: a reconstruction based on the Safaitic inscriptions. Brill.
Amir-Moezzi, M. A., & Dye, G. (2019). Le Coran des historiens. Les éditions du Cerf.
Cassiodorus, S. (1886). The Letters of Cassiodorus: Being a Condensed Translation of the Variae Epistolae of Magnus Aurelius Cassiodorus Senator. H. Frowde.
Gabriele, M., Palmer, J. (2019). Apocalypse and Reform from Late Antiquity to the Middle Ages. Routledge.
Harper, K. (2017). The fate of Rome: climate, disease, and the end of an empire. Princeton University Press.
Larsen, L. B., Vinther, B. M., Briffa, K. R., Melvin, T. M., Clausen, H. B., Jones, P. D., & Nicolussi, K. (2008). New ice core evidence for a volcanic cause of the A.D. 536 dust veil. Geophysical Research Letters, 35(4). https://doi.org/10.1029/2007GL032450
Nicholson, O. (2018). The Oxford dictionary of late antiquity. Oxford University Press.
Peregrine, P. N. (2020). Climate and social change at the start of the Late Antique Little Ice Age. The Holocene, 30(11), 1643-1648. https://doi.org/10.1177/0959683620941079
Procopius, C. (1916). Procopius: History of the wars, Books III and IV (Vandalic War). Heinemann.
Syrien, M. (2013). Chronique de Michel le Syrien. Leroux.
Send comment about this article