بررسی تطبیقی معناشناسی اولی الامر در آیات 59 و 83 سوره نساء از دیدگاه فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران / پردیس فارابی

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران ـ پردیس فارابی

3 . دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران - پردیس فاربی

چکیده

واژۀ «اولی الامر» تنها در دو آیۀ 59 و 83 سورۀ نساء به کار رفته و از نظر اصطلاح‌شناسی مورد نزاع فریقین است. بسیاری از بزرگان شیعه مصداق این تعبیر را در آیۀ 59 تنها بر معصومین(ع) حمل کرده‌اند و با تکیه بر سیاق و روایاتی متعدد عصمت «اولی‌الامر» را ضروری پنداشته‌اند. تعیین مصداق این اصطلاح در آیۀ 83، شیعیان را به دو دسته تقسیم کرده است: گروهی با ادلۀ درون متنی و استناد به روایات، لزوم عصمت را استنباط کرده و اهل بیت(ع) را مصداق متعیّن دانسته‌اند و برخی دیگر با برداشتی متفاوت از سیاق، به چنین انحصاری قائل نبوده و با ذکر روایاتی بر جواز اشتمال این تعبیر بر دیگران حکم رانده‌اند که به نظر می‌رسد به صواب نزدیکتر است. اکثر محققان اهل‌سنت نیز ضمن مخالفت با دیدگاه شیعه در هر دو آیه، با دلایلی ناتمام مصادیق متعددی چون حاکمان بر حق، عالمان، فقیهان و اهل حل و عقد را برای اولی‌الامر برشمرده‌اند که با کاستی‌هایی رو به روست. 


 

تازه های تحقیق

نتایج

به منظور تبیین مراد خداوند از تعبیر اولی‌الامر در آیۀ 59 سورۀ نساء علمای شیعه بر اساس فرمان به اطاعت مطلق از اولی‌الامر عصمت آنها را استنباط کرده‌اند که به جز اهل بیت(ع) مصداق خارجی ندارد. روایات تفسیری متعدد، صحیح و صریح ذیل این آیه نیز بر انحصار مصداق بر معصومین(ع) متّفق‌اند؛ به طوری که حتی شمول این تعبیر بر فقیه جامع‌الشرائط در دوران غیبت معصوم به دست نمی‌آید.

اهل سنت نیز در این مورد آرای گوناگون اما ضعیفی دارند که به جز یک گروه از آنان، سایرین با دیدگاه شیعه موافق نیست و مناقشاتی چون عدم اشتراط معرفت و دسترسی به اولی‌الامر، عدم تطبیق اولی‌الامر با صیغه‌ جمع بر یک فرد و لزوم دیگرسان بودن عبارات آیه وارد کرده‌اند که هرکدام با پاسخی رو به روست.

در مورد آیۀ 83 نیز باید گفت که برخی علمای شیعه، مراد از اولی‌الامر را تنها معصومین(ع) می‌دانند و با تکیه بر سیاق، ایشان را دارای چنان شأنی دانسته‌اند که برای حلّ امور مربوط به اخبار امن و خوف تنها اهل بیت(ع) را شایسته رجوع و حصول علم می‌دانند و روایاتی را برای اثبات مدعای خود به گواه آورده‌اند.

دسته‌ای دیگر، مورد نزول آیه را مربوط به حوادث مقطعی پنداشته‌اند که نیاز به رجوع مکرر دارد؛ بنا بر این در دوران غیبت و در جریان حکومت اسلامی، فقیه جامع‌الشرائط را مشمول این مصداق دانسته و حصول علم را متوقف بر وجود عصمت نکرده‌اند؛ چرا که از شرائط ابتدایی ولی فقیه علم و تقواست و چنین فردی در زمان غیبت، کم‌ترین فاصله را با معصوم دارد و بنا بر سیرۀ عقلا اطاعت از وی واجب است. این گروه نیز در دلایل برون متنی خود به روایاتی تمسک جسته‌اند که در آنها معصومین(ع)، مردم را به «روات حدیث اهل بیت(ع)» با شرائطی معین ارجاع داده‌اند و با پاسخ به ادلۀ گروه اول رأی خود را قابل قبول‌تر می‌نمایانند. اهل سنت نیز ذیل این آیه مصادیق متعدد، نا استوار و غیر قابل دفاعی بیان کرده‌اند که علمای شیعه بدان پاسخ داده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Semantics of the Phrase "Ulel Amr (Those in Authority)" Mentioned in the Verses 59 and 83 in the Surah Al-Nisa' (The Women), in Shia and Sunni View

نویسندگان [English]

  • Fathollah Najjarzadegan 1
  • roohollah shahidi 2
  • seyede razieh tavassol 3
1 Professor of department of sciences of the Holy Quran and Hadith, University of Tehran, Farabi Campus
2 Assistant professor of department of sciences of the Holy Quran and Hadith, University of Tehran, Farabi Campus, Shahidi@ut.ac.ir
3 Corresponding author, PhD student of sciences of the Holy Quran and Hadith, University of Tehran, Farabi Campus,
چکیده [English]

The phrase "those in authority" is only mentioned in the verses 59 and 83 of the Surah Al-Nisa' (The Women) and is terminologically disputed by Shia and Sunni scholars. Many great Shia scholars regard infallible Imams (peace be upon them) as the only referents of the phrase in the verse 59 and "infallibility" as the necessary condition of "those in authority", based on the context of the verse and several hadiths. The specification of the referent of the phrase in the verse 83 has divided Shias into two groups. One group infers the necessity of infallibility and regards the Holy Prophet's Household as the determinate referents, citing intra-textual proofs and several hadiths. Having a different conception of the context of the verse, the other does not limit the referents to infallible Imams, and holds that Imams are not the only referents of the phrase, citing some hadiths, which seems more plausible. Opposing Shia view about the verses, most Sunni scholars regard several other groups such as legitimate rulers, scientists, jurists, and people of Hall and Aqd (those whose opinions are what count) as the referents of the verses, citing some incomplete proofs which suffer from some shortcomings.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ulel Amr (those in authority)
  • Sunni and Shia
  • most perfect referent
  • determinate referent
  • Surah Al-Nisa' (The Women)
  1. قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
  2. ابن‌ابی حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد(1419ق). تفسیر القرآن العظیم. محقق: اسعد محمد الطیب. عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفى الباز.
  3. ابن‌ابی شیبة، عبد الله‌بن‌محمد(1425ق). المصنف فی الأحادیث و الآثار. محقق: حمدبن‌عبد الله الجمعة و محمدبن-ابراهیم لحیدان. ریاض: الرشد.
  4. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی(1376ش). الأمالی. تهران: کتابچی.
  5. ـــــــــــــــــــــ(1403ق). الخصال. تصحیح: علی اکبر غفّاری. قم: منشورات جماعة المدرسین.
  6. ـــــــــــــــــــــ(1385ش). علل الشرائع. قم: کتابفروشی داوری.
  7. ـــــــــــــــــــــ(1378ق). عیون أخبار الرضا علیه السلام. تصحیح: مهدی لاجوردی. تهران: نشر جهان.
  8. ـــــــــــــــــــــ(1395ق). کمال الدین و تمام النعمة. تصحیح: علی اکبر غفاری. تهران: اسلامیه.
  9. ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد مغربى(1385ق). دعائم الإسلام. تصحیح: آصف فیضی. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
  10. ابن‌شعبه حرّانى، حسن‌بن‌على(1404ق). تحف العقول عن آل الرسول صلّی الله علیه و آله. تصحیح: علی اکبر غفّاری. قم: جامعه مدرسین.
  11. ابن‌شهر آشوب، محمدبن‌علی(1410ق). متشابه القرآن و مختلفه. قم: انتشارات بیدار.
  12. ابن‌عاشور، محمدبن‌طاهر(بی تا). التحریر و التنویر. بیروت: موسسة التاریخ.
  13. ابن‌فارس، أحمدبن‌فارس(1404ق). معجم مقاییس اللغة. محقق: عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  14. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر(1419ق). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق: محمّد حسین شمس الدین. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  15. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم(1414ق). لسان العرب. تصحیح: جمال الدین میر دامادی. بیروت: دار الفکر للطلاعة و النشر و التوزع – دار صادر.
  16. ابوالفتوح رازى، حسین‌بن‌على(1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. تحقیق: محمّد جعفر یاحقى و محمّد مهدى ناصح‏. مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  17. آلوسى، سید محمود(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. محقّق: علی عبد الباری عطیة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  18. بابایی، علی اکبر(1390ش). تاریخ تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  19. بغوی، حسین‌بن‌مسعود(1420ق). معالم التنزیل فى تفسیر القرآن. تحقیق: عبد الرزاق المهدی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  20. بهرام‌پور. ابوالفضل(1389ش). تفسیر نسیم حیات. قم: آوای قرآن.
  21. ثعلبی، احمدبن‌ابراهیم(1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  22. ثقفی، ابراهیم‌بن‌محمد(1395ق). الغارات. تهران: انجمن آثار ملی.
  23. جوادی آملی، عبدالله(1389ش). تفسیر تسنیم. محقّق: سعید بند علی و عبّاس رحیمیان. قم: اسراء.
  24. حر عاملى، محمدبن‌حسن(1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
  25. حسکانی، عبیدالله(1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تحقیق: محمدباقر محمودی. قم: مجمع احیاء الثقافة، الاسلامیة.
  26. حسن‌بن‌على(1409ق). التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام. قم: مدرسة الإمام المهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف.
  27. خمینی، روح الله(1378ش). ولایت فقیه: حکومت اسلامی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  28. دیلمى، حسن‌بن‌محمد(1427ق). غرر الأخبار و درر الآثار فی مناقب أبی الأئمة الأطهار علیهم السلام. قم: دلیل ما.
  29. راغب اصفهانى، حسین(1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. تصحیح: صفوان عدنان داوودی. بیروت: الدار الشامیة.
  30. زاوی، طاهر احمد(1979م). ترتیب القاموس المحیط علی طریقة المصباح المنیر و اساس البلاغة. بیروت: دار المعرفة.
  31. زمخشرى، محمود(1407ق). الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
  32. صادقی، محمد(1408ق). الفرقان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
  33. طباطبایى، سید محمد حسین(1374ش). ترجمه تفسیر المیزان. مترجم: سید محمدباقر موسوى همدانى. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه قم.
  34. طبرسى، احمدبن‌على(1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج. محقّق: محمد باقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
  35. طبرسى، فضل‌بن‌حسن(1360ش). ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن. مترجم: جمعی از مترجمان؛ تحقیق: رضا ستوده. تهران: انتشارات فراهانی.
  36. طبری، محمدبن‌جریر(بی تا). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
  37. ــــــــــــــــــــ(1413ق). دلائل الإمامة. قم: بعثت.
  38. ــــــــــــــــــــ(1415ق). المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب علیه السلام. محقق: احمد محمودی. قم: کوشانپور.
  39. طوسى، محمدبن‌حسن(بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: احمد قصیر عاملی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  40. ـــــــــــــــــــــ(1407ق). تهذیب الأحکام. محقق: حسن موسوی خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  41. ـــــــــــــــــــــ(1411ق). الغیبة. محقق: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح. قم: دار المعارف الإسلامیة.
  42. عیاشی، محمدبن‌مسعود(1380ق). تفسیر العیّاشی. محقّق: سیّد هاشم رسولی محلّاتی. تهران: المطبعة العلمیة.
  43. غیاثی کرمانی، سید محمدرضا(1386ش). پژوهش‌های قرآنی علّامه شعرانی در تفاسیر مجمع البیان، روح الجنان و منهج الصادقین. قم: موسسه بوستان کتاب.
  44. فخر رازى، محمدبن‌عمر(1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  45. فراهیدى، خلیل‌بن‌أحمد(1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
  46. قرطبى، محمد‌بن‌احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  47. قطب، سید(1402ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دار الشروق.
  48. کلینى، محمدبن‌یعقوب(1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث.
  49. کوفى، فرات‌بن‌ابراهیم(1410ق). تفسیر فرات الکوفی. تصحیح: محمد کاظم. تهران: موسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامی.
  50. مجلسى، محمدباقر(1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  51. مصباح یزدی، محمدتقی(1391ش). نظریه سیاسی اسلام. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  52. مصباح یزدی، محمدتقی(1391ش). نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  53. مصطفوی، حسن(1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  54. مغنیه، محمدجواد(1424ق). تفسیر الکاشف. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  55. مفید، محمدبن‌محمد(1413ق). الإختصاص. تصحیح: علی اکبر غفّاری و محمود محرّمی زرندی. قم: الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.**
  56. مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374ش.
  57. نجارزادگان، فتح الله؛ «بررسی و نقد دیدگاه‌ها و روایات اهل سنت درباره اولی‌الامر»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 5، 1382ش.
  58. ــــــــــــــــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم (آموزه‌هایی از فضایل و حقوق اهل بیت در قرآن)؛ قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392ش.
  59. هلالى، سلیم‌بن‌قیس‏؛ کتاب سلیم‌بن‌قیس الهلالی؛ تصحیح: محمد انصاری زنجانی؛ اول، قم: الهادی، 1405ق.
CAPTCHA Image