نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
2 طلبه سطح3، رشته تفسیر و علوم قرآن، حوزه علمیه خواهران امام حسین ع یزد، یزد، ایران
3 طلبه سطح4، رشته تفسیر تطبیقی قرآن، حوزه علمیه خواهران امام حسین ع یزد، یزد، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
تفسیر تطبیقی جوادی آملی و آلوسی از «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ» و «اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَانُ»
رضا بنی‌اسدی۱، فاطمه برغون۲، و اسماء برغون۳
۱ استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکدۀ پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران (نویسندۀ مسئول). fatemi251@gmail.com https://orcid.org/0000-0002-1709-8070
۲ طلبۀ سطح ۳ رشتۀ تفسیر و علوم قرآن، حوزۀ علمیۀ خواهران امام حسین (ع) یزد، یزد، ایران. barghuon.f@gmail.com https://orcid.org/0000-0002-1709-8070
۳ طلبۀ سطح ۴ رشتۀ تفسیر تطبیقی قرآن، حوزۀ علمیۀ خواهران امام حسین (ع) یزد، یزد، ایران. barghun61407@gmail.com https://orcid.org/0000-0002-1709-8070
یکی از مباحث بسیار مهم در فهم قرآن بحث ظاهر و باطن قرآن است. در برخی روایات برای قرآن هفت بطن شمرده شده است. فهم ظاهر قرآن برای بسیاری از افراد ممکن است، اما فهم باطن قرآن و بطونِ بطون آن برای همه ممکن نیست. یکی از آیات قرآن کریم که فهم آن و مراد حقیقی متکلم از آن در میان دانشوران مسلمان اختلاف‌بر‌انگیز شده آیات ۱۹ تا ۲۲ سورۀ الرحمن است. در این آیات از دو دریا یاد شده که به‌رغم تلاقی با هم درنمی‌آمیزند و از این دو دریا لؤلؤ و مرجان به دست می‌آید. این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاه دو تن از مفسران برجستۀ شیعه و اهل‌سنت، یعنی جوادی آملی و آلوسی، پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که این دو مفسر، در تفسیر ظاهری «مرج البحرین» و «لؤلؤ» و «مرجان» در آیات پیش‌گفته، با وجود اختلافات، اشتراک‌نظر هم دارند، ولی در تفسیر باطنی آیات با یکدیگر اختلاف کامل دارند.
کلیدواژگان: آیات ۱۹-۲۲ الرحمن، تأویل، تفسیر باطنی، فضائل اهل‌بیت
آیات ۱۹ تا ۲۲ سورۀ الرحمن از آیاتی است که مفسران شیعه و اهل‌سنت در تفسیر آن ــ هم تفسیر ظاهری، هم تفسیر باطنی ــ اختلاف دارند. این آیات، ضمن برشمردن نعمت‌های گوناگون خدا، از دو دریا یاد کرده که با هم برخورد دارند، ولی با یکدیگر مخلوط نمی‌شوند؛ و به سبب مانعی که میان این دو دریا وجود دارد، روی یکدیگر اثر نمی‌گذارند؛ و از این دو دریا مروارید و مرجان به دست می‌آید.
در آیاتی دیگر از قرآن نیز از دو دریا سخن به میان آمده است: (نمل: ۶۱؛ فاطر: ۱۲؛ فرقان: ۵۳). اما «دو دریا» در آیات موردبحث ما، افزون بر معنای ظاهری، تفسیر باطنی ویژه‌ای دارد که در روایات معصومان (ع) از آن سخن رفته است. این مقاله به بررسی تطبیقی دیدگاه جوادی آملی از مفسران شیعه و محمود آلوسی از مفسران اهل‌سنت در تفسیر ظاهری و باطنی این آیات می‌پردازد.
۱. از مقایسۀ تفسیری هر دو دیدگاه مشخص می‌شود که جوادی آملی و آلوسی، هر دو، معنای لغوی «مرج» را در هم آمیختگی دانسته‌اند و با وجود این، هر دو به علت سیاق آن را «ارسل» معنا کرده و گفته‌اند دو دریا را حرکت داد.
۲. هر دو مراد از دو دریا را با یک مبنا و به اقتضای آیۀ ۵۳ فرقان مطلق دریای شور و شیرین دانسته‌اند و دربارۀ مصادیق جغرافیایی آن نیز آلوسی دیدگاهی را برنگزیده و جوادی آملی نیز به بازگویی گفته‌های دیگران بسنده کرده است که این می‌تواند ناشی از احتیاط دو مفسر باشد.
۳. جوادی آملی و آلوسی دربارۀ برزخ میان این دو دریا به وجود مانعی برای اثر نپذیرفتن هریک از آب‌ها اشاره می‌کنند.
۱. آلوسی دلیل استفاده از لفظ «منهما» در آیۀ «یخرج منهما اللؤلؤ والمرجان» را یکی دانستن آن‌ها و اثرگذاری یکی بر دیگری، به‌مانند لقاح مذکر و مؤنث، می‌داند و برای اثبات حرف خود نظرات افراد مختلف را بیان می‌کند. ولی جوادی آملی اینها را توجیه دانسته، می‌گوید استقصای غواصان کامل نبوده است، وگرنه شاید بتوان آبی را پیدا کرد که شیرین باشد و از آن لؤلؤ و مرجان نیز استخراج شود، زیرا خدا می‌گوید از هر دوی این آب‌ها لؤلؤ و مرجان استخراج می‌شود.
۲. جوادی آملی تأکید می‌کند که استخراج لؤلؤ و مرجان به‌خودی‌خود نیست و نیاز به غواصی و تلاش دارد. ولی آلوسی می‌گوید خداوند لؤلؤ و مرجان را خارج می‌کند. البته، به نظر می‌رسد که این گفته آلوسی از باب ترجمۀ لفظی واژه «یخرج» باشد، نه اینکه قائل به این باشد که خداوند لؤلؤ و مرجان را خارج می‌کند و برای به دست آوردن آن نیازی به تلاش نیست.
۳. آلوسی دربارۀ تنگه و برزخ میانی دو دریا کلمه «لایبغیان» را توضیح می‌دهد و احتمالاتی را بیان می‌کند. این در حالی است که جوادی آملی در مورد «لایبغیان» سخنی به میان نمی‌آورد. گویا معنی آن را بدیهی دانسته است.
۴. در تفسیر باطنی آیات نامبرده، جوادی آملی منظور از دو دریا را حضرت علی (ع) و فاطمه (س) می‌داند و لؤلؤ و مرجان نیز امام حسن و حسین (ع) ، که از این دو دو دریا پدید آمده‌اند. ولی آلوسی، با اینکه با چند سند روایت دربردارندۀ چنین معنایی را نقل می‌کند، آن را نمی‌پذیرد و آن را تفسیر عجیب و تأویل صوفیان می‌شمرد.
بررسی تطبیقی دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی و آلوسی نشان می‌دهد که این دو مفسر، در تفسیر ظاهری «مرج البحرین» و «لؤلؤ» و «مرجان» در آیات ۱۹ تا ۲۲ سورۀ الرحمن، با وجود پاره‌ای از اختلافات، اشتراک‌نظر هم دارند. اما در تفسیر باطنی آیات یادشده، جوادی آملی، بر اساس روایات، کلمۀ «بحرین» را ناظر به دو دریای بی‌کران معارف الهی، یعنی علی (ع) و فاطمه (س)، «برزخ» را اشاره به واسطۀ فیض بودن پیامبر اکرم (ص)، و «لؤلؤ» و «مرجان» را اشاره به فرزندانشان، یعنی حسن و حسین (ع)، می‌داند. اما آلوسی این تفسیر باطنی را نمی‌پذیرد، هرچند اقرار دارد که مقام علی (ع) و فاطمه (س) بسی والاتر از این تشبیه‌هاست. این در حالی است که روایات بسیاری در تأیید این تفسیر باطنی در منابع شیعه و سنی وارد شده و تفسیر مذکور مورد پذیرش بسیاری از دانشوران فریقین قرار گرفته است.
آلوسی، محمود بن عبدالله. (۱۴۱۵ ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (علی عبدالباری عطیه، محقق). دار الکتب العلمیة.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۶الف). تفسیر سوره الرحمن جلسه ۱۲.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۶ب). تفسیر سوره الرحمن جلسه ۱۳.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۶ج). تفسیر سوره الرحمن جلسه ۱۴.
طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۹۰ ق). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
فرات کوفی. (۱۴۱۰ ق). تفسیر فرات کوفی. سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
معرفت، محمدهادی. (۱۳۸۰). تفسیر و مفسران. مؤسسه فرهنگی التمهید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
One of the very important topics in understanding the Quran is the discussion of the apparent and inner aspects of the Quran. Some narrations have enumerated seven depths for the Quran. Understanding the apparent aspect of the verses of the Quran is possible for many people; however, not everyone can understand the depths of the Quran and the depth of its depth. Some of the verses of the Holy Quran regarding which the understanding and true intent of the speaker has become controversial among Muslim scholars are verses 19-22 of the al-Rahman Chapter. In these verses, two seas have been mentioned that do not mix despite converging together and from these two seas, pearls and coral are obtained. This paper does a comparative study of the views of two prominent Shiite and Sunni exegetes, that is, Javadi Amoli and Alusi. The findings of this study show that, despite differences, these two exegetes share a common view regarding the apparent interpretation of maraj al-baḥrain (He merged the two seas) and al-luʾluʾ wa-l marjān (the pearl and the coral) in the abovementioned verse; however, they are completely different in their esoteric exegesis of the verses.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله