نظریه‌پردازی تطبیقی درباره عصمت پیامبر اکرم(ص) از تاثیرگذاری بر وحی (بررسی تطبیقی ادلۀ عقلی برخی مفسران عقل‌گرا با محوریت آیه 15سورۀ یونس)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

چکیده

تاریخ دریافت: 18/02/1399   |   تاریخ پذیرش: 15/10/1399
چکیده
از شبهات دیرین درباره سلامت وحی، تأثیرپذیری آن از حالات درونی پیامبر اکرم(ص) بوده است و مخالفان بر اساس این پندار نادرست، قرآن را آمیزه‌ای از سخن خدا و کلام بشری دانسته‌اند. این مقاله در پیِ اثبات عصمت پیامبر از تأثیرگذاری بر وحی و سلامت قرآن است. گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و پردازش اطلاعات به‌صورت تحلیل محتوا و تفسیر موضوعی روش‌مند تطبیقی است. پاسخ به این شبهه، با محوریت آیه 15 سورۀ یونس، در چهار تفسیر التبیان، المیزان، کشاف و فی ظلال القرآن از تفاسیر مهم شیعه و اهل‌سنت خواهد بود که دارای رویکرد عقل‌گرایانه هستند. این تفاسیر افزون بر استدلال به این آیه به‌عنوان یکی از ادلۀ نقلیِ عصمت پیامبر از تاثیرگذاری بر قرآن، به پاره‌ای براهین عقلی نیز استناد کرده‌اند. ره‌آورد این پژوهش آن است که طبق نظر چهار تفسیر، عبارت آیۀ شریفه بر سلامت وحی دلالت دارد و پیامبر(ص)، از تأثیرگذاری بر وحی معصوم بوده و در قرآن هیچ‌گونه تغییر، تبدیل، تعویض، حذف یا اضافه‌ای صورت نگرفته است. براهین عقلی مورد نظر مفسران عبارتند از: «عدم مالکیت پیامبر»، «مالکیت الهی و سلب مالکیت از پیامبر»، «مدبریت، خالقیت و علم الهی»، «عدم قدرت پیامبر» و «توحّد قدرت» که برهان اخیر نسبت به دیگر براهین، محکم‌تر به نظر می‌رسد.
© کریمی، م؛ پروان، ص. (1400).نظریه‌پردازی تطبیقی درباره عصمت پیامبر اکرم(ص) از تاثیرگذاری بر وحی، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 126-99.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5242.1718


 

تازه های تحقیق

نتیجه

از مقاله حاضر، نتایج زیر به دست می‌آید:

1.از نظر شیعه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در تمام مراحل وحی و رفتارهای دیگر، از گناه و خطا معصوم هستند و بسیاری از علمای اهل‌سنت، از جمله بسیاری از علمای عقل‌گرای معتزله، به عصمت ایشان در همه مراحل وحی اعتقاد دارند.

2.چهار تفسیر التبیان، المیزان، کشاف و فی ظلال القرآن، به آیه 15 سوره یونس، برای اثبات عصمت پیامبر از تاثیرگذاری بر قرآن استدلال کرده‌اند. شیخ طوسی با استفاده از مفهوم مخالف، مالکیت را از آنِ خدا می داند. این استدلال با استدلال نظر علامه نسبت ترادف دارد و بین این نظر و برهان زمخشری و سید قطب نسبت تباین برقرار است.

3.طبق پاسخی که خداوند به پیامبرش(ص) القا می‌کند، *قُلْ ما یَکُونُ لِی أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِی إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحى‏ إِلَیَّ...* با عنایت به سیاق و مفردات، عبارت "ما یَکُونُ لِی أَنْ أُبَدِّلَهُ" با دلالت تنبیهی، به نفی هرگونه توانایی در تغییر و تبدیل قرآن توسط پیامبر می‌پردازد.

4.بر اساس آیات تحدی و مفهوم عبارت «ما یکون ﻟِ... أن»، برهانی عقلی بر اساس «توحّد قدرت» مطرح می شود.

5.همه چهار تفسیر طبق عبارات: «ما یکون لی أن...» و «تلقاء نفسی» با توجه به «توحّد قدرت»، از نظر ادبیات و مفردات بر عصمت پیامبر اکرم(ص) از تاثیرگذاری بر وحی‌ای که خداوند بر ایشان نازل کرده است اشتراک نظر دارند.

6.با توجه به اثبات قدرت مطلقه الهی درآوردن قرآن و سلب هرگونه قدرت از دیگران از جمله پیامبر(ص) در تغییر و تبدیل آن، می‌توان گفت دلیل عقلی "برهان توحد قدرت" نسبت به برهان عقلی مطرح‌شده توسط علامه، شیخ طوسی و سید قطب، جامع و مستدل‌تر به نظر می‌رسد؛ چون مالکیت، مدبریت و خالقیت ذیل برهان «توحّد قدرت» قرار می‌گیرد.

7.پیش‌فرض باور زمخشری به قدرت انسان از جمله پیامبر اکرم(ص) بر تبدیل، حذف و عوض کردن جای آیات به رغم باور به ناتوانی در آوردن قرآن، بشری بودن آن است، حال آن که هیچ‌ یک از آیات و الفاظ و معانی قرآن، ساختة حضرت نیست تا بتواند آن‌ها را تغییر دهد.

8.به رغم پاره‌ای تفاوت در نظر، این چهار تفاسیر بر این نکته اتفاق دارد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از دخل و تصرف در قرآن و تاثیرپذیری از القائات نفسانی مصون بودند.

9.ادله و شواهد، بر عصمت پیامبر از هرگونه تاثیرگذاری بر وحی الهی اعم از تغییر، تبدیل، تعویض، حذف،کم یا اضافه کردن دلالت دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Comparative Theorizing about Infallibility of the Holy Prophet (PBUH) in Terms of Affecting Revelation

نویسندگان [English]

  • Mostafā Karimi 1
  • Sediqeh Parvān 2
1 Assistant Professor at the Department of Exegesis and the Qur’an’s Sciences, Educational and Research Institute of Imām Khomeyni, Qom, Iran
2 Ph.D. Student in Comparative Exegesis, University of the Nobel Qur’an’s Sciences and Educations, Qom, Iran
چکیده [English]

Received: 2020/5/7  |   Accepted: 2021/1/4
One of the old arguments on the authenticity of Wahy (revelation) is whether it has been affected by the inner sentiments of the holy Prophet (PBUH) or not so based on this inappropriate thought, the opponents have considered the Qur’an a mixture of the word of God and human word. The present study aims to prove infallibility of the Prophet in terms of affecting Wahy and the Qur’an’s authenticity. Data collection is conducted using library method and data analysis is done through content analysis and comparative methodical thematic interpretation. Answering this argument is based on the 15th verse of Surah Yunus discussed in four important Shi’ite and Sunni exegetical books named “at-Tibyān”, “al-Mizān”, “Kashshāf”, and “Fi Zilāl al-Qur’an” all having a rationalist approach. These exegeses, in addition to making a reference to this verse as one of the traditional reasons for infallibility of the Prophet in terms of not affecting the Qur’an, have also referred to some rational arguments. The results of the study show that according to the four above exegeses, this holy verse implies the authenticity of Wahy and the prophet is infallible in terms of affecting that so there has not been any change, transformation, exchange, deletion, or addition in the Qur’an. The rational arguments focused by the commentators include “the prophet’s lack of ownership”, “divine ownership and taking this right away from the Prophet”, “God’s prudence and His creative power and science”, “the Prophet’s lack of power”, and “unity of power” that the last one seems to be more reliable. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Infallibility
  • Wahy (Revelation)
  • Rationalist Exegeses
  • Rationalism
  • Rational Argument
  • the 15th Verse of Surah Yunus
  • Affecting Wahy (Revelation)
قرآن کریم.
شرح نهج البلاغه، شارح: ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، گردآورنده: محمدبن‌حسین شریف الرضی، قم: بی‌نا، 1404ق.
1.آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی-فارسی، چاپ اول، تهران: نشرنی، 1379ش.
2.ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دار التراث العربی، 1422ق.
3.ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
4.ابن نعمان (مفید)، محمدبن محمد، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، تحقیق: ابراهیم انصاری زنجانی، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
5.-----------------------، الاعتقادات، شرح اعتقادات شیخ صدوق، ترجمه: محمدعلی الحسنی، تهران: علمیه اسلامی، 1371ش.
6.-----------------------، تصحیح الاعتقاد الامامیه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1372ش.
7.ابو زید، نصر حامد، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه: مرتضی کریمی نیا، تهران: طرح نو، ۱۳۸۹ش.
8.ایازی، سیدمحمدعلی؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1414ق.
9.بهجت‌پور، عبدالکریم، تفسیر فریقین، چاپ اول، قم: آثارنفیس، 1391ش.
10.جوادی آملی، عبدالله، تسنیم؛ محقق: حسن واعظی محمدی، چاپ هشتم، قم: اسراء، 1389ش.
11.جوهری فارابی، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیه، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، چاپ چهارم، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.
12.حرعاملی، محمدبن حسن، پاک از خطا، ترجمه: التنیه بالمعلوم: البرهان علی تنزیه المعصوم عن السهو والنسیان، ترجمۀ حبیب روحانی، چاپ دوم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۸2ش.
13.حلی، حسین‌بن‌یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ترجمه علی شیروانی، چاپ سوم، قم: دارالعلم، 1388ش.
14.---------------، نهایه‌المرام‌فی علم الکلام، چاپ دوم، قم: موسسه امام صادق، 1430ق.
15.حیدری‌فر، مجید، مدرسه ترنم توحید، قم: جامعه‌المصطفی، 1388ش.
16.خمینى، روح الله؛ آداب الصلاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1394ش.
17.راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودى، چاپ اول، بیروت: دار الشامیة، 1412ق
18.رضایى اصفهانى، محمدعلى، تفسیر قرآن مهر، چاپ اول، قم: پژوهش‌هاى تفسیر و علوم قرآن‏، 1387ش.
19.زبیدی، محمّد بن عبد الرزّاق،تاج العروس من جواهر القاموس، بی‌جا، دارالهدایة، بی‌تا.
20.زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، تصحیح مصطفی حسین احمد، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی‏، 1407ق.
21.سبحانی، جعفر، محاضرات فی الالهیات، تلخیص: علی الربانی الگلپایگانی، قم: جماعه المدرسین الحوزه العلمیه قم، ۱۴۱۴ق.
22.----------، منشور جاوید، قم: موسسه امام صادق، 1388ش.
23.شاذلی، سید قطب، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت- قاهره: دارالشروق، 1412ق.
24.طباطبایى، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقرموسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى حوزه علمیه قم، 1374ش.
25.---------------، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
26.طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین‏، ‏تحقیق احمد حسینى اشکورى، چاپ سوم، تهران: نشر مرتضوى، 1375ش.
27.طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
28.عبدالجبار اسدآبادی، ابن احمد، المغنی ﻓﻲ ﺑﻮﺍﺍﻟﺘﻮﺣﯿﺪﺍﻟﻌﺪ، تحقیق: قاسم محمود محمد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
29.---------------------، شرح الاصول الخمسه، تحقیق: عبدالکریم عثمان، قاهره: مکتبه وهبه، 1416ق.
30.علم‌الهدی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء: پژوهشی قرآنی درباره عصمت پیامبران و امامان(ع)، ترجمه: امیر سلمانی رحیمی، مشهد: آستان قدس رضوی، 1377ش.
31.فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
32.فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی، ﻗﻢ: اسوه، 1383ش.
33.فیاض لاهیجی، عبد الرزاق، گوهر مراد، ترجمه: صمد موحد، تهران: طهوری، 1364ش.
34.قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الإسلامیة،1371 ش.
35.کریمی، مصطفی، وحی‌شناسی، چاپ دوم، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1387ش.
36.مصباح یزدى، محمدتقی، اصول عقاید، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، (دوره سه جلدى در یک مجلد)، 1384ش.
37.مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیرنمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.
CAPTCHA Image