بررسی سه رویکرد در باره تفسیر آیات 16-19 سوره «قیامت» بر پایه با زخوانی جمله معترضه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه الهیات دانشگاه اراک

چکیده

جملۀ معترضه» یا «میان‌جمله» یکی از جملاتی است که نه به موضوع اصلی بلکه به جوانب امر می‌پردازد؛ اما این جمله به‌دلیل جایگاهی که در محاورات دارد، همواره مورد توجه مفسران در تفسیر آیات قرآن قرار داشته، به‌طوری‌که گاه تلقی برخی آیات یا فقراتی از آنها، به‌عنوان جملۀ معترضه، بر تفسیر مفسران مؤثر بوده است؛ اما باید گفت که گاهی برداشت ناصحیح از این موضوع، تأثیر قابل توجهی بر فهم نادرست از آیات و تفسیر ناصواب قرآن کریم داشته است. یکی از مشهورترین و مهم‌ترین رویکرد‌ها در تفسیر آیاتِ شانزدهم تا نوزدهم سورۀ «قیامت»، معترضه تلقی کردن آنهاست. این نوشتار درصدد بازخوانی جملۀ معترضه و ارائۀ تطبیقی سه رویکرد در خصوص آیات چهارگانۀ سورۀ قیامت با محوریت جملۀ معترضه است. در پیِ پژوهش انجام شده، روشن گردید که چهار آیۀ مذکور، معترضه نیستند؛ هرچند این آیات با آیات قبل ارتباط مفهومی نیز نداشته، بلکه شرایط خارج از سخن، مقتضای نزول آنها بوده است.
واژگان کلیدی: جملۀ معترضه، تفسیر، قرآن، آیات 16 تا 19 سورۀ قیامت، دیدگاه مشهور، دیدگاه غیرمشهورحسن‌بگی، ع. (1399). بررسی سه رویکرد دربارۀ تفسیر آیات 16 تا 19 سورۀ «قیامت» بر پایۀ بازخوانی جملۀ معترضه، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 6 (12)، 56-35. Doi: 10.22091/PTT.2019.2852.1305 

تازه های تحقیق

نتیجه

با بررسی کتاب‌های ادبی و تفسیری مشخص گردید که اساساً جملۀ معترضه نزد ادیبان و مفسران دچار دگرگونی معنایی شده است؛ سپس با بررسی و بازخوانی تعریف جملۀ معترضه، مشخص گردید که آیات 16تا19 سورۀ قیامت، در شمار آیات معترضه نیستند. همچنین، تحقیق نشان می‌دهد که سخن برخی مفسران که با تکیه بر سیاق، این آیات را مرتبط با قبل خوانده‌اند صحیح نیست. نتیجۀ دیگری که از بحث به‌دست آمده این است که مستأنفه خواندن آیات چهارگانۀ مذکور، با بلاغت قرآن سازگاری ندارد، بلکه شرایط خارجیِ سخن، سبب نزول آنها شده است.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Three Approaches to the Tafsir of the 16th -19th Verses of the Sura al-Qiyamah as Parenthetic Sentences

نویسنده [English]

  • Ali Hasanbegui
Assistant professor of Theology, University of Arak
چکیده [English]

Parenthetic sentences are those which contribute to the main argument of a discourse. Due to their place in everyday conversations, they have been studied by tafsir experts, and as some verses have occasionally been regarded as parenthetic remarks, this view has influenced tafsir experts, too. One of the most famous practices is to regard the 16th - 19th  verses of the Sura al-Qiyamah as parenthetic verses. On the other hand, misunderstanding the Quranic text leaves its own effect on giving interpretations of the Quranic verses. The present paper casts a new look unto parenthetic sentences in a comparative mode, hence it is found out that they are not parenthetic verses. Semantically independent, those four verses are contextually related to another universe of discourse, hence their revelation.

© Hasanbegui,  A. (2020) A Study of Three Approaches to the Tafsir of the 16th -19th Verses of the Sura al-Qiyamah as Parenthetic Sentences. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 6 (12) 35-56.  Doi: 10.22091/PTT.2019.2852.1305

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Parenthetic sentence
  • tafsir
  • verse 16th-19th of the Sura al-Qiyamah
  • famous outlook
  • less famous view
 
قرآن کریم
1. ابن‌جُزی، محمد‌بن‌احمد؛ التسهیل لعلوم التنزیل؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
2. ابن‌حجر عسقلانی، احمد‌بن‌علی؛ فتح الباری فی شرح صحیح البخاری؛ بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
3. ابن‌حنبل، احمد‌بن‌حنبل؛ مسند؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.
4. ابن‌عاشور، محمد‌بن‌طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
5. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌کثیر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
6. ابن‌منقذ، اسامة‌بن‌مرشد‌بن‌منقذ؛ البدیع فی البدیع فی نقد الشعر؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1407ق.
7. ابن‌هشام،عبدالله‌بن‌یوسف؛ مغنی اللبیب؛ تبریز: کتاب‌فروشی بنی‌هاشمی، بی‌تا.
8. انصاری، مرتضی؛ فرائد الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1419ق.
9. آلوسی، محمود؛ روح المعانی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
10. بابایی، علی‌اکبر؛ قواعد تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394ق.
11. بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل؛ صحیح بخاری؛ بیروت: دار الفکر، 1401ق.
12. بدیع یعقوب، امیل؛ موسوعة النحو؛ تهران: انتشارات استقلال، 1379ش.
13. بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر؛ انوار التنزیل؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
14. تفتازانی، مسعود‌بن‌عمر؛ شرح المختصر؛ قم: انتشارات علامه، 1367ش.
15. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ قم: مرکز نشر اسرأ، 1389ش.
16. حجازی، محمد محمود؛ التفسیر الواضح؛ بیروت: دار الجیل الجدید، 1403ق.
17. حسینی طهرانی، محمدحسین؛ امام شناسی؛ مشهد: انتشارات علامه طباطبایی، 1419ق.
18. حسینی، محمدرضا؛کیف نفهم القرآن؛ بیروت: مؤسسة الوفاء،1400ق.
19. داوودی، محمد‌بن‌علی؛ طبقات المفسرین؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.
20. دروزة، محمدعزت؛ التفسیر الحدیث؛ قاهره: دار احیاء الکتب العربیة، 1383ق.
21. رجبی، محمود؛ روش تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394ش.
22. زرکشی، محمد‌بن‌عبدالله؛ البرهان؛ قاهره: دار احیاء الکتب العربیة، 1377ق.
23. زمخشری، محمود‌بن‌عمر؛ الکشاف؛ قم: نشر ادب الحوزة، بی‌تا.
24. سکاکی، یوسف‌بن‌ابی‌بکر؛ مفتاح العلوم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1407ق.
25. سید مرتضی؛ رسائل المرتضی؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1405ق.
26. سیوطی، جلال‌الدین؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ قم: الشریف الرضی- بیدار- عزیزی، بی‌تا.
27. شافعی، محمد‌بن‌ادریس؛ کتاب الام؛ بیروت: دارالفکر، 1403ق.
28. شرتونی، رشید؛ مبادی العربیة؛ قم: مؤسسه انتشارات دار العلم، 1427ق.
29. صدر، محمدباقر؛ دروس فی علم الاصول؛ لبنان-مصر: دار الکتاب اللبنانی-دار الکتاب المصری، 1978م.
30. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1362ش.
31. طباطبایی، محمد حسین، قرآن در اسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1353ش.
32. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.
33. طبری،محمد‌بن‌جریر؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ بیروت: دارالفکر، 1415ق.
34. طوسی، محمد‌بن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بی‌جا: مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.
35. فخر رازی،محمد‌بن‌عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی،1420ق.
36. فضل الله، محمدحسین؛ من وحی القرآن؛ بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
37. فوّال بابستی، عزیزة؛ المعجم المفصل فی النحو العربی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1413ق.
38. فیض کاشانی، محسن؛ تفسیر الصافی؛ تهران: انتشارات صدر، 1415ق.
39. قاسمی، محمدجمال‌الدین؛ محاسن التأویل؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
40. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1386ش.
41. قرشی، علی‌اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث؛ تهران: مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، 1370ش.
42. گروهی از ادیبان؛ جامع المقدمات؛ قم: مؤسسه انتشارات هجرت، 1365ش.
43. مدنی شیرازی، سیدعلی‌خان؛ الحدائق الندیة فی شرح الصمدیة؛ قم: منشورات ذوی القربی، 1431ق.
44. معرفت، محمد‌هادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1412ق.
45. معرفت، محمد‌هادی؛ صیانة القرآن من التحریف؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1413ق.
46. مغنیه، محمدجواد؛ الکاشف؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1424ق.
47. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1388ش.
48. موسوی اردبیلی، عبدالکریم؛ پرتو وحی؛ تنظیم و تدوین: سیدابوالفضل موسویان؛ قم: انتشارات دانشگاه مفید، 1395ش.
49. موسوی سبزواری، عبدالاعلی؛ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة اهل البیت(ع)، 1409ق.
50. میرمحمدی زرندی، ابوالفضل؛ تاریخ و علوم قرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1373ش.
51. نجارزادگان، فتح‌الله؛ «مخاطب  و زمان خطاب در آیات 16-19 سورۀ قیامت و نقد نظریۀ نسیان‌پذیری وحی»، فصلنامه علمی–پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران، شماره سوم (سال دوم)، 1385ش.
52. نجفی سبزواری، محمد‌بن‌حبیب الله؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید؛ بیروت: دار التعارف، 1406ق.
53. نجمی، محمدصادق و هریسی، هاشم؛ شناخت قرآن؛ بی‌جا: بی‌نا،1361ش.
هاشمی، احمد؛ جواهر البلاغه؛ قم: مؤسسه مطبوعات دینی، 1368ش.
CAPTCHA Image