هدایت و توفیق در دیدگاه تفسیری آیة الله معرفت و علامه طباطبایی

سنت‌های الهی قوانین یکنواخت و فراگیری هستند که برحیات موجودات به خصوص حیات اجتماعی انسان‌ها حاکم هستند. آیات قرآن به برخی از این سنت‌ها اشاره می کند که از آن جمله می‌توان سنن هدایت و توفیق را برشمرد.

از منظر آیة الله معرفت و علامه طباطبایی هدایت، برخوردار از مراتب ودرجاتی است و در صورتی بنده به توفیق الهی نایل می‌شود که موفق شود، مراحل قبل از توفیق را به سلامت طی کند. هدایت فطری اولین درجۀ هدایت است. آیت الله معرفت این هدایت را علاوه بر موجودات و بر اشیاء نیز جاری می‌داند؛ ولی علامه طباطبایی این هدایت را فقط خاص موجودات می شمارد.

علامه طباطبایی هدایت تکوینی را هدایت موجودات به سمت امور تکوینی آنها برای رسیدن به سعادت می‌داند؛ ولی آیت الله معرفت بالفعل کردن هدایت درون موجودات را هدایت تکوینی می‌خواند. در بیان علامه طباطبایی هدایت تشریعی، هدایت کلامی و زبانی است که از طریق دعوت و به وسیله انبیاء و رسولان صورت می‌گیرد و آیة الله معرفت طریقۀ تحقق این هدایت را به دست فرستادگان می داند.

توفیق، هدایتی ویژه است که برای رسیدن به آن باید موانع را برطرف کرد و عوامل جلب آن را جستجو کرد و برای رسیدن به آنها تلاش کرد. این موانع از نظر علامه طباطبایی معصیت، ثبات در گمراهی، پیروی از هوای نفس معرفی شده است. آیت الله معرفت ظلم کردن و برخلاف عقل و هدایت‌های پیشین عمل کردن را از جمله موانع توفیق می‌داند.

بعضی عوامل جلب توفیق از نظر علامه طباطبایی و آیت الله معرفت، تلاش و جدیت در راه خدا، کسب رضایت الهی، ثبات قدم و استقامت در عمل، دعا و طلب از درگاه الهی، تسلیم الهی و اطاعت از او است.