رویکرد مفسران فریقین و شبهه قرآنی عصمت یونس (ع): تحلیل، نقد و انتخاب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهش‌گر مرکز پژوهش‌های بین‌رشته‌ای معارف اسلامی و علوم سلامت دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران

2 دانشیار دانشگاه تهران- پردیس فارابی

چکیده

تاریخ دریافت: 29/06/1400   |   تاریخ اصلاح: 28/10/1400   |   تاریخ پذیرش: 28/01/1400
ظاهر برخی آیات قرآن کریم، به‌گونه‌ای است که دلالت بر بی‌صبری، سرپیچی و عصیان حضرت یونس (ع) در انجام دادن رسالت خویش داشته و پیامبر اکرم (ص) از همانندی با ایشان نهی گردیده است. این مسأله، موجب گشته تا آن حضرت در نگاه برخی مسلمانان، به معصیت و عدم عصمت متهم گردد. در مقابل، مفسران و حدیث- پژوهان فریقین، تلاش نمودند تا تفسیری درست از آیات قرآن و روایات موجود ارائه دهند و ضعف این پنداره را برملا سازند. بر پایه نتایج این پژوهش، مفسران امامیه، دو رویکرد در پاسخ به شبهات عصمت عرضه کرده‌اند: یکی ترک اولی و دیگری تلقی رخداد واقعه پیش از رسالت یونس (ع). تعداد زیادی از مفسران اهل سنت نیز این دو رویکرد را بیان نموده اما برخی رویکرد معصیت و عصیان یونس (ع) را برگزیده‌اند. این نوشتار رویکردهای سه‌گانه را ارزیابی کرده و در پایان نظریه منتخب را مطرح ساخته است. نتایج ارزیابی و نقد رویکردهای یادشده، حاکی از آن است که نظریه «ترک عمل افضل و اولی»، تنها رویکرد پذیرفتنی و سازگار با آیات قرآن بوده که اغلب مفسران فریقین مطرح ساخته‌اند.

عزیزی، س؛ راد، ع. (1401). رویکرد مفسران فریقین و شبهه قرآنی عصمت یونس (ع): تحلیل، نقد و انتخاب، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 8 (15)، 280-251. Doi: 22091/PTT.2022.5788.1801

تازه های تحقیق

 نتیجه

با بررسی آراء تفسیری مفسران فریقین در آیات بیان­گر سرگذشت یونس (ع)، چنین به دست آمد که مفسران امامیه، دو رویکرد را در حل شبهات قرآنی عصمت یونس (ع) انتخاب نموده­اند. رویکرد اول که رویکرد غالب است، رفتار یونس (ع) را ترک اولی قلمداد نموده و ساحت ایشان را از ارتکاب گناه به دور دانسته است. مفسران در این رویکرد، شش تقریر در قالب نظریه­های «ترک اولی»، «ترک قوم بدون اذن الهی»، «تعجیل در طلب عذاب»، «استعجال در دست­یابی به نتایج رسالت»، «تمثیل گناه»، «فقدان جامع‌نگری» و «به کمال نرساندن رسالت» ابراز کردند. در رویکرد دوم، ماجرای خروج از قوم و ابتلای یونس (ع)، مربوط به پیش از رسالت ایشان دانسته شده است که البته این رویکرد از قوت و اعتبار چندانی برخوردار نیست. عموم مفسران اهل سنت نیز مانند امامیه، دو رویکرد ترک اولی و تلقی رخداد واقعه پیش از رسالت را بیان کرده­اند؛ اما دسته محدودی از آنان، قائل به عصیان یونس (ع) و ارتکاب گناه شده­اند. با بررسی ادله هر رویکرد و ارزیابی آن­ها، چنین به دست آمد که تنها رویکرد ترک اولی، پذیرفتنی و معتبر است و توانایی پاسخ­گویی به تمام شبهات مطرح را دارد. در پایان تلاش شد با تجمیع اکثر قریب به‌اتفاق تقریرات این رویکرد، نظریه منتخب ابراز گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Approach of Shi’ite and Sunni Exegetes to the Qur’anic Doubt of Jonah’s Infallibility; Analysis, Critique, and Preference

نویسندگان [English]

  • saeed azizi 1
  • Ali Rad 2
1 Researcher, Center for the Development of Interdisciplinary Research in Islamic Thoughts and Health Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Associate Professor, Department of Qur’anic Studies, Farabi Campus, University of Tehran, Qum, Iran
چکیده [English]

Received: 2021/9/20  |   Correction: 2022/1/18   |   Accepted: 2021/4/17
The appearance of some Qur’anic verses seems to indicate the impatience, disobedience, and even rebellion of Jonah to carry out his prophetic mission. The Prophet Muhammad (PBUH) hence was forbidden, according to the Qur’an, to follow him and consequently be like him as well. This has led him to be accused by some Muslim scholars of committing sin and thus lacking infallibility. But on the contrary, another group of both Shi’ite and Sunni exegetes and Hadith scholars have tried to provide a more appropriate interpretation of the suggested Qur’anic verses and the existing Islamic narrations, exposing the weakness of this notion. Based on the results of this article, Shi’ite exegetes have offered two solutions to answer the doubts concerning the infallibility of Jonah. The first one is that Jonah only committed lapse and not sin, and the second is that the event in question preceded his prophetic mission. Although a considerable number of Sunni commentators have stated the same two ways, some have also believed in Jonah’s sin and rebellion against God. The present research however evaluates these three approaches and then proposes its own preferred theory. The evaluation and critique of the mentioned approaches indicate that the viewpoint of abandoning the best and first deed by Jonah is the only acceptable one, which seems more compatible with the Qur’anic verses and has been proposed by many exegetes as well.
Keywords: Jonah, infallibility, Qur’anic doubts, the exegetes’ approach, theological exegesis, comparative exegesis
 

Azizi, S; Rad, A. (2022) The Approach of Shi’ite and Sunni Exegetes to the Qur’anic Doubt of Jonah’s Infallibility; Analysis, Critique, and Preference. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 8 (15) 251-280. Doi: 10.22091/PTT.2022.5788.1801.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophet Younus (AS)
  • chastity
  • Quranic Questions
  • Interpreters' Approach
  • Theological Interpretation
  • Comparative Interpretation
قرآن کریم.
آلوسی، سید محمود (1415 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (1376 ش)، الامالی، تهران: کتابچى‏.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (1385 ش)، علل الشرایع، قم: کتاب‌فروشی داورى.
. ابن‌بابویه، محمد بن علی (1378 ش)، عیون أخبارالرضا علیه‌السلام‏، تهران: نشر جهان.
ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420 ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی‏.
ابوالفتوح رازی، حسین بن على (1408 ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوى.
ابوحیان، محمد بن یوسف (1420 ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دارالفکر.
اکاتی، مرضیه و علیرضا حیدری نسب (1393 ش)، بررسی شبهات پیرامون عصمت حضرت یونس (ع)، اولین کنگره ملی تفکر و پژوهش دینی، قم: انجمن علمی پدافند غیرعامل ایران، شرکت پنام خط نوین.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418 ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
ثعلبى، احمد بن محمد (1422 ق)، الکشف و البیان، بیروت‏: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1389 ش)، بنیاد بین­المللی علوم وحیانی اسراء، تفسیر سوره انبیاء و صافات،
 http://portal.esra.ir
جوادی آملی، عبدالله (1397 ش)، پایگاه اطلاع‌رسانی اسراء، تفسیر سوره قلم،          http://javadi.esra.ir
راد، علی، کمالی زاده و حسین اردکانی (1396 ش)، «شبهات درباره حضرت یونس در تفاسیر فریقین؛ پاسخ­ها و رویکردها»، مطالعات تطبیقی قرآن‌پژوهی، سال دوم، شماره 3.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت‏: دارالشامیه.
زمخشری، محمود بن عمر (1979 م)، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت: دارالکتب العربی.
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی­بکر (1404 ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
صادقى تهرانى، محمد (1365 ش)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، چاپ دوم، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390 ش)، المیزان فی التفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، حسن بن فضل (1372 ش)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی التفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
طوسى، محمد بن حسن (بی­تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420 ق)، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فضل‌الله، سید محمدحسین (1419 ق)، تفسیر من وحى القرآن، چاپ دوم، بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر.
فیض کاشانی، محسن (1415 ق)، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر.
مغنیه، محمدجواد (1424 ق)، التفسیر الکاشف،‏ صدقى محمد جمیل، قم:‏ دارالکتاب الإسلامی.
نظام الاعرج، حسن بن محمد (1416 ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: ‏دار الکتب العلمیه.
CAPTCHA Image