Exploring the Implication of Hidāya in (Q. 14: 21); the Qur’anic Interpretive Heritage, Context, and Semantic Opposition

Document Type : Academicm and Research

Authors

1 Assistant Professor, University of Qur’anic Sciences and Thoughts, Mashhad Branch

2 M.A Student, University of Qur’anic Sciences and Thoughts, Mashhad Branch

Abstract

The Muslim interpretive heritage, which is left from the predecessors, includes enduring views that can greatly influence the Qur’anic exegetes in later periods. As a matter of fact, it seems that some dominant exegetical discourses have emerged within the traditional interpretive viewpoints, as far as the subsequent readings have been somehow formed by the suggested ones. However, achieving a better understanding and reading of the Qur’anic verses depends on examining, analyzing, and criticizing the traditional interpretive products, using the interpretive principles and rules. The present article, which has been organized with a descriptive-analytical research method, has re-read the Qur’anic usage of the word hidāya (guidance), which has occurred twice in (Q. 14:21). After examining and criticizing the exegetical viewpoints, it attempts to reach in an innovative way to give a new interpretive insight concerning the implication of the mentioned word in the verse in question, applying some criteria such as context, symmetry of confrontation, proportion of question and answer, semantic degradation and exaltation, and avoiding the affectation from the realm of divine word. Finally, answering in advance the most significant problems and ambiguities in front of the preferred viewpoint of the present article concerning the mentioned word is another part of it

Highlights

نتیجه

1.نمونه بررسی شده در این نوشتار، حکایت از دشواری تفسیر قرآن به قرآن به ویژه در عرصه وجوه و نظایر دارد؛ حتی در واژگان پر بسامد قرآن کریم که بدو امر گمان نمی‏رود فهم آیه شریفه در این دسته از واژگان پرتکرار با مشکل مواجه شود. لذا کم دقتی در یافتن نظیر تفسیری در آیه شریفه، سبب لغزش تفسیری خواهد شد.

2.تتبع در میراث تفسیری به منظور گره گشایی از معنای «هدایت» در آیه 21 سوره ابراهیم، نشان دهنده آراء گوناگونی است؛ از جمله: «نشان دادن راه نجات از عذاب و رسیدن به بهشت»، «فرافکنی و بهانه تراشی همراه با جبرگرایی»، «اطاعت از حجج الهی و هدایت الهی»، «هدایت شدن به دین حق در دنیا»، «بازگشت دوباره به دنیا» و «هدایت به امر». در یک نگاه کلی، تنزل معنایی، تکلف در ظاهر کلام الهی، نادیده گرفتن سیاق از حیث نادیده‏انگاری مقوله‏هایی چون: «پیروی»، «رفع عذاب و شفاعت»، نادیده‏انگاری درخواست ضعفا از مستکبران نه بالعکس»، «عدم تبیین رابطه هدایت و شفاعت از عذاب»، و  «نادیده‏انگاری واژه "لو" و تعارض با هدایت عامه»، از مهم ترین اشکالات متوجه دیدگاه‏های تفسیری موجود در تبیین هدایت در آیه یادشده است.

3.نظر به نقاط ضعف و قوت دیدگاه مطرح شده و نیز با عنایت به مهم ترین واژگان کلیدی در سیاق آیه و اصل تناسب جواب با سؤال و اصل اجتناب از راه یابی تکلف به کلام الهی و اصل نزاهت سخن الهی از تنزل معنایی، دیدگاه برگزیده همان هدایت ویژه الهی است که مشمول انبیا و حجج الهی مى‏شود. بی گمان خداوند این نوع از هدایت را به صورت مستقیم به ایشان افاضه فرموده و دست یابی به آن برای غیر انبیا و حجج الهی ممکن نیست مگر به واسطه حجج الهی به افراد قالب و لایق. بر این اساس، مستکبران در مقام بیان نکته بنیادین و معرفتی عمیقی هستند که ضعفای عالم به جای یک عمر پیروی کورکورانه از مستکبران، در گذر تاریخ مى‏بایست از «مهدی‏های زمانه» پیروی و اطاعت مى‏کردند که علاوه بر هدایت در دنیا، در آخرت نیز مشمول شفاعت ایشان مى‏شدند.

4.اگر در فهم و تفسیر آیه شریفه، امر دایر شود میان چند احتمال تفسیری که هر یک دارای نقاط قوت و ضعف است، طبعا خوانشی از آیه شریفه مى‏تواند در اولویت قرار گیرد که علاوه بر سازگاری با روایات معتبر، عقل و فطرت سلیم، نسبت به سایر خوانش‏های دیگر با سیاق آیه تناسب بیش تری داشته باشد؛ هم چنان که پذیرش آن در جهت علوّ معنایی در سخن الهی باشد و موجب راه یابی تنزل معنایی به کلام الهی نگردد؛ هم چنین از تکلف معنایی و تحمیل قیود و عبارات گوناگون به ظاهر سخن الهی در امان باشد.

5.سنت تفسیری صحابه، تابعین، اتباع و مفسران متقدم بعدی، تأثیر بسزایی در جهت­گیری‏های تفسیری مفسران در سده‏های بعدی تا دوران معاصر داشته و گاه ره آورد مطالعه تفاسیر متأخر، نقل همان دیدگاه‏ها و خوانش‏های تفسیری است که در گذر زمان بر تفاسیر بعدی سایه افکنده است. گمان مى‏رود رجوع به این دسته از میراث تفسیری، به منظور فهم و تفسیر قرآن کریم ضروری باشد، ولی هیمنه سنگین آن دسته از آراء تفسیری که گاه در گفتمان غالبی پدیدار گشته، نباید مانع از نقد آرا و روآوری به خوانش‏های جدید تفسیری گردد.

6.از این آیه مى‏توان فهمید که اصل شفاعت در قیامت رخ خواهد داد و درست است؛ اما در این جا چون فاقد لوازم و شرایط شفاعت هستند، حق شفاعت ندارند؛ اما اصل شفاعت به قوت خویش باقی است. در واقع پاسخ، ناظر به عدم قدرت شفاعت از ناحیه مستکبران است نه نفی کلی تحقق شفاعت؛ لذا پاسخ مستکبران حکایت از درستی اصل تحقق شفاعت در آخرت دارد.

Keywords

References

The Holy Qur’an;
Abul-Futūḥ Rāzī, Ḥusayn b. ʿAlī, Rawż ul-Jinān wa Rūḥ-ul-Janān fī Tafsīr-il-Qurʾān, edited by Muḥammad-Jaʿfar Yāḥaqqī & Muḥammad-Mahdī Nāṣiḥ. Mashhad: Bunyād-i Pazhūhish-hā-yi Āstān-i Quds-i Rażawī, 1986.
Ālūsī, Maḥmūd, Rūḥ al-Maʿānī fī Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, edited by ʿAlī ʿAbdul-Bīrī ʿAṭīyya, Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyya, 1994.
ʿAyyāshī, Muḥammad b. Masʿūd, Tafsīr al-ʿAyyāshī, Tehran: Maktaba al-ʿIlmīyya al-Islāmīyya, 2001.
Baḥrānī, Hāshim, Al-Burhān fī Tafsīr al-Qurʾān, Qum: Biʿthat, 1995.
Balkhī, Muqātil b. Sulaymān, Tafsīr Muqātil b. Sulaymān, edited by ʿAbdullāh Maḥmūd Shaḥḥāta, Beirut: Dār Iḥyāʾ alـTurāth alʿـArabī, 2002.
Dakhīl, ʿAlī Muḥammad ʿAlī, al-Wajīz fī Tafsīr alKitāb alʿـAzīz, Beirut: Dār alـTaʿāruf, 2001.
Faḍlullāh, Muḥammad-Ḥusayn, Tafsīr min Waḥy alـQurʾān, Beirut: Dār alـMilāk, 1998.
Fakhr-al-Dīn Rāzī, Muḥammad b. ʿUmar, Mafātīḥ al-Ghayb, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1999.
Gunābādī, Sulṭān-Muḥammad, Tafsīr Bayān al-Saʿāda fī Maqāmāt al-ʿIbāda, Beirut: Muʾassasa Aʿlamī, 1988.
Hāʾirī-Tihrānī, ʿAlī, Muqtanīāt al-Durar wa Multaqaṭāt al-Thamar, Tehran: Dār alـ Kutub alـIslāmīyya, 1998.
Ḥaqqī-Burusavī, Ismāʿīl, Tafsīr Rūḥ alـBayān, Beirut: Dār al-Fikr, n.d.
Ibn Abī Jāmiʿ ʿĀmilī, ʿAlī b.  Ḥusayn, al-Wajīz fī Tafsīr alKitāb alʿـAzīz, Qum: Dār al- Qurʾān al-Karīm, 1992.
Ibn ʿAjība, Aḥmad b. Muḥammad, al-Baḥr al-Madīd, edited by Aḥmad ʿAbdullāh, Cairo: Ḥasan ʿAbbās Zakī, 1998.
Ibn ʿAṭīyya, ʿAbdulـḤaqq b. Ghālib, alـMuḥarrar alـWajīz fī Tafsīr al-Kitāb al-ʿAzīz, edited by Muḥammad ʿAbdul-Salām ʿAbdul-Shāfī, Beirut: Dār alـKutub alـʿIlmīyya, 2001.
Ibn Kathīr, Ismāʿīl b. ʿUmar, Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, edited by Muḥammad-Ḥusayn Shamsuddīn, Beirut: Dār alـKutub al-ʿImīyya, 1998.
Jazāʾirī, Niʿmatullāh b. ʿAbdullāh, Uqūd al-Marjān fī Tafsīr al-Qurʾān, Qum: Nūr-i Waḥy, 2009.
Jawādī-Amulī, ʿAbdullāh, Sīra-yi Payāmbarān dar Qurʾān, Isrāʾ, 2010.
Kāshānī, Fatḥullāh b. Shukrullāh, Minhaj al-Ṣādiqīn fī Ilzām al-Mukhālifīn, Tehran: Kitābfurūshī-i Islāmīyaa, 1999.
Makārim-Shīrāzī, Nāṣir, Tafsīr-i Nimūni, Tehran: Dār al-Kutub al- Islāmīyya, 1972.
Qūnawī, Ismāʿīl b. Muḥammad, Ḥāshīa al-Qūnawī ʿalā Tafsīr al-Bayḍāwī, Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyya, 2001.
Qurashī, ʿAlī-Akbar, Tafsīr Aḥsan al-Ḥadīth, Tehran: Bunyād Biʿthat, 1998.
Sabzivārī, Muḥammad, Irshād alـAdhhān ilā Tafsīr al-Qurʾān, Beirut: Dār alـTaʿarruf, 1998.
Sabzivārī, Muḥammad, alـJadīd fī Tafsīr al-Qurʾān al-Majīd, Beirut: Dār alـTaʿarruf, 1985.
Shaḥḥāta, ʿAbdullāh Maḥmūd, Tafsīr al-Qurʾān al-Karīm, Cairo: Dār Gharīb, 2000.
Shubbar, ʿAbdullāh, al-Jawhar alـThamīn fī Tafsīr alـKitāb alـMubīn, Kuwait: Maktaba Alfayn, 1987.
Suyūṭī, ʿAbdul-Raḥmān b. Abī-Bakr, al-Durr al-Manthūr fī Tafsīr al-Manthūr, Qum: Kitābkhāni-yi Āyatullāh Marʿashī-Najafī, 1984.
Ṭabarānī, Sulaymān b. Aḥmad,  Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, Jordan: Dār al-Kitāb al-Thaqāfī, 2008.
Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr, Jāmiʿ al-Bayān ʿan Taʾwīl Āy al-Qurʾān, Beirut: Dār al-Maʿrifa, 1991.
Ṭabāṭabāʾī, Muḥammad-Ḥusayn, al-Mīzān fī Tafsīr al-Qurʾān, Qum: Daftar-i Intishārāt-i Islāmī-i Jāmiʿa-yi Mudarrisīn-i Ḥawza-yi ʿIlmīyyah-yi Qum, 1995.
Ṭabrisī, Faḍl b. Ḥasan, Majmaʿ al-Bayān fī Tafsīr al-Qurʾān, edited by Sayyid Faḍlullāh Ṭabāṭabāʾī Yazdī and Sayyid Hāshim Rasūlī-Maḥallātī, Tehran: Nāṣir Khusruw, 1994.
Ṭayyib, Abdul-Ḥusayn, Aṭyab al-Bayān fī Tafsīr al-Qurʾān, Tehran: Islām, 1999.
Ṭūsī, Muḥammad b. al-Ḥasan b. ʿAlī, al-Tibyān fī Tafsīr al-Qurʾān, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1999.
Wāḥidī, ʿAlī b.  Muḥammad, al-Wajīz fī Tafsīr alKitāb alʿـAzīz, Beirut: Dār al-Qalam, 1994.
Zuḥaylī, Wahba b. Muṣṭafā, al-Tafsīr al-Wasīṭ, Damascus: Dār alـFikr, 2001.
Zamakhsharī, Maḥmūd, al-Kashshāf ʿan Ḥaqāʾiq al-Taʾwīl wa Ghawāmiḍ al-Tanzīl, Beirut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī, 1987.
 
Send comment about this article
CAPTCHA Image
Comparative Interpretation Research
Volume 7, Issue 2 - Serial Number 14
November 2021
Pages 67-88

Files

Share

How to cite

Statistics