نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسنده
دانشیار، گروه الهیات، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
چکیده
تازه های تحقیق
تفسیر تطبیقی ابوالفتوح رازی و دیگر مفسران از «نور» در آیۀ ۱۵۷ سورۀ اعراف
علی حسن‌بیگی
دانشیار، گروه الهیات، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران. a-hasanbagi@araku.ac.ir https://orcid.org/0000-0002-9375-8317
چکیده
در آیۀ ۱۵۷ سورۀ اعراف از نوری سخن رفته که همراه پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. بسیاری از مفسران معتقدند مقصود از «النُّورَ» در این آیه «قرآن کریم» است، و برخی از مفسران دیدگاه‌های دیگری را مطرح کرده‌اند که عبارت‌اند از: قرآن ناطق؛ قرآن کریم، امام علی (ع) و دیگر امامان (ع)؛ و ولایت. این دیدگاه‌ها هر یک دچار نقدهایی است، افزون بر این‌که هیچ‌کدام نتوانسته‌اند که پاسخ درخوری به این پرسش بدهند که دلیل آمدن «معه» همراه با «انزال» چیست. ولی تفسیری که ابوالفتوح رازی از این بخش از آیۀ ارائه کرده با تفاسیر دیگر متفاوت است. وی این «نور» را حضرت علی (ع) دانسته است. در این نوشتار، دیدگاه‌های مفسران طرح و ارزیابی و نقد می‌شود و نشان داده می‌شود که تفسیر ابوالفتوح رازی از آیۀ مذکور، بر خلاف تفسیر دیگر مفسران، نیازمند توجیه و تأویل نیست.
کلیدواژگان: آیۀ ۱۵۷ سورۀ اعراف، ابوالفتوح رازی، امام علی در قرآن، پیروی از پیامبر (ص)
در آیۀ ۱۵۷ سورۀ اعراف سخن از نوری است که همراه پیامبر (ص) نازل شده است: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (ترجمه: پس کسانی که به او ایمان آوردند و حرمتش را نگاه داشتند و یاری‌اش کردند و از آن کتاب که بر او نازل کرده‌ایم پیروی کردند رستگاران‌اند). این نوشتار در صدد بررسی و تحلیل رویکرد ابوالفتوح رازی دربارۀ تفسیر آیۀ یادشده با محوریت «نور» در آیۀ پیش‌گفته است. تفسیری که ابوالفتوح رازی از این بخش از آیۀ یادشده ارائه کرده با تفاسیر دیگر متفاوت است. وی این «نور» را حضرت علی (ع) دانسته است. گفتنی است که ابوالفتوح رازی از مفسران شیعی قرن ششم هجری است. تفسیر او با نام «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن» به زبان فارسی و شامل تمامی آیات قرآن است.
بسیاری از مفسران معتقدند که مقصود از «النور» در آیۀ شریفه «قرآن» است. همنشینی «النور» با «انزل» سبب این تبادر شده که مفسران مذکور منظور از نور را قرآن تلقی کنند. برخی معتقدند که مقصود از نور در آیۀ شریفه، امام علی (ع) و دیگر امامان (ع) هستند و خلافت و ولایت آنان همراه با نبوت پیامبر (ص) نازل شده است. برخی از مفسران بر آن‌اند که لفظ «نور» مطلق است؛ در نتیجه، شامل قرآن و امام علی (ع) و دیگر امامان (ع) می‌شود. برخی از مفسران گفته‌اند مقصود از «نور» در آیۀ موردبحث ولایت است.
طرفداران دیدگاه‌های مذکور با این پرسش روبه‌رو هستند که با توجه به این‌که پیامبر (ص) نزولی از آسمان نداشته است، چگونه خداوند می‌فرماید «نور» همراه پیامبر از آسمان نازل شده است؟ آنان اذعان کرده‌اند که همنشینی «معه» با «انزل» به توجیه نیازمند است. آنان در همنشینی «معه» با «انزل» توجیهات گوناگونی آورده‌اند که قانع‌کننده نیست.
برخی از مفسران، با اشاره به روایاتی از امام باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع)، مقصود از «نور» در آیۀ شریفه را امام علی (ع) شناسانده‌اند. گفتنی است که اینان در این زمینه هیچ استدلالی ارائه نکرده‌اند، بلکه صرفاً به روایت مذکور اشاره کرده‌اند. همچنین، در پاسخ به این پرسش که چگونه امام علی (ع) همراه پیامبر از آسمان نازل شده است، پاسخی نداده‌اند. ابوالفتوح رازی تنها مفسری است که، ضمن اشاره به حدیث مذکور، در صدد استدلال بر آمده است که مقصود از نور در آیۀ شریفه علی (ع) است. همچنین، او در صدد پاسخ به پرسش مذکور بر آمده است. ابوالفتوح رازی می‌نویسد: از این‌که خداوند تعبیر «انزل معه» به کار برده است معلوم می‌گردد همراه پیامبر شخصی فرستاده شده است که پیروان پیامبر (ص) نیز از آن شخص پیروی می‌کنند. همو، در پاسخ به این پرسش که آن شخص همراه پیامبر از آسمان فرود نیامده، بلکه آنچه فرود آمده و نازل شده قرآن است، می‌گوید: هرچه دربارۀ فروفرستادن پیامبر می‌گویید دربارۀ آن شخصِ همراه پیامبر نیز بگویید. سپس به‌درستی یاد آور می‌شود که همیشه «انزال» به معنای فرود آمدن از آسمان نیست، بلکه به معنای وارد شدن به سرزمینی و کوچ کردن از سرزمینی مرتفع به سرزمینی پست نیز به کار رفته است. گفتنی است پیامبر (ص) در هجرت از مکه به مدینه، از سرزمینی مرتفع (مکه) به سرزمینی پست (مدینه) وارد شد، امام علی (ع) هم به دنبال پیامبر ابتدا وارد محلۀ قبا و سپس به همراه پیامبر وارد مدینه شد.
مقایسۀ رویکرد تفسیری ابوالفتوح رازی با مفسران دیگر در تفسیر آیۀ شریفه گویای وجوه قوتی است که در ذیل به آن اشاره می‌گردد:
الف) دوری از تأویل آیۀ که در رویکرد مفسران در این آیه بسیار دیده می‌شود؛
ب) دوری از مبانی غیر مُسلّم: برای مثال، رویکرد تفسیری ابوالفتوح رازی به ابتنای بحث بر نظریۀ جایگزینی حروف جاره دچار نشده است.
ج) تأیید رویکرد ابوالفتوح رازی با احادیث: همان‌گونه که اشاره شد، در احادیث شیعه به ترتیب امام باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) فرموده اند که مقصود از «النور» امام علی (ع) است.
این بررسی نشان داد که بیش‌تر مفسران معتقدند مقصود از «النور» در آیۀ ۱۵۷ سورۀ اعراف «قرآن» است. دیدگاه‌های دیگر دربارۀ مراد از نور عبارت است از: قرآن ناطق؛ قرآن کریم، امام علی (ع) و دیگر امامان (ع)؛ و ولایت. ابوالفتوح رازی معتقد است مقصود از «النور» در آیۀ شریفه امام علی (ع) است. همچنین او در پاسخ به این پرسش که آن شخص همراه پیامبر از آسمان فرود نیامده است، بلکه آنچه فرود آمده و نازل شده قرآن است می‌گوید: هرچه دربارۀ فروفرستادن پیامبر می‌گویید دربارۀ آن شخصِ همراه پیامبر نیز بگویید. سپس به‌درستی یاد آور می‌شود که همیشه انزال به معنای فرود آمدن از آسمان نیست، بلکه به معنای وارد شدن به سرزمینی و کوچ کردن از سرزمینی مرتفع به سرزمینی پست نیز به کار رفته است. لذا تعبیر نازل شدن امام علی (ع) به همراه پیامبر (ص) صحیح و بدون نیاز به توجیه و تأویل است.
آلوسی، محمود. (۱۴۱۵ ق). روح المعانی. دارالکتب العلمیة.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر. (بی‌تا). التحریر والتنویر. بی‌نا.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (۱۳۸۹). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
سامرایی، فاضل. (۱۴۲۰ ق). معانی النحو. دار الفکر للطباعه و النشر.
طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۶۲). المیزان فی تفسیر القرآن. دار الکتب الاسلامیه.
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البیان. انتشارات ناصرخسرو.
فخر رازی، محمد بن عمر. (۱۴۲۰ ق). مفاتیح الغیب. دار احیاء التراث العربی.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۳۶۵). الکافی. دار الکتب الاسلامیه.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
Verse 158 of the al-Aʿraaf Chapter speaks of a light that has been revealed with the Holy Prophet (peace be upon him and his household). Many exegetes believe that al-nūr refers to the Holy Quran in this verse and some exegetes have suggested other views that are as follows: the talking Quran; the Holy Quran; Imam Ali (peace be upon him) and other Imams, and wilayah (mastership). These views each have their own issues and moreover, none of them can provide a suitable answer to the question of why the word maʿah (with/in addition to) has come with the word inzāl (bringing down). However, the interpretation that Abul Futuh Razi has presented for this part of the verse is different from other interpretations. He considers this light to be Imam Ali (peace be upon him). in this paper, the views of the exegetes will be presented, evaluated, and critiqued and it will be shown that Abul Futuh Razi’s exegesis of the mentioned verse does not require justification and interpretation in contrast to that of other exegetes.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله