بررسی تفسیری آیات ارتداد

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه قم

چکیده

گستره مفهومی واژه ارتداد در قرآن کریم عام‌تر از مفهوم ارتداد فقهی است و از حیث سیاق و ترکیب عبارات با ذکر قیود شرطی در پاره‌ای از آیات نیز جنبه حکمی می‌یابد. از این رو، برخی از مفسران فریقین با استناد به اطلاقات ادله توبه بر این باورند که توبه مرتد مطلقاً مجاز و اقتضاء دارد که مورد پذیرش واقع شود و این اطلاق اعم از آن است که مرتد به معنای فطری باشد یا ملی و یا ارتداد از جانب مذکر باشد یا مؤنث و یا آنکه کفر وی با نیت یا با گفتارى کفرآمیز و یا با کارى کفرآور محقق شود. لکن گروهی دیگر از مفسران فریقین قائل به تفصیل شده‌اند. از آنجا که منشأ اصلی اختلاف در صدور احکام ارتداد که مترتب بر مجازات‌های دنیوی و اخروی است، هم می‌تواند ناشی از اختلاف مبنایی باشد و هم ریشه در شیوه استنباط از آیات مربوطه داشته باشد، این پژوهش با روش توصیف و تحلیل محتوا، در صدد است ضمن بررسی اهم آرای تفسیری فریقین، راه حل مناسبی در برون رفت این تعارض نیز ارائه نماید.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An interpretive Review of Verses of Apostasy

نویسندگان [English]

  • Ali Ahmad Naseh 1
  • Tayebeh Zareie 2
1 Associate Professor of Qom university
چکیده [English]

Ali Ahmad Naseh[1]
Tayyebeh Zare'ei[2]
The conceptual scope of the term apostasy in the Holy Quran is more inclusive than its concept in jurisprudence and it has a legal aspect in terms of context and the combination of phrases in some verses, with regard to some conditional qualifications. Therefore, some Sunni and Shia commentators believe that apostate's repentance is absolutely allowed and should be accepted, citing   the applications of arguments of repentance; whether the applications include innate apostate (born in a Muslim family, but become apostate after puberty age), inborn apostate (born in a non-Muslim family, but become apostate after converting to Islam), female apostate, male apostate, or an apostate whose apostasy is realized by heretic intention, words, or acts. There are, however, another group of Sunni and Shia commentators who believe in differentiation between types of apostates. Since the main cause of controversy in issuing the injunctions of apostasy which are related to worldly and other worldy punishments can result from both a fundamental difference and the way the related verses are interpreted, the present paper seeks to review the most important interpretive views of Sunni and Shia commentators and provide a proper solution for the controversy, using a descriptive and content analysis method.
 


[1]  Associate professor of University of Qom, aliahmadnaseh@yahoo.com


[2]  PhD student of department of Islamic Sciences, Kermanshah Azad Islamic University, t_zareie_maaref@yahoo.com  

کلیدواژه‌ها [English]

  • apostasy
  • apostate
  • Sunni commentators
  • Shia commentators

نتیجه گیری

مفهوم ارتداد در قرآن کریم، غالباً در معنای لغوی آن به کار رفته است لکن علاوه بر آن در پاره‌ای از آیات معنای اصطلاحی ارتداد نیز استعمال شده است. حبط اعمال مرتد در دنیا و آخرت، از دست دادن درک حقیقت، دچار خسران مادی و معنوی شدن از جمله آثار ارتداد قلمداد می‌شود. خداوند متعال ارتداد را به عنوان یک توطئه و جریان فتنه انگیز برای ایجاد تزلزل درباورهای دینی مسلمانان از سوی دشمنان داخلی و خارجی معرفی می‌کند. با این حال در بیان حکم مبتنی بر مجازات و عقوبت دنیوی ارتداد سکوت اختیار می‌کند و مکافات آن را در صورت عدم توبه با شرایط صحیح به قیامت موکول می‌نماید. در این خصوص مفسیرین فریقین نیز اتفاق نظر دارند و علاوه بر شأن نزول آیه مورد بحث، حرمت ترتب آثار ارتداد به عنوان اصل اوّلی نیز گویای این مطلب است. بنابراین صدور فتوا و اجرای حکم قتل مرتد به پس از رحلت آن حضرت بر می‌گردد و این حاکی از ادله فقاهتی است نه اجتهادی. با این حال در بین فقهای فریقین در تفصیل و جزئیات مسأله ارتداد و مرتد اختلافات بسیاری به چشم می‌خورد. که می‌تواند ناشی از اختلاف در حجیت منابع فقهی و شیوه متفاوت استنباط آنان باشد.

  1. قرآن کریم
    1. ابن عاشور محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، نشر موسسه التاریخ‏، چاپ اول، بیروت‏‏، بی‌تا.
    2. ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق:عبدالسلام ، بیروت: دارالکتب العلمیه ۱۴۲۲ ق.
    3. ثقفى تهرانى محمد، تفسیر روان جاوید، تهران: انتشارات برهان، 1398ق.
    4.  حسینى شاه عبدالعظیمى حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، تهران:  انتشارات میقات، 1363ش.
    5. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فى غریب القرآن، قم، جامعه مدرسین، 1365ش.
    6. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
    7. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ترجمه : مترجمان، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377ش.
    8. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ترجمه: مترجمان، انتشارات فراهانی، 1360ش.
    9. طیب سید عبد الحسین‏، اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، انتشارات اسلام‏، چاپ دوم‏، تهران‏، 1378 ش‏.

    10. عبد الباقی، فؤاد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، تهران: انتشارات اسلامی، 1372ش.

    11. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربى، چاپ سوم، ‏۱۴۲۰ق.

    1. 12.  فضل الله، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک، چاپ دوم، 1419ق.

    13. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم،

    14. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی، 1378ق.

    15. مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۸۰ش.

    16. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1374ش.

    17. میرزا خسروانى على رضا، تفسیر خسروی، تهران: انتشارات اسلامی، 1390ش.

    18. ناصح، علی احمد، بررسی آیات ارتداد در بستر نزول قرآن، مجله: پژوهش نامه قرآن و حدیث، زمستان 1386ش، شماره 3، صفحات 103 تا 118

CAPTCHA Image