هدایت یکی از سنت های الهی است و آن به حسب مراتب، در تأثیر و نتیجه گوناگون است. انسان، در مسیر هدایت در سیری تکوینی و معین، مراحل و مراتبی را طی میکند و منازل کمال را پشت سر می گذارد تا به والاترین مرحلۀ تکامل خود برسد. این مراتب که در طی حرکت نوع بشر مشهود است، هر یک ملازم مقامی است که مخصوص به خود اوست و از ابتدای حرکت نوع بشر در سیر وجودیش تا آخرین نقطۀ کمال همراه اوست. توفیق، یکی دیگر از سنن الهی است که ملازم هدایت است و به اسباب و مناسباتی اطلاق میشود که خداوند به سبب آن، بندگانش را در مسیر خشنودی خویش قرار می دهد و از حرکت در جهت معاصی دور میدارد. این مقاله به مقایسه و داوری دیدگاه آیة الله معرفت با علامه طباطبایی در خصوص هدایت و توفیق و رابطۀ بین این دو سنت الهی پرداخته است.
تازه های تحقیق
سنتهای الهی قوانین یکنواخت و فراگیری هستند که برحیات موجودات به خصوص حیات اجتماعی انسانها حاکم هستند. آیات قرآن به برخی از این سنتها اشاره می کند که از آن جمله میتوان سنن هدایت و توفیق را برشمرد.
از منظر آیة الله معرفت و علامه طباطبایی هدایت، برخوردار از مراتب ودرجاتی است و در صورتی بنده به توفیق الهی نایل میشود که موفق شود، مراحل قبل از توفیق را به سلامت طی کند. هدایت فطری اولین درجۀ هدایت است. آیت الله معرفت این هدایت را علاوه بر موجودات و بر اشیاء نیز جاری میداند؛ ولی علامه طباطبایی این هدایت را فقط خاص موجودات می شمارد.
علامه طباطبایی هدایت تکوینی را هدایت موجودات به سمت امور تکوینی آنها برای رسیدن به سعادت میداند؛ ولی آیت الله معرفت بالفعل کردن هدایت درون موجودات را هدایت تکوینی میخواند. در بیان علامه طباطبایی هدایت تشریعی، هدایت کلامی و زبانی است که از طریق دعوت و به وسیله انبیاء و رسولان صورت میگیرد و آیة الله معرفت طریقۀ تحقق این هدایت را به دست فرستادگان می داند.
توفیق، هدایتی ویژه است که برای رسیدن به آن باید موانع را برطرف کرد و عوامل جلب آن را جستجو کرد و برای رسیدن به آنها تلاش کرد. این موانع از نظر علامه طباطبایی معصیت، ثبات در گمراهی، پیروی از هوای نفس معرفی شده است. آیت الله معرفت ظلم کردن و برخلاف عقل و هدایتهای پیشین عمل کردن را از جمله موانع توفیق میداند.
بعضی عوامل جلب توفیق از نظر علامه طباطبایی و آیت الله معرفت، تلاش و جدیت در راه خدا، کسب رضایت الهی، ثبات قدم و استقامت در عمل، دعا و طلب از درگاه الهی، تسلیم الهی و اطاعت از او است.
Guidance and Succor in Allamah Tabatabaii and Ayatollah Ma'refat's Exegetic Views
نویسندگان [English]
fatema sadat hisseini sherg1؛ saeedeh gharavi2
1collegian
2Assistant Professor of Quran and Hadith Qom University
چکیده [English]
Guidance is a divine wont with different effects and results due to its stages. Man passes several stages, degrees and waystations of perfection in the way of guidance in a cosmic and definite journey in order to reach his highest stage of perfection. Each of these stages which are evident in man's journey necessitates its unique position accompanying him in his existential journey to the final stage of perfection. Succor is another divine wont which accompanies guidance and refers to factors and relations due to which God guides his servant towards His satisfaction and prevents him from sins. The present paper compares and evaluates Allamah Tabatabaii and Ayatollah Ma'refat's views about guidance and succor as two divine wont, and their relationship.
مصباح الشریعه (روایات اخلاقی عرفانی منسوب به امام جعفر صادق)
ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق
ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دارصادر، 1414ق
جوادی آملی، عبدالله، هدایت در قرآن،چاپ پنجم، قم: نشراسراء، 1383ش
دیالمه، نیکو، مفهوم شناسی سنت توفیق واسباب تحقق آن از منظر وحی، فصلنامه کتاب قیم، ش 4، 1390ش
راغب اصفهانى، حسین بن محمد ، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت: دار القل، 1412ق
سرشار، مژگان، زهرا، محمدی، رابطه مشیت الهی در هدایت و اضلال با مسئله اختیار انسان (مقایسه نظر محمد حسین طباطبایی و محمد باقر بهبودی)، آیین حکمت، ش24، 1394 ش
طباطبایی، محمد حسین، شیعه در اسلام، بیچا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1362 ش