بررسی تطبیقی دیدگاه تفسیری- کلامی إبن-شهرآشوب با فِرق کلامی در متشابه‌القرآن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای الهیات، علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

2 عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

پس از رحلت پیامبر(ص) و با گسترش دامنۀ فتوحات جهان اسلام، نحله‌ها و فرقه‌های فکری و عقیدتیِ جدیدی پدیدار گشت که هر یک از آن‌ها برای اثبات عقاید خود، به آیات قرآن کریم تمسک جسته و به تأویل و تفسیر نادرست آن پرداختند. این مسأله عالمان شیعی را بر آن داشت تا با طرح دیدگاه شیعه، به تصحیح شبهات و انحرافات موجود در این‌باره بپردازند. إبن‌شهرآشوب مازندرانی یکی از عالمانی است که با تألیفات ارزندۀ خود، خدمات شایسته‌ای در جهت اعتلای تعالیم ارزشمند اسلام و قرآن نموده و از این طریق نقش برجسته‌ای در دفاع از عقاید ناب شیعه ایفا کرده است. در این تحقیق که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، سعی شده است تا با دقت در کتاب «متشابه‌القرآن و مختلفه»، دیدگاه تفسیری- کلامیِ إبن‌شهرآشوب و نیز روش‌های مقابلۀ او با گروه-هایی نظیر «معتزله، مجبره، صفاتیه، مشبّهه، اشاعره، غلات، اسماعیلیه، زیدیه، کیسانیه و خوارج» مورد تحلیل قرار گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد: وی با استناد به «حکم عقل، آیات قرآن، روایات، ادبیات عرب و مستندات تاریخی» به نقد و بررسی آرای دیگر فِرق کلامی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Ibn Shahr Ashub's Commentary-Theological Standpoint with Those of Theological Schools in His Book "Motashabeh al-Quran" (Metaphorical Expressions in the Quran)

چکیده [English]

After the Holy Prophet's passing away and due to the expansion of conquests  of Islamic world, new intellectual and ideological schools and sects emerged, each of which relied on the Holy Quran to prove their own beliefs and provided incorrect esoteric commentaries and exegeses. This made Shia scholars to resolve existing doubts and deviations in this regard through presenting Shia standpoint. Ibn Shahr Ashub Mazandarani is one the scholars who has greatly helped to promote invaluable teachings of Islam and the Holy Quran by writing valuable works, thus he has played a significant role in defending genuine beliefs of Shia. Using a descriptive-analytical method, the present paper seeks to analyze his commentary-theological views and his way of confrontation with such groups as Mu'tazilites, Determinists, Attributists, Anthropomorphists, Ash'arites, extremists, Isma'ililtes, Zaidites, Kaysanites and Kharejites through scrutinizing his book "Motashabeh al-Quran and Mokhtalefah". The results show that he has studied and criticized the views of other theological schools with reference to "the judgement of reason, Quranic verses, hadiths, Arabic literature and historical documents".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Shahr Ashub
  • Motashabeh al-Quran
  • theological schools
  • ways of confrontation
  • Shia view
.قرآن کریم.
2.نهج البلاغه امام علی(ع)، (1383ش)، ترجمه محمد دشتی،چاپ اول، قم، نشر شهاب­الدین1.
3.إبن­أبی­الحدید، عبدالحمید،(1404ق)، شرح نهج­البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم،چاپ اول قم، کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی1404ق.
4.إبن­بابویه قمی، ابوجعفر محمدبن علی (شیخ صدوق)،چاپ پنجم ، الأمالی، بیروت: نشر أعلمی،1400ق .
5.ـــــــــــ، (1398ق)، التوحید،چاپ اول، قم انتشارات جامعه مدرسین،1398ق .
6.إبن­شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر محمدبن علی: متشابه القرآن و مختلفه،چاپ اول، قم، انتشارات بیدار، 1369ق .
7.إبن­­فارس، احمدبن فارس : معجم مقاییس اللغة، چاپ اول، قم، مکتبة الاعلام الاسلامی،1404ق .
8.إبن­منظور، محمدبن مکرم: لسان العرب،چاپ سوم، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، 1414ق .
9.الجوهری، اسماعیل بن حماد:الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، چاپ اول، بیروت، دارالعلم للملایین،1376ق/1956م .
10. توکلی­مقدم، ابراهیم: «مسئله رؤیت خداوند در قرآن کریم با تأکید بر اندیشه­های علامه طباطبایی و إبن­عاشور»، اندیشه نوین دینی، قم، دانشگاه معارف اسلامی، ش34، ص115-132،1392ش.
11.جعفریان، رسول: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان1383ش.
12.حرّعاملی، محمدبن حسن: وسائل الشیعة،چاپ اول، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، 1409ق .
13. حیدری، محمدصادق و ربیع­نتاج، سید علی­اکبر:  «متشابهات قرآن و تفسیر صحیح آن از دیدگاه إبن­شهرآشوب مازندرانی»، مطالعات تفسیری، قم دانشگاه معارف اسلامی، ش14، ص31-50، 1392ش.
14. خدایاری، علی نقی: «نگاهی به تفسیر إبن­شهرآشوب»، مجله آیینه پژوهش، ش81، 1382ش.
15. خطیب بغدادی: ابوبکر احمدبن علی، تاریخ بغداد، چاپ اول، بیروت، دارالغرب الإسلامی،1422ق.
16. رجبی، محمود: روش تفسیر قرآن، چاپ اول، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه،1383ش.
17.راغب اصفهانی، حسین بن محمد: مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی،جاپ اول، بیروت، دارالعلم، 1412ق .
18. زیدان، جرجی: تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام،چاپ ششم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1369ش .
19.شهرستانی، ابی­الفتح محمدبن عبدالکریم:الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفه1414ق.
20.علم الهدی، علی بن حسین (سید مرتضی): تنزیه الأنبیاء،چاپ اول، قم، دار الشریف الرضی،1377ش .
21.فتال نیشابوری، محمدبن احمد: روضة الواعظین و بصیرة المتعظین،چاپ اول، قم: انتشارات رضی، 1375ش .
22.قاسم­پور، محسن (بی­تا): پژوهشی در جریان­شناسی تفسیر عرفانی، بی­جا، بی­نا.
23.کشّی، محمدبن عمر: رجال الکشی،چاپ اول، مشهد، مؤسسة نشر دانشگاه مشهد،1409ق .
24.کلینی، محمدبن یعقوب: اصول کافی،چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة،1407ق .
25.محمدجعفری، سیدحسین: تشیع در مسیر تاریخ،چاپ چهاردهم، ترجمه دکتر سیدمحمدتقی آیت­اللهی، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1386ش .
26. مشکور، محمد جواد: تاریخ شیعه و فرقه­های اسلام تا قرن چهارم، چاپ ششم، تهران، انتشارات اشراقی،1379ش .
27.مطهری، مرتضی:مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، جلد چهاردهم1375ش.
28.معرفت، محمدهادی: التمهید فی علوم القرآن، چاپ دوم، قم، مؤسسة النشر الاسلامی،1415ق .
29.ـــــــــــ، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، چاپ اول، مشهد، الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیه،1418.
30.ـــــــــــ،  تفسیر و مفسران، چاپ اول، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، 1379ش .
31. ـــــــــــ، علوم قرآنی، چاپ دوازدهم،  قم، مؤسسه فرهنگی التمهید،1390.
32.مفید، محمدبن محمد: تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، چاپ دوم، قم: کنگره شیخ مفید، 1414ق .
33. ـــــــــــ، تفضیل امیرالمؤمنین(ع)، چاپ اول، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق الف .
34. ـــــــــــ،  الفصول المختاره، تحقیق علی میرشریفی،چاپ اول، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق ب .
35. ـــــــــــ،  أوائل المقالات،چاپ دوم، بیروت، دارالمفید للطباعه و النشر و التوزیع، 1413ق ج .
36. ـــــــــــ،  الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد،چاپ اول، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق د.
37. مسعودی، علی بن حسین: اثبات الوصیه،چاپ سوم، قم، انصاریان،1426ق .
38. نجف­زاده، علی­رضا: «افضلیت امام از دیدگاه فرق کلامی»، مشهد، فصلنامه مطالعات اسلامی، ش2/84،1389 ش.
CAPTCHA Image