بررسی تطبیقی آراء مفسران در تفسیر «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سورۀ انعام با تکیه بر ارتباط آیات

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.

2 دانشجوی دکتری.گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.

چکیده

تاریخ دریافت: 20/08/1399   |   تاریخ پذیرش: 21/12/1399
در تفسیر عبارت «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سورۀ انعام، اغلب مفسران حمل آن بر معنای ظاهری آیه را مجاز ندانسته و حضرت ابراهیم(ع) را به عنوان پیامبر الهی، منزه از آن می‌دانند که غیر خدا را پرستیده باشد. اما برخی مفسران، بیان این کلمات را به ‌همان معنای ظاهر از حضرت دانسته،‌ ولی آن را به دوران طفولیت ارجاع می‌دهند و در نتیجه ایشان را منزه از شرک می‌دانند.  مفسران مخالف این نظر، تفاسیر متعددی در توضیح این آیات آورده‌اند که در هشت دسته قابل بررسی است: دستۀ اول، این آیات را به نوعی محاجه از طرف حضرت ابراهیم(ع) برای هدایت قومشان می‌دانند؛ دستۀ دوم حضرت ابراهیم(ع) را در ابتدای بلوغ و در حال استدلال برای یافتن خدایش می‌دانند؛ و دسته‌های سوم تا هشتم نیز به ذکر دلایلی دیگر پرداخته‌اند. اختلاف آراء مفسران و حتی مفسران معاصر، ضرورت این بررسی را نشان می‌دهد. این پژوهش ابتدا به استخراج و دسته‌بندی آراء موجود درباره این آیه پرداخته، سپس با ارزیابی دلایل هر رأی و بررسی ارتباط آیات، نشان می‌دهد رأی دستۀ اول به حقیقت نزدیک‌تر است و قابلیت دفاع بیش‌تری دارد. در این مقاله هم‌چنین به تأثیر بررسی ارتباط آیات در تشخیص رأی صحیح در تفسیر تطبیقی، توجه شده است.
 



© برومند، م.ح؛ جودوی، الف؛ شهبازی، س. (1400).بررسی تطبیقی آراء مفسران در تفسیر «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سورۀ انعام با تکیه بر ارتباط آیات، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 293-267.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5306.1736

تازه های تحقیق

بررسی تطبیقی آراء مفسران قدیم و معاصر در تفسیر عبارت «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سوره انعام، نشان می‌دهد بین مفسران و حتی محققان معاصر، اختلاف نظر شدیدی در تفسیر این آیه وجود دارد. با دسته‌بندی آراء مفسران می‌توان این آرا را در دو گروه اصلی و گروه دوم را در هشت دسته اصلی طبقه‌بندی و بررسی کرد. بررسی دلایل دسته‌های آرا، نشان می‌دهد پنج دلیل از دلایل آورده شده برای رأی دسته اول قابل قبول است و این مساله به حذف سایر آراء مفسران در این آیه می‌انجامد. در نتیجه این بررسی، حضرت ابراهیم(ع) بر وجه محاجه با قوم خود، ابتدا ایشان را در پرستش اجرام آسمانی همراهی کرده و پس از افول و غروب اجرام، عملا به آن‌ها نشان داده چنین خدایانی سزاوار پرستش نیستند.

دلیل گروه اول و سه دلیل از پنج دلیل  مفسران دسته اول از گروه دوم، با تکیه بر ارتباط آیات بوده، هم‌چنین دو دلیل از دلایل مفسران دسته دوم و همین طور دلایل مطرح‌شده توسط مفسران دسته‌های سوم، چهارم و پنجم با تکیه بر ارتباط آیات رد می‌گردد و مردود بودن آن‌ها اثبات می‌شود. با توجه به این‌ که دسته‌های ششم تا هشتم به دلیل خاصی برای آراء خود اشاره نمی‌کنند، می‌توان گفت از مجموعه پانزده دلیل ارائه‌شده در دسته‌ها و گروه‌های مختلف این تحقیق، نه مورد مستقیما با کمک بررسی ارتباط میان آیات سوره نقد شده و قابل پذیرش یا غیر قابل پذیرش بودن آن‌ها ثابت می‌شود. این موضوع اهمیت بررسی ارتباط آیات در تفسیر تطبیقی را نشان می‌دهد. پس در تفسیر تطبیقی آیات مشکله قرآن، بررسی ارتباط میان آیات سوره و توجه به سیاق، می‌تواند به عنوان یکی از مرجحات در دلالت‌یابی آیات استفاده شود و در آخر، این بررسی نشان می‌دهد بررسی تطبیقی، گونه‌شناسی و تحلیل تفسیرهای آیات قرآن، به ویژه آیات مشکله، می‌تواند به فهم بهتر آیات قرآن کمک کند.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Ideas of Commentators in the Exegesis of "This is My Lord" in the 76th to the 79th Verse of Surah al-An'ām Relying on the Relationship of the Verses

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossayn Boroumand 1
  • Amir Joudavi 1
  • Sāmīyeh Shahbāzī 2
1 Associate Professor at the Department of the Qur’an’s Sciences and Hadith, Yazd University, Iran
2 Ph.D. Student in Comparative Exegesis, Yazd University, Iran
چکیده [English]

Received: 2020/11/10  |   Accepted: 2021/3/11
In the exegesis of the phrase "This is my Lord" in the 76th to the 79th of Surah al-An'am, many commentators do not permit a verbatim interpretation of the verse and they think Prophet Ibrāhim as a divine prophet is immune from having worshipped anyone other than God. On the other hand, some commentators perceive a word for word meaning of this verse but they relate it to the childhood period of his highness and a result, regard him to be purified from Sherk (polytheism). Other commentators who do not accept this belief have presented various exegeses for the explanation of these verses that can be reviewed within 8 categories: For instance, the first group recognize these verses as a sort of pleading by Prophet Ibrāhim (PBUH) for the guidance of his tribe, the second one regard him at the beginning of his puberty in the course of reasoning to find his God; and the third to the eighth groups have mentioned some other reasons. The difference between the ideas of commentators, even contemporary ones, shows the necessity of this analysis. This research first extracts and classifies the presented views regarding these verses and then by the analysis of the arguments for each of them and the relationship of the verses, displays that the first group is closer to the truth and more defendable. Besides, the effect of surveying the relationship of the verses on the recognition of the appropriate view in the comparative exegesis is studied in this article.  


© Boroumand, M.H; Joudavi, A; Shahbāzi, S. (2021) A Comparative Study of the Ideas of Commentators in the Exegesis of "This is My Lord" in the 76th to the 79th Verse of Surah al-An'ām Relying on the Relationship of the Verses. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 7 (13) 267-293.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5306.1736

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah al-An'ām
  • "He Said: This Is My Lord" (al-An'ām: 76)
  • Prophet Ibrāhim (PBUH)
  • Difficult Verses of the Qur'an
  • Tawhid (Monotheism)
  • Infallibility of the Prophets

مراجع

آل‏غازى، عبدالقادر، بیان المعانى، دمشق: مطبعة الترقی، 1382ق.
2.آلوسى، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
3.ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمان بن محمد، تفسیر القرآن العظیم (ابن ابى حاتم)، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
4.ابن‏جزى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: شرکة دارالأرقم بن أبی الأرقم، 1416ق.
5.ابن‏جوزى، عبدالرحمان بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق.
6.ابن‏عادل، عمر بن على، اللباب فى علوم الکتاب، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
7.ابن‏عبدالسلام، عبدالعزیز بن عبدالسلام، تفسیر العزیز بن عبدالسلام، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1429ق.
8.ابن‏عربى، محمد بن على، تفسیر ابن عربى (تأویلات عبد الرزاق)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
9.ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422ق.
10.ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
11.ابو مسلم اصفهانى، محمد بن بحر، موسوعة تفاسیر المعتزلة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2009م.
12.ابوالسعود، محمد بن محمد، تفسیر ابى السعود (ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی1983م.
13.ابوالفتوح رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد مقدس: آستان قدس رضوى، 1408ق.
14.ابوحیان، محمد بن یوسف، تفسیر النهر الماد من البحر المحیط، بیروت: دارالجنان، 1407ق.
15.ابوزهره، محمد، زهرة التفاسیر، بیروت: دارالفکر، ‌بی‌تا.
16.اشکورى، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، تهران: دفتر نشر داد، 1373ش.
17.بحرانى، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، 1415ق.
18.بلاغى، عبدالحجه، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم: حکمت،1386ق.
19.تسترى، سهل بن عبدالله، تفسیر التسترى، بیروت: دارالکتب العلمیة،1423ق.
20.ثقفى تهرانى، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، تهران: برهان، 1398ق.
21.جرجانى، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر)، تهران: دانشگاه تهران، 1378ق.
22.جعفرى، یعقوب، تفسیر کوثر، قم: موسسه انتشارات هجرت، 1376ش.
23.جمل، سلیمان بن عمر، الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین للدقایق الخفیة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1427ق.
24.حقى‌برسوى، اسماعیل بن مصطفى، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
25.حوى، سعید، الاساس فى التفسیر، قاهره: دارالسلام، 1424ق.
26.حویزى، عبدعلى بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
27.خازن، على بن محمد، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
28.خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن، بیروت: دارالفکر العربی، 1424ق.
29.خفاجى، احمد بن محمد، حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضی و کفایة الراضی على تفسیر البیضاوی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
30.دخیل، على محمد على، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (دخیل)، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1422ق.
31.دینورى، عبدالله بن محمد، تفسیر ابن وهب المسمى الواضح فى تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1424ق.
32.رضا، محمد رشید، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفة، 1414ق.
33.روزبهان بقلى، روزبهان بن ابى‏نصر، عرائس البیان فى حقائق القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2008م.
34.زحیلى، وهبه، التفسیر الوسیط (زحیلى)، دمشق: دارالفکر، 1422ق.
35.زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
36.سلطان على‏شاه، سلطان‌محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
37.سمرقندى، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، بیروت: دارالفکر،1416ق.
38.سمین، احمد بن یوسف، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1414ق.
39.سیوطى، عبدالرحمان بن ابى‏بکر، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم:کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى (ره)، 1404ق.
40.شاه‏عبدالعظیمى، حسین، تفسیر اثنى عشرى، تهران: میقات، 1363ش.
41.شبر، عبدالله، تفسیر القرآن الکریم (شبر)، قم: موسسة دارالهجرة، 1410ق.
42.شعرانى، ابوالحسن، روح الجنان و منهج الصادقین، قم: بوستان کتاب، 1386ش.
43.شعراوى، محمد متولى، تفسیر الشعراوى، اخبار الیوم، بیروت: ادارة الکتب و المکتبات، 1991م.
44.شوکانى، محمد، فتح القدیر، دمشق: دار ابن‌کثیر، 1414ق.
45.صادقى تهرانى، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی،1419ق.
46.صاوى، احمد بن محمد، حاشیة الصاوی على تفسیر الجلالین، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1427ق.
47.طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
48.طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
49.طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
50.طوفى، سلیمان بن عبدالقوى، الإشارات الالهیة الى المباحث الاصولیة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
51.طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام، 1369ش.
52.عاملى، ابراهیم، تفسیر عاملى، تهران: کتاب‌فروشى صدوق، 1360ش.
53.علم‏الهدى، على بن الحسین، تفسیر الشریف المرتضى المسمى به نفائس التأویل، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1431ق.
54.عیاشى، محمد بن مسعود، التفسیر (تفسیر العیاشی)، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ق.
55.فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
56.فضل‌الله، محمد حسین، من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک، 1419ق.
57.فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
58.فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، الأصفى فی تفسیر القرآن، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، 1418ق.
59.قرشى بنابى، على‏اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران: مرکز چاپ و نشر، 1375ش.
60.قشیرى، عبدالکریم بن هوازن، لطائف الاشارات: تفسیر صوفى کامل للقرآن الکریم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2000م.
61.قطب، سید، فى ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، 1425ق.
62.قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب، 1363ش.
63.قمى‌مشهدى، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات، 1368ش.
64.ماتریدى، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
65.مدرسى، محمدتقى، من هدى القرآن، تهران: دار محبی الحسین، 1419ق.
66.مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423ق.
67.مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1371ش.
68.میبدى، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر، 1371ش.
69.میدانى، عبدالرحمان حسن حبنکه، معارج التفکر و دقائق التدبر، دمشق: دارالقلم، 1361ش.
70.نظام الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1416ق.
71.نهاوندى، محمد، نفحات الرحمان فى تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة، مرکز الطباعة و النشر، 1386ش.
72.نیشابورى، محمود بن ابوالحسن، إیجاز البیان عن معانی القرآن، بیروت: دارالغرب الإسلامی، 1415ق.
73.یزیدى، عبدالله بن یحیى، غریب القرآن و تفسیره، بیروت: عالم الکتب، 1405ق
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار