بررسی چیستی و شاخصه‌های «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» آیه 5 سوره قمر از دریچه تفاسیر فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه قم

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم حدیث-تفسیر اثری دانشگاه قم

چکیده

حکمت بالغه، ازجمله ترکیب‌های قرآنی است که درباره آن، آراء گوناگونی در بیان مراد، مصداق و به‌ویژه شاخصه‌های آن مطرح شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی (با کمک از جدول تحلیل محتوا) و از دریچه تفاسیر فریقین (بیش از 50 تفسیر شیعی و اهل سنت از سده‌های مختلف) به بررسی چیستی و استخراج شاخصه‌های «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» آیه 5 سوره قمر پرداخته است. یافته‌ها از آن حکایت دارد که بیشتر تفاسیر شیعی و سنی، قرآن را همان «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» دانسته‌اند. بااین‌حال مصادیقی چون: وحی الهی، تعالیم و معجزات انبیاء (ع) و سیر ارسال پیامبران (ع) از جانب حضرت حق نیز علاوه بر قرآن، در دایره مصداقی «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» قرار دارد. «حِکْمَةٌ بَالِغَة» ٌ شاخصه‌هایی دارد؛ ازجمله: درنهایت راستی و استواری، حق، تام و کامل بودن، نبود نقصان در آن و غیره. در شاخصه‌های مستخرج از تفاسیر فریقین، مقوله‌های معرفتی نظیر عدم نقصان‌پذیری و تربیتی مانند حکمتی برای ابلاغ به قلوب مستعد مشهود است.

تازه های تحقیق

نتیجه

با بررسی بیش از پنجاه تفسیر از تفاسیر فریقین از سده‌های مختلف، باهدف بررسی چیستی مراد و شاخصه­های «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» آیه 5 سوره قمر، نتایج ذیل به دست آمد:

  • بیشتر تفاسیر فریقین، قرآن را همان «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» دانسته­اند. بااین‌حال مصادیقی چون: وحی الهی، تعالیم و معجزات انبیا، سیر ارسال پیامبران (ع) و... نیز علاوه بر قرآن، در دایره مصداقی «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» قرار دارد.
  • شاخصه­هایی برای «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» استخراج شد که عبارتند از: اول، درنهایت راستی و استواری، حق، تام و کامل بودن؛ دوم، عدم راه‌یابی و وجود نقصان در آن؛ سوم، وضع شئ در مکان خود (این شاخصه تنها در تفاسیر شیعه وجود دارد)؛ چهارم، غایتی درنهایت حجت و دلالت؛ پنجم، مطابق حکمت و برای تربیت بشر؛ ششم، حکمتی برای رسیدن به نفوس و قلب­های مستعد.
  • در شاخصه­های استخراج‌شده ویژه «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ»، هم مسائل معرفتی نظیر عدم راه‌یابی نقصان در معنای «حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ» و هم مسائل تربیتی نظیر حکمتی برای رسیدن و ابلاغ به نفس­ها و قلب­های مستعد و پذیرا مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of the Nature and Characteristics of “Mature Wisdom” in Verse Five of al-Qamar from the View of Sunni and Shiite Exegeses

نویسنده [English]

  • yousef farshadnia 2
2 Master student of Hadith Sciences - Interpretation of a work of Qom University
چکیده [English]

Mature wisdom or ḥikmatun bālighah, is one of the Quranic combinations which has given rise to various views regarding its meaning, referents, and especially, its characteristics. The present paper studies the nature and extracts the characteristics of “mature wisdom” in verse five of the al-Qamar Chapter utilizing a descriptive-analytic method (using the help of a content analysis table) and through the view of Shiite and Sunni exegesis (more than fifty Shiite and Sunni exegeses from different centuries). Findings show that most Shiite and Sunni exegeses consider “mature wisdom” to refer to the Quran. However, instances such as the following are also within the referential circle of “mature wisdom”: divine revelation, teachings and miracles of the prophets, and the course of the sending of the prophets by God. Mature wisdom possesses certain characteristics including the following: it is at the peak of the truth, steadfastness, rightness, completeness, and perfection, contains no defects, etc. In the characteristics extracted from Shiite and Sunni exegesis, epistemic categories such as infallibility and educational categories such as the wisdom to communicate to willing hearts are evident.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mature wisdom
  • verse five of the al-Qamar Chapter
  • nature and characteristics
  • Shiite and Sunni exegeses
  1. قرآن.

    1. ابن عاشور، محمد طاهر بن محمد (1984 م)، التحریر والتنویر، تونس: الدار التونسیة للنشر.
    2. ابن عطیه، عبدالحق بن غالب (1422 ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، المحقق: عبدالسلام عبد الشافی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    3. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر بن کثیر (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، المحقق: محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    4. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1376)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مصحح: محمدجعفر یاحقی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    5. ابوحیان الاندلسی، محمد بن یوسف (1420 ق)، البحر المحیط فی التفسیر، المحقق: صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
    6. امین، نصرت بیگم (1389)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، اصفهان: گلبهار.
    7. آلوسی، محمود بن عبدالله (1415 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تصحیح علی عبدالباری عطیه، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    8. بغوی، الحسین بن مسعود بن محمد بن الفراء (1420 ق)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی)، المحقق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    9. بیضاوی، عبدالله بن عمر (بی­تا)، تفسیر البیضاوی (انوار التنزیل واسرار التاویل)، بیروت: دار الفکر.
    10. ثعلبی، احمد بن محمد بن ابراهیم (1422 ق)، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: الإمام ابی محمد بن عاشور، مراجعة وتدقیق: نظیر الساعدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    11. جوزی، جمال الدین ابو الفرج عبد الرحمان بن علی (1422 ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، المحقق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار الکتاب العربی.
    12. جوهری، ابو نصر (1407 ق)، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
    13. حجازی، محمد محمود (1413 ق)، التفسیر الواضح، بیروت: دار الجیل الجدید.
    14. حسینی شیرازی (بی­تا)، تقریب القرآن الی الاذهان، قم: ایمان.
    15. حسینی همدانی، محمد (1380)، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران: لطفی.
    16. خازن، علاء الدین علی بن محمد بن ابراهیم (1415 ق)، لباب التأویل فی معانی التنزیل، تصحیح: محمد علی شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    17. خسروانی، علیرضا (1350)، تفسیر خسروی، ایران: کتاب فروشی اسلامیه.
    18. دروزه، محمد عزه (1383 ق)، التفسیر الحدیث، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة.
    19. رازی، فخرالدین (بی­تا)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، کتابخانه مجازی مدرسه فقاهت.
    20. زحیلی، وهبة بن مصطفى (1422 ق)، التفسیر الوسیط للزحیلی، دمشق: دار الفکر.
    21. زمخشری، محمود بن عمرو بن احمد (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
    22. السعدی، عبد الرحمان بن ناصر بن عبدالله (1420 ق)، تیسیر الکریم الرحمن فی تفسیر کلام المنان، المحقق: عبدالرحمان بن معلا اللویحق، بیروت: مؤسسه الرسالة.
    23. سلطان‌علی‌شاه، سلطان محمد بن حیدر (1408 ق)، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    24. سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد بن ابراهیم (بی­تا)، بحر العلوم (تفسیر السمرقندی)، بی­جا، بی­نا.
    25. سید قطب، سید قطب ابراهیم حسین (1412 ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.
    26. شاه‌عبدالعظیمی، حسین (1363)، تفسیر اثنا عشرى، تهران: میقات.
    27. شبر، عبدالله (1407 ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، مقدمه سید محمد بحرالعلوم، کویت: شرکة مکتبة الالفین.
    28. شوکانی، محمد بن علی بن محمد (1414 ق)، فتح القدیر، بیروت: دار ابن کثیر، دار الکلم الطیب.
    29. صادقی تهرانی، محمد (بی­تا)، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی.
    30. صبحی صالح (1374)، نهج‌البلاغه، قم: مرکز البحوث الاسلامیه.
    31. صفی علی شاه، محمدحسن بن محمدباقر (1378)، تفسیر قرآن صفی علی شاه، تهران: منوچهری.
    32. طباطبایی، محمدحسین، (بی­تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات اسماعیلیان.
    33. طبرسی، فضل بن حسن (1421 ق)، تفسیر جوامع الجامع، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
    34. طبرسی، فضل بن حسن (بی­تا)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
    35. طبری، محمد بن جریر بن یزید (1422 ق)، تفسیر الطبری (جامع البیان عن تأویل ای القرآن)، تحقیق: الدکتور عبدالله بن عبد المحسن الترکی، دار هجر للطباعة والنشر والتوزیع والإعلان.
    36. طوسی، محمد بن حسن (بی­تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی.
    37. فضل‌‌‌الله، محمدحسین (1419 ق)، من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع.
    38. فیض کاشانی، محمد محسن (بی­تا)، تَفسیر الصَّافی، تهران: العلامة الشیخ حسین الأعلمی.
    39. قرشی بنایی، سید علی‌اکبر (1391)، تفسیر احسن‌الحدیث، قم: دفتر نشر نوید اسلام‌.
    40. قمی مشهدی، محمدرضا (1423 ق)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، قم: دار الغدیر.
    41. القمی النیسابوری، الحسن بن محمد بن حسین (بی­تا)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
    42. کاشانی، فتح‌الله (1336 ش)، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمى‌.
    43. کاشانی، فتح‌الله (1423 ق)، زبدة التّفاسیر، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
    44. کاشانی، محمد بن مرتضی (بی­تا)، تفسیر المعین، تحقیق حسین درگاهی، تحت اشراف محمود مرعشی، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
    45. مدرسی، سید محمدتقی (1429 ق)، من هدى القرآن‌، چاپ دوم، بیروت: دارالقارئ‌.
    46. مسعودی، عبدالهادی (1400)، «مفهوم شناسی حکمه بالغه»، تفسیر و علوم قرآنی، سال اول، شماره دوم، ص 81-96.
    47. مغنیه، محمدجواد (1424 ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی.
    48. مغنیه، محمدجواد (بی­تا)، التفسیر المبین، بی­جا: بی­نا.
    49. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، چاپ سی و دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه‌.
    50. نووی الجاوی، محمد بن عمر (بی­تا)، راح لبید لکشف معنى القرآن المجید، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
    51. واحدی، علی بن احمد (1415 ق)، الوجیز فی تفسیر الکتاب، تحقیق صفوان عدنان داوودی، العزیز، بیروت: دار القلم.
    52. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1386)، تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب قم.
CAPTCHA Image