رفتار دادگرانه با یتیمان در نگاه مفسران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیِئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، قم

2 دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بم، ایران

10.22091/ptt.2020.5823.1809

چکیده

 
   تاریخ دریافت: 05/03/1399   |   تاریخ پذیرش: 28/06/1399

نوشتار پیشِ رو، در پی تحلیل و بررسی این نکته است که عدالت‌ورزی در حق یتیمان که در آیات قرآن به آن تأکید شده است، به‌لحاظ مفهومی و عینی چه معنایی دارد. اگر مفهوم عدالت به‌معنای قرار دادن هر چیزی در جایگاه بایستۀ خود و یا دادن حق هر کسی، روشن هم باشد، اما دربارۀ یتیمان باتوجه‌به مشکلات خاص زندگی‌شان و تأکید بسیار زیاد در چندین آیۀ قرآن، نیاز به بررسی بیشتر دارد. دراین‌بین، به‌خصوص فهمی که مفسران طیف‌های مختلف تفسیری، از این آیه‌ها و عدالت‌ورزیدن در حق یتیمان داشته‌اند، از اهمیتی بالایی برخوردار است. بررسی توصیفی و تحلیلی موضوع، می‌تواند از چند جهت به تبیین مسئله و نیز شیوه‌ای که مفسران در تفسیر آیات مورد اشاره به کار برده‌اند، مفید باشد، و به فهم دقیق‌تر عدالت‌ورزی با یتیمان کمک کند. در واقع رویکرد اصلی این تحقیق، روشن کردن وظیفۀ مکلفان دربارۀ عدالت‌ورزی با یتیمان، به‌صورت عام، و دربارۀ دختران یتیم، به‌صورت خاص، و به‌صورت عینی و عملی، آن‌هم از زاویۀ دید مفسران نحله‌های مختلف فکری است.
 
 




© مرادی، م؛ غفاری، ع.الف. (1400). رفتار دادگرانه با یتیمان در نگاه مفسران، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 6 (12)، 103-77.  Doi: 10.22091/PTT.2020.5823.1809

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

این پژوهش در پی پاسخ دادن به این پرسش بود که «عدالت‌ورزی در حق یتیمان، که در چندین آیۀ قرآن به آن توصیۀ أکید شده است، چه معنایی دارد و مفسران چه برداشتی از آن دارند؟ به‌تعبیر دیگر، سوال آن است که راهکار عینی و عملی عدالت ورزیدن در حق یتیمان چیست و چه کاری در حق آنان عادلانه و چه کاری غیرعادلانه تلقی می‌شود؟»، کاوش در تفاسیر مختلف، نشان می‌‌دهد که اغلب مفسران، آن‌چنان که شایستۀ عدالت‌ورزی با یتیمان و متناسب با تأکیدها و سفارش‌های قرآن کریم است، به این موضوع نپرداخته، و عمدتاً در آیات مورد بحث، به مسئلۀ ازدواج، و یا اموال یتیمان و احکامشان، توجه نموده‌اند. البته دیدیم که مفسران یا عالمان دیگری نیز هستند که در ابعادی وسیع‌تر و با نگاهی جامع‌تر به این مسئله نگریسته، و موارد جدیدی را مطرح نموده و بعضاً عدالت با یتیمان را به همۀ شئون حیات فردی و اجتماعی آنان کشانیده‌اند. درهرحال، علی‌رغم برخی کاستی‌ها در تفاسیر، از مجموعۀ تلاش مفسران و از لابه‌لای مباحث تفسیری آنان، نکته‌هایی به‌دست می‌آید که با استفاده از این نکات می‌توان به‌تبیین ابعاد عدالت‌ورزی با یتیمان پرداخت.

دستاورد این پژوهش، تبیین لزوم رعایت عدالت در اصل ازدواج و پس از آن، تأمین هزینۀ زندگی یتیم چه با نفقه و چه با انفاق، رعایت و حفظ سرمایه‌ها و دارایی‌های او در ابعاد مختلف، حفظ شئون انسانی و شخصیت او، تربیت وی و رفتار اخلاقی با او، و سرانجام، رعایت عدالت همه‌جانبه در حق اوست. نگاهی دقیق به آیات مربوط به یتیمان و نیز آیه‌های عدالت‌ورزی، نشان می‌‌دهد که یتیمان چون در معرض آسیب‌های جدی و حتی چپاول قرار دارند، در همۀ عرصه‌های ممکن که احتمال آسیب دیدن آنها وجود دارد، باید انصاف و عدالت را در حقشان روا داشت و فرمان خدای متعال را جدی گرفت و نصب العین قرار داد. بااین‌وصف، مخاطب این آیات همۀ کسانی هستند که می‌توانند در پاسداشت حقوق یتیمان اقدامی انجام دهند؛ چه آنان‌که به‌صورت مستقیم در امور یتیمان دخالت دارند و چه کسانی که می‌توانند دراین‌رابطه خدمتی کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Just Treatment of Orphans as Viewed by Quran Interpreters

نویسندگان [English]

  • Muhammad Moradi 1
  • Ali Akbar Ghaffari 2
1 Assistant professor, University of the Quran and Hadith, Qom, Iran
2  PhD in Fiqh and the Basics of Islamic Law, Islamic Azad University of Bam, Iran
چکیده [English]

Received: 2020-05-25   |   Accepted: 2020-09-18
The present paper deals with the conceptual and objective meanings and modes of treating orphans justly. Assuming that justice means allocating everything its due place, value, and right, then the orphans' rights receive extra value and significance, all due to the emphasis the Holy Quran puts on it. In this regard, the understanding and interpretations of various types of the Quran interpreters play a special function. A descriptive and analytical study of the topic may yield various and more vivid outcome regarding the interpreters' definitions and modes of tackling the subject, hence more pragmatic in how to treat the orphans. The objective of the present study is clarification of everybody's duty regarding orphans in general and girl orphans in particular, as indicated by the Quran interpreters of various schools of thought.
 

© Moradi, M; Ghaffari, A.A. (2021) Just Treatment of Orphans as Viewed by Quran Interpreters. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 6 (12) 77-103.  Doi: 10.22091/PTT.2020.5823.1809

کلیدواژه‌ها [English]

  • Orphans' rights
  • orphans' conditions
  • justice
  • just treatment of orphans

مراجع

1. آل سعدی، عبدالرحمن‌بن‌ناصر؛ تیسیر الکریم الرحمن؛ چاپ دوم، بیروت: مکتبة النهضة العربیه‏، 1408ق.
2. آلوسی، محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن و السبع المثانی؛ به‌تحقیق علی عبدالباری عطیه؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
3. ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ به‌تحقیق عبدالرزاق المهدی؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق.
4. ابن‌عاشور، محمد طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسة التاریخ، بی‌تا.
5. ابن‌عجیبه، احمدبن‌محمد؛ البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید؛ به‌تحقیق احمد عبدالله قرشى رسلان؛، قاهره: نشر حسن عباس زکی، 1419ق.
6. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسان العرب؛ به‌تحقیق یوسف خیاط و ندیم مرعشلی؛ بیروت: دار لسان العرب، 1414ق.
7. ابوالسعود، محمدبن‌محمد؛ ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم؛، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، بی‌تا.
8. ابوعبیدة، معمربن‌مثنی؛ مجاز القرآن؛ به‌تحقیق فؤاد سزگین؛ قاهره: مکتبة الخانجی، 1381ق.
9. ابیاری، ابراهیم؛ الموسوعة القرآنیة؛ مصر: مؤسسة سجل العرب، 1405ق.
10. اردبیلی، احمدبن‌محمد؛ زبدة البیان؛ به‌تحقیق محمدباقر بهبودی؛ تهران: المکتبة الجعفریة، بی‌تا.
11. بیهقی، احمدبن‌حسین؛ السنن الکبری؛ به‌تحقیق محمد عبدالقادر عطا؛ مکة: مکتبة دار الباز، 1414ق.
12. الترکی، عبدالله‌بن‌عبدالمحسن و دیگران؛ التفسیر المیسر؛ السعودیة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1430ق.
13. ثعلبی، احمدبن‌محمد؛ الکشف و البیان؛ به‌تحقیق ابومحمدبن‌عاشور؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
14. الجزائری، جابربن‌موسی؛ أیسر التفاسیر لکلام العلی الکبیر؛ مدینه: مکتبة العلوم و الحکم، 1416ق.
15. حجازی، محمد محمود؛ التفسیر الواضح؛ چاپ دهم، بیروت: دار الجیل الجدید، 1413ق.
16. حجتی، غلامرضا و امیری، غلامعلی؛ مجموعۀ کامل قوانین و مقررات حقوقی؛ چاپ بیستم، تهران: گنج دانش، 1379ش.
17. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین‌بن‌احمد؛ تفسیر اثنی عشری؛ تهران: میقات، 1363ش.
18. حسینی شیرازی، سید محمد؛ تبیین القرآن؛ چاپ دوم، بیروت: دارالعلوم، 1423ق.
19. حسینی همدانی، سید محمد؛ انوار درخشان؛ به‌تحقیق محمدباقر بهبودی؛ تهران: نشر لطفی، 1404ق.
20. حوی، سعید؛ الأساس فی التفسیر؛ قاهره: دارالسلام، 1424ق.
21. خازن، علی‌بن‌محمد؛ لباب التأویل؛ به‌تحقیق عبدالسلام محمد علی شاهین؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
22. خطیب، عبدالکریم؛ التفسیر القرآنی للقرآن؛ به‌تحقیق محمد حسین شمس الدین؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
23. دخیل، علی‌بن‌محمد علی؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ چاپ دوم، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1422ق.
24. دروزه، محمد عزة؛ التفسیر الحدیث؛ چاپ دوم، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، 1383ق.
25. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ به‌تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالقلم، 1412ق.
26. راوندی، قطب‌الدین؛ فقه القرآن؛ به‌تحقیق سید احمد حسینی؛ چاپ دوم، قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی، 1405ق.
27. زحیلی، وهبة؛ المنیر فی العقیدة و التشریع و المنهج؛ بیروت: دارالفکر المعاصر، 1418ق.
28. زمخشری، محمود؛ الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
29. سبزواری نجفی، محمدبن‌حبیب‌الله؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق.
30. سید قطب؛ فی ظلال القرآن؛ چاپ 17، بیروت – قاهره: دارالشروق، 1412ق.
31. شریف رضی، محمدبن‌حسین؛ نهج البلاغه؛ به‌تحقیق صبحی صالح؛ قم: هجرت، 1414ق.
32. شنقیطی، محمد امین؛ أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن؛ بیروت: دارالفکر، 1415ق.
33. صادقی تهرانی، محمد؛ البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی‏، 1419ق.
34. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چاپ پنجم، قم: انتشارات اسلامی، 1417ق.
35. طبرسی، حسن‌بن‌فضل؛ مجمع البیان؛ به‌تحقیق محمدجواد بلاغی؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
36. طبری، محمدبن‌جریر؛ جامع البیان فی تأویل آی القرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
37. طنطاوی، سید محمد؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم؛ قاهره: دار نهضه مصر للطباعه و النشر، بی‌تا.
38. طیب، سید عبدالحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلام، 1378ش.
39. فیض کاشانی، محمدمحسن؛ الوافی؛ اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین، 1406ق.
40. قمی، علی‌بن‌ابراهیم؛ تفسیر القمّی؛ به‌تحقیق طیب موسوی جزائری؛ چاپ سوم، قم: دارالکتاب، 1363ش.
41. کلبی غرناطی، محمدبن‌احمد؛ التسهیل لعلوم التنزیل؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1403ق.
42. کیا الهراسی، علی‌بن‌محمد؛ أحکام القرآن؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422ق.
43. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1430ق.
44. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر المبین؛ چاپ سوم، قم: بنیاد بعثت، بی‌تا.
45. مغنیه، محمدجواد؛ الکاشف؛ بیروت: دارکتب الاسلامیة، 1424ق.
46. ملا حویش آل غازی، سید عبدالقادر؛ بیان المعانی؛ دمشق: مطبعة الترقی، 1382ق.
47. موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی؛ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن؛ چاپ دوم، بیروت: مؤسسة اهل البیت ع، 1409ق.
48. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد؛ مثنوی معنوی؛ چاپ نهم، تهران: امیر کبیر، 1369ش.
49. نووی جاوی، محمدبن‌عمر؛ مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید؛ به‌تحقیق محمد امین الصناوی؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار