مهری طاهر؛ سید محمد رضوی
چکیده
اگرچه قرآن کریم در طول چهارده قرنی که بر آن گذشته است همواره در معرض برداشت‌ها و خوانش‌های متفاوت و بعضاً متعارض قرار داشته است ولی پیشرفت بی‌سابقه علوم تجربی، مفسّران قرآن کریم را واداشت، صرف‌نظر از اختلاف در مبانی و روش تفسیری، نگاه علمی و عقلی خود به آیات قرآن را تقویت سازند. محمّدعبده ازپیشگامان جریان نواعتزالی سعی داشته مواجهه‌ای ...
بیشتر
اگرچه قرآن کریم در طول چهارده قرنی که بر آن گذشته است همواره در معرض برداشت‌ها و خوانش‌های متفاوت و بعضاً متعارض قرار داشته است ولی پیشرفت بی‌سابقه علوم تجربی، مفسّران قرآن کریم را واداشت، صرف‌نظر از اختلاف در مبانی و روش تفسیری، نگاه علمی و عقلی خود به آیات قرآن را تقویت سازند. محمّدعبده ازپیشگامان جریان نواعتزالی سعی داشته مواجهه‌ای متعادل با امور خارقعادت قرآنی داشته باشد، از این رو در کنار پذیرش تعبّدی آن ها، برخی احتمالات و توجیهات علمی را نیز روا دانسته است. اما صاحب تفسیر المیزان طرح توجیهات علمی را به منزله انکار خوارق عادت گرفته، و تعامل درست را پذیرش ظاهری آنها بر وجه اعجاز و در صورت لزوم، روی آوردن به تبیین فلسفی و اثبات امکان عقلی آن ها دانسته است. موضوع نوشتار پیشرو، مطالعه تطبیقی کندن کوه و مسخ بنیاسرائیل به عنوان دو امر خارق عادت قرآنی و اعتبار سنجی ادلّه و قرائن مؤیّد هرکدام از دو دیدگاه است.کلیدواژگان: خوارقعادت، عبده، طباطبایی، مسخ، رفعجبل
محمد علی اخویان؛ رحمان زارع
چکیده
دانشوران و محققان علوم‌قرآنی از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سوره‌های قرآن که به دنبال مسئله‌ی توقیفی بودن یا نبودن ترتیب سوره‌های قرآن مطرح می‌شود توجه داشته‌اند و درباره آن نظریات متعددی مطرح نموده‌اند، برخی همچون سید مرتضی، آیةالله خویی و ... معتقدند که ترتیب سوره‌های قرآن به شکل فعلی در زمان رسول خدا (ص) تحقق‌یافته است و ...
بیشتر
دانشوران و محققان علوم‌قرآنی از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سوره‌های قرآن که به دنبال مسئله‌ی توقیفی بودن یا نبودن ترتیب سوره‌های قرآن مطرح می‌شود توجه داشته‌اند و درباره آن نظریات متعددی مطرح نموده‌اند، برخی همچون سید مرتضی، آیةالله خویی و ... معتقدند که ترتیب سوره‌های قرآن به شکل فعلی در زمان رسول خدا (ص) تحقق‌یافته است و اکثر محققان برآنند که در زمان صحابه سامان‌یافته است. در این میان برخی براین باورند که با توجه به شواهد فراوان بر قول اول نمی‌توان دیدگاه دوم را به‌طور مطلق پذیرفت، ازاین‌روی قائل به‌تفصیل شده و با توجه به اسناد موجود ترتیب اکثر سوره‌ها را توقیفی و تعداد محدودی را به اجتهاد صحابه دانسته‌اند، جهت‌گیری نوشتار حاضر بررسی و تحلیل دیدگاه دانشمندانی است که معتقد به توقیفی بودن ترتیب سوره‌های قرآن هستند.این پژوهش فراتر از آثاری که تاکنون به تحلیل این مسئله پرداخته، به بررسی و نقد دلایل و دیدگاه معتقدان به توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها پرداخته و کوشیده است تا در حد توان به معرفی قرآن‌پژوهان معتقد به توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها بپردازد و نشان دهد که پژوهش و موشکافی دیدگاه‌های این گروه از دانشمندان ازآن‌رو حائز اهمیت است که می‌تواند راه را برای محققان جویای حقیقت بگشاید، امید آنکه این نوشتار قدمی هرچند کوتاه در بیان حقایق علوم قرآن باشد.
رحمان عشریه
چکیده
مسأله «اسناد حسنات و سیئات به خدا» به‌مثابه فرعی از فروع مسأله جبر و اختیار، مورد اهتمام فرهنگ قرآنی است؛ در این میان، در برخی آیات، حسنات و سیئات از جانب خدا قلمداد شده (نساء/78) اما در برخی دیگر، میان حسنات و سیئات تفکیک گردیده، حسنات از جانب خدا و سیئات از جانب انسان قلمداد شده است که این تفاوت در اسناد، به‌مثابه چالشی مهم، همواره ...
بیشتر
مسأله «اسناد حسنات و سیئات به خدا» به‌مثابه فرعی از فروع مسأله جبر و اختیار، مورد اهتمام فرهنگ قرآنی است؛ در این میان، در برخی آیات، حسنات و سیئات از جانب خدا قلمداد شده (نساء/78) اما در برخی دیگر، میان حسنات و سیئات تفکیک گردیده، حسنات از جانب خدا و سیئات از جانب انسان قلمداد شده است که این تفاوت در اسناد، به‌مثابه چالشی مهم، همواره مورد اهتمام مفسران بوده که در این میان، فخررازی (544-606ق) و امام خمینی (1281-1368ش) با دو نگرش متفاوت به بررسی این مسأله پرداخته و با مبانی مختلف، دو دیدگاه برجسته در حل این مسأله ارائه نموده‌اند که در نوشتار حاضر به تنظیم، تقریر، مقایسه و ارزیابی این دو دیدگاه پرداخته شده است. از رهگذر این جستار، مشخص می‌شود که فخررازی، با پذیرش دیدگاه کسب، اسناد حسنات و سیئات به خدا را حقیقی دانسته، اسناد سیئات به انسان را از باب «رعایت ادب» و یا «استفهام انکاری» میداند؛ این در حالی است که به باور امام خمینی، «خیرات» به خدا و «شرور» به ممکنات، اسناد حقیقی دارند اما «شرور» به خدا و «خیرات» به ممکنات، اسناد مجازی دارند.
شهلا بابایی؛ سودابه مظفری؛ زهره ناعمی؛ سید عدنان اشکوری
چکیده
در مباحث معناشناسی قرآن کریم، سیاق به عنوان قرینه اصیل کلامی اهمیت ویژه ای دارد، که در آن، معنا از طریق قرینه های لفظی، حالی و عقلی به دست می آید. شیخ ابوالفتوح رازی در فهم معنای آیات در تفسیر روض الجنان، به پدیده سیاق در انواع مختلفش اهمیت قائل شده است، در نوع لفظی سیاق به انواع متصل آن که شامل قرینه های مقدم، مؤخر و مکتنف بوده و سیاق ...
بیشتر
در مباحث معناشناسی قرآن کریم، سیاق به عنوان قرینه اصیل کلامی اهمیت ویژه ای دارد، که در آن، معنا از طریق قرینه های لفظی، حالی و عقلی به دست می آید. شیخ ابوالفتوح رازی در فهم معنای آیات در تفسیر روض الجنان، به پدیده سیاق در انواع مختلفش اهمیت قائل شده است، در نوع لفظی سیاق به انواع متصل آن که شامل قرینه های مقدم، مؤخر و مکتنف بوده و سیاق منفصل(قرآن به قرآن) پرداخته، هم چنین به سیاق حالی و سبب نزول آیات به عنوان قرینه حالیه و به سیاق عقلی نیز در صورت نیاز به اثبات از مسیر استدلال های منطقی علم کلام و مبانی عقلی مذهب شیعه توجه می کند. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی انواع سیاق و میزان استفاده شیخ رازی از این روش، در تفسیر روض الجنان، بپردازد. نتایج بحث گویای آن است که شیخ، در روش تفسیری خود به انواع سیاق توجه کرده ولی توجه او به همه آن ها یکسان نبوده است.
حسن رضایی هفتادر؛ قمر کوهی؛ سیفعلی زاهدی فر
چکیده
روایاتی در کتابهای نوشته شده به توسط فریقین درباره آیه هفتم سوره رعد بیان شده که از نظر تعداد و تفاوت دیدگاه‌های دو فرقه، قابل‌توجه است و پژوهشی تطبیقی درباره آنها صورت نگرفته است. از این رو، در این پژوهش با شیوه توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی تطبیقی مصداق‌های یاد شده در این روایات پرداخته شده است. در این میان، تنها روایاتی که حضرت علی(ع) ...
بیشتر
روایاتی در کتابهای نوشته شده به توسط فریقین درباره آیه هفتم سوره رعد بیان شده که از نظر تعداد و تفاوت دیدگاه‌های دو فرقه، قابل‌توجه است و پژوهشی تطبیقی درباره آنها صورت نگرفته است. از این رو، در این پژوهش با شیوه توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی تطبیقی مصداق‌های یاد شده در این روایات پرداخته شده است. در این میان، تنها روایاتی که حضرت علی(ع) را هادی پس از پیامبر(ص) و سپس دیگر امامان علیهمالسلام را یکی پس از دیگری به عنوان هادی بعد از وی معرفی مینمایند، با معیارهایی چون سیاق و ظاهر آیه، معنای مفردات و جامعیت فرازمانی قرآن سازگار هستند؛ گرچه آن دسته از روایات اهلسنت که تنها پیامبر(ص) را هادی میداند، در مطابقت با عصر آن حضرت درست است و نیز آن دسته از روایات که فقط به بیان هادی بودن حضرت علی(ع) پرداخته، در مطابقت با زمان حیات آن حضرت بعد از پیامبر(ص) درست است.
سید حمزه عبدالله زاده؛ سیدحسین سیدموسوی؛ سیدمحمد مرتضوی
چکیده
وجود احادیثی در صحیح بخاری و مسلم و اعتماد بر آنها مبنی بر جادو شدن پیامبر اسلام (ص) موجب شده است که عده ای از مفسران و محدثانِ اهل سنت، سبب و شأن نزول دو سوره فلق و ناس را مرتبط با سحر شدن آن حضرت، توسط شخص به نام لبید بن اعصمِ یهودی بدانند، از این رو سحر شدنِ پیامبر(ص) را مخالف عصمت آن حضرت و منافی با شأن نبوت ندانسته اند. این مقاله پژوهشی ...
بیشتر
وجود احادیثی در صحیح بخاری و مسلم و اعتماد بر آنها مبنی بر جادو شدن پیامبر اسلام (ص) موجب شده است که عده ای از مفسران و محدثانِ اهل سنت، سبب و شأن نزول دو سوره فلق و ناس را مرتبط با سحر شدن آن حضرت، توسط شخص به نام لبید بن اعصمِ یهودی بدانند، از این رو سحر شدنِ پیامبر(ص) را مخالف عصمت آن حضرت و منافی با شأن نبوت ندانسته اند. این مقاله پژوهشی است در پاسخ به این سوأل که آیا مسحور شدن پیامبر اسلام(ص) بر اساس بعضی احادیث، توسط لبیدبن اعصم در مدینه می تواند سبب نزول( معوِّذَتَین) دو سوره فلق و ناس باشد؟ با توجه به اختلاف مفسران در مکی و مدنی بودن این دو سوره و وجود روایات معارض دیگر در شأن نزول این دو سوره و ضعف سندی و محتوایی روایات سحرالنبی، همچنین سبک و سیاقِ سوره فلق و ناس که رنگ و بوی مکی بودن دارند، نمی توان شأن نزول این دو سوره را جریان سحر و جادو شدن پیامبر اسلام(ص) دانست.
غلامحسین اعرابی؛ علی احمد ناصح؛ لیلا جنتی
چکیده
نصرت الهی که از طرق گوناگون نسبت به مومنان صورت می گیرد و موجب حیرت همگان می شود ؛ مبتنی بر چند مبنایی است که در قرآن به آنها اشارت رفته است ؛ از قبیل ایمان و عمل به دستورات الهی،توکل و اعتماد به وقوع حتمی وعده های الهی و سنت های الهی که درهمه زمان ها جاری است. در این مقاله این موضوع به بحث گزارده شده و در مجموع باثبات رسیده که؛ دقت در تاریخ ...
بیشتر
نصرت الهی که از طرق گوناگون نسبت به مومنان صورت می گیرد و موجب حیرت همگان می شود ؛ مبتنی بر چند مبنایی است که در قرآن به آنها اشارت رفته است ؛ از قبیل ایمان و عمل به دستورات الهی،توکل و اعتماد به وقوع حتمی وعده های الهی و سنت های الهی که درهمه زمان ها جاری است. در این مقاله این موضوع به بحث گزارده شده و در مجموع باثبات رسیده که؛ دقت در تاریخ با نگاهی توحیدی روشن می کندکه وقتی مومنان با این مبانی اقدام کرده اند از عقبه های سخت در برابر دشمنان سربلند بیرون آمده اند ؛ امام خمینی(ره) نیز از ابتدای نهضت اسلامی در ایران شخصاً با اتکا به این مبانی اقدامات خود را انجام داده و در بیانات خود مکرراً این مبانی را گوشزد فرموده است. پیروزی انقلاب با محاسبات مادی ممکن نبود ؛ همگان رژیم طاغوتی را پابرجا و ایران را جزیره ثبات می نامیدند، اما نصرت خدا و اتکا رهبر و مردم به خداوند و اعتماد آنان به وعده الهی باعث گردید که رژیم گذشته در برابر حیرت دنیای استکباری از هم بپاشد ؛ اینها نبود جز نفوذ اراده الهی مبنی بر پیروز کردن کسانی که خدا را یاری کردند.
محمد رضا نقیه؛ آزاده ابراهیمی فخاری
چکیده
بررسی آیات شریفه قرآن در میان مفسران فریقین می تواند در به دست آوردن معنای صحیح و جامع تری از آیات و رفع بعضی اختلافات ظاهری و نقد دیدگاه های هردو گروه راه‌گشا باشد. با وجود نقاط مشترک ، در تفسیر آیه 80 سوره مبارکه نمل اختلافاتی در تفسیر قسمت اول آن به چشم می خورد.برخی این آیه شریفه را دلیل مثبتی برای نظریه«عدم سماع اموات»می‌دانند ...
بیشتر
بررسی آیات شریفه قرآن در میان مفسران فریقین می تواند در به دست آوردن معنای صحیح و جامع تری از آیات و رفع بعضی اختلافات ظاهری و نقد دیدگاه های هردو گروه راه‌گشا باشد. با وجود نقاط مشترک ، در تفسیر آیه 80 سوره مبارکه نمل اختلافاتی در تفسیر قسمت اول آن به چشم می خورد.برخی این آیه شریفه را دلیل مثبتی برای نظریه«عدم سماع اموات»می‌دانند و بعضی از مفسرین چنین عقیدهای ندارند. گرچه تفاسیر ترتیبی به بیان تفسیر این آیه پرداختهاند؛ لیکن این مقاله با روش تحلیلی- انتقادی به بررسی تطبیقی این موارد اختلاف میپردازد.با توجه به بررسی صورت گرفته، عدم به کار رفتن تشبیه در این آیه شریفه،که توسط علامه طباطبایی مطرح می گردد و همچنین اثبات این امر که اگر هم تشبیه را بپذیریم وجه شبه عدم انتفاع یا فقدان حیات است نه عدم سماع و حتی در صورت پذیرش عدم سماع به عنوان وجه شبه، مخافت با صریح آیات دیگر قرآن و همچنین روایاتی که حتی در منابع اهل سنت نیز وجود دارد،دلایلی متقن مبنی بر این مطلب است که؛این آیه شریفه،نه تنها نمیتواند مثبتی بر نظریه عدم سماع اموات باشد؛بلکه نافی این عقیده است.
رسول محمدجعفری؛ مهدی اصلانی
چکیده
یکی از پیامبران برجسته الهی که در قرآن، نام ایشان در چند نوبت و چند سوره یاد شده، ایوب(ع) است. درباره این پیامبر الهی، چندین موضوع چالش‌انگیز در تفاسیر فریقین انعکاس یافته است، از جمله آنها، مباحثی است که در آیه 44 سوره «ص» مطرح می‌باشد و برخی آرای تفسیری ارائه شده از این آیه در معرض نقد جدی هستند، از این روی پژوهش حاضر با روش ...
بیشتر
یکی از پیامبران برجسته الهی که در قرآن، نام ایشان در چند نوبت و چند سوره یاد شده، ایوب(ع) است. درباره این پیامبر الهی، چندین موضوع چالش‌انگیز در تفاسیر فریقین انعکاس یافته است، از جمله آنها، مباحثی است که در آیه 44 سوره «ص» مطرح می‌باشد و برخی آرای تفسیری ارائه شده از این آیه در معرض نقد جدی هستند، از این روی پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی در صدد پاسخ به این سؤال است که نقد و بررسی آرای تفسیری فریقین در تفسیر آیه 44 سوره «ص» چگونه است؟ یافته‌های تحقیق حکایت از آن داشت که در این آیه، دو مسأله مهم میان عالمان و مفسران فریقین مطرح بوده است: 1- علت سوگند و فرد مضروب، 2- امکان استفاده فقهی از آیه. درباره مسأله نخست، اجمالا سیاق آیه به سوگند ایوب(ع) بر زدن همسرش و حکم تخفیف الهی اشاره دارد و براى رعایت ادب و حفظ احترام، دقیقاً سبب سوگند آن حضرت و خطای همسرش ذکر نشده است. در خصوص امکان استفاده فقهی از آیه، فقها و مفسران، چهار برداشت فقهی ارائه کرده‌اند: الف) جاری کردن حد بر زناکار بیمار، ب) سوگند مولا بر تنبیه عبد، ج) ضرب همسر در غیر نشوز، د) جواز حیله شرعی. به همه این برداشت‌ها اشکالات متعددی وارد است، اما اشکال تقریبا مشترک همه آنها این است که آن‌چه در آیه مطرح گردیده است از احکام اختصاصی ایوب(ع) است و دلیلی بر الغای خصوصیت از ایشان و تعمیم به دیگر شرایع و بلکه اشخاص وجود ندارد.
محمد حسین بیات؛ حسین محققی
چکیده
یکی از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر «تسنیم» نوشته علامه جوادی آملی و از تفاسیر مهم و طراز اوّل قرآن در بین تفاسیر اهل سنت، تفسیر «المنار» تألیف رشیدرضا می‌باشد. این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند اما نسبتاً از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی برخوردارند، به همین دلیل تفسیر المنار حضور قابل توجهی ...
بیشتر
یکی از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر «تسنیم» نوشته علامه جوادی آملی و از تفاسیر مهم و طراز اوّل قرآن در بین تفاسیر اهل سنت، تفسیر «المنار» تألیف رشیدرضا می‌باشد. این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند اما نسبتاً از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی برخوردارند، به همین دلیل تفسیر المنار حضور قابل توجهی در تفسیر تسنیم دارد و در جای‌جای تسنیم شاهد مواجهه‌های مختلف علامه جوادی با آرای رشیدرضا هستیم. نظر خاصّ المنار در خصوص شأن نزول و بیان مصادیق در خصوص جریان مباهله از مطالبی است که به طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. نگارندگان پژوهش بر آننند که با روش تحلیلی مواجهه دو مفسّر در مورد این آیه را مورد مداقه روش‌شناختی قرار داده تا میزان سقیم یا غیر سقیم بودن آراء دو مفسر از این منظر مورد تحلیل قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع مباهله جانب‌دارانه و با پیش‌فرض عمل کرده تا جایی که از مفسران، محدثان و مورخان اهل سنت بلکه از صاحبان صحاح نیز به نحو قابل توجهی فاصله گرفته و گویی آراء ابن‌تیمیه را بر تمام گروه‌های قبلی ترجیح داده است، لذا آیت الله جوادی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش‌ها و تعصّبات ناصوابش را یادآور شده است.
امیرعباس مهدوی فرد؛ امین الله شاکری موحد
چکیده
همواره نظرات و آراء ابن سینا و شیخ اشراق بعنوان بزرگان دو مکتب مشاء و اشراق مورد توجه و نقد و بررسی صاحبان نظران قرار گرفته است یکی از مباحث مهمی که می توان مورد توجه قرار گیرد روش تفسیری این دو فیلسوف است شیخ اشراق بر خلاف ابن سینا دارای اثر تفسیری مستقلی که به ما رسیده باشد نیست ولی از لابلای مجموعه مصنفاتش می توان روش تفسیری وی را ...
بیشتر
همواره نظرات و آراء ابن سینا و شیخ اشراق بعنوان بزرگان دو مکتب مشاء و اشراق مورد توجه و نقد و بررسی صاحبان نظران قرار گرفته است یکی از مباحث مهمی که می توان مورد توجه قرار گیرد روش تفسیری این دو فیلسوف است شیخ اشراق بر خلاف ابن سینا دارای اثر تفسیری مستقلی که به ما رسیده باشد نیست ولی از لابلای مجموعه مصنفاتش می توان روش تفسیری وی را استخراج و عرضه کرد. گرایش تفسیری ابن سینا یک گرایش کاملا عقلی است درحالیکه گرایش تفسیری شیخ اشراق گرایش عرفانی است . روش تفسیری ابن سینا نیز روشی عقلی بوده برخلاف روش شیخ اشراق که در اغلب موارد از روش ذوقی عرفانی بهره برده است و بندرت از روش تفسیری قرآن به قرآن و درمواردی نیز در مباحث عقلی به آیات قرآن استناد نموده که آنرا می توان نوعی روش تفسیری عقلی خواند. دو فیلسوف در تفسیر آیات دو وجه اشتراک دارند یکی عدم تاویل و تطبیق آیات بر نظرات خویش و پرهیز هر دو مفسر از تحمیل رأی و نظر خود بر آیات ؛ ودیگری عدم بهره برداری از روایات در تفسیر آیات.
رضا نوروزی؛ محسن قاسم پور
چکیده
رجعت از جمله مسائل مورد اختلاف بین فرق اسلامی است؛ در بین آن ها شیعیان با اعتقاد به رجعت، به زنده شدن برخی از مومنان و گروهی از کافران بعد از ظهور حضرت مهدی عج و قبل از برپایی قیامت باور دارند اما در مقابل، اهل سنت منکر رجعت هستند. معتقدان به رجعت در اثبات امکان رجعت، به وقوع آن در امت های گذشته به شکل معجزاتی همچون زنده کردن مردگان توسط ...
بیشتر
رجعت از جمله مسائل مورد اختلاف بین فرق اسلامی است؛ در بین آن ها شیعیان با اعتقاد به رجعت، به زنده شدن برخی از مومنان و گروهی از کافران بعد از ظهور حضرت مهدی عج و قبل از برپایی قیامت باور دارند اما در مقابل، اهل سنت منکر رجعت هستند. معتقدان به رجعت در اثبات امکان رجعت، به وقوع آن در امت های گذشته به شکل معجزاتی همچون زنده کردن مردگان توسط حضرت عیسی7 استناد می کنند و برای اثبات وقوع آن در آخرالزمان نیز به دلایل متعددی استدلال دارند که از مجموعه ادله قرآنی آن می توان به آیه 55 سوره نور اشاره کرد؛ در این آیه شریفه، خداوند وعده قطعی جانشینی صالحان و حکومت آن ها را داده است. در این نوشتار با بررسی دیدگاه فریقین به تفسیر این آیه روشن می شود که بر اساس قرائن موجود در آیه شریفه و با تایید روایات ائمه:، آیه بر رجعت دلالت دارد.
)
