بررسی رویکرد مستشرقان به منابع حدیثی شیعه بر اساس تفاسیر فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارعضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 همکار مؤسسة الحکمة وابسته به جامعة المصطفی العالمیة-

چکیده

 شیعه‌شناسی و حدیث شیعه در سال‌های اخیر موضوع مطالعۀ برخی از مستشرقان بوده است. بررسی سیر حدیث‌پژوهی شیعی مستشرقان نشان می‌دهد، آنان به لحاظ روش و بینش و نیز ابعاد مختلف مباحثی حدیثی دارای رویکردهای مختلفی هستند. این رویکردها نگرش آنها را به ابعاد مختلف مباحث حدیث شیعه نشان می‌دهد. بخشی از مطالعات مستشرقان راجع به منابع حدیثی شیعه بوده است که در بررسی آنها به رویکردهای مختلفی برمی‌خوریم؛ از جمله رویکرد انتشاری و تصحیح کتب حدیثی شیعه، منبع‌شناسی توصیفی، رویکرد روش‌شناختی مجامع حدیثی و رویکرد مطالعات تطبیقی. در این مقاله با بررسی انبوهی از مقالات مستشرقان دربارۀ حدیث شیعه آثاری که دربارۀ منابع حدیثی شیعه هستند، بررسی شده و رویکردهای آنان بازشناسی شده و برخی از دیدگاه‌های آنان نیز مورد نقد واقع شده است. روش مطالعه در این مقاله توصیفی تحلیلی است.

تازه های تحقیق

6. نتایج

مطالعات حدیث شیعه در مراکز علمی غربی در آغاز است و هنوز جغرافیای کلی حدیث شیعه معرفی نشده است. عدم اقبال مستشرقان به این موضوع در قرون گذشته ناشی از شروع ارتباط آنها با منابع اهل سنت بوده است. رویکردهای انتشاری، منبع شناسی توصیفی، روش شناختی، و مطالعات تطبیقی از جمله رویکردهای آنان در این مطالعات بوده است. با این حال، مطالعۀ کتب شیعه از نگاه کتب اهل سنت، رجوع به منابع دست دوم، عدم اطلاع صحیح از منابع از جمله نقیصه‌های این آثار است. چه بسا، بخشی از این اشکال ناشی از عدم معرفی منابع شیعی از سوی عالمان تشیع به زبان‌های اروپایی است.

نگاه مستشرقان به حدیث، نه به عنوان متونی مقدس، بلکه به عنوان منبعى ادبى یا تاریخی است که باید نقادانه تحلیل شود تا تاریخچه متن آن و سرمنشأ احتمالى آن محقق شود. آنان معتقدند، حدیث هم مانند هر متن دیگر در معرض تحلیل‌هاى نقادانه مشابه زبان شناختى قرار گیرد. به عبارت دیگر حدیث از هیچ منزلت خاص یا تقدسى برخوردار نیست. با توجه به هندسۀ حدیث شیعه باید گفت، کتب اولیۀ شیعه مانند «اصول اربعه مأه»، «بصائر الدرجات»، «محاسن»، «کافی» و دیدگاه‌ها و عقائد اخباریان و «بحارالانوار» بخش‌هایی از تاریخ حدیث شیعه است که بیش از همه مورد توجه شیعه پژوهان قرار گرفته است. روش شناسی توصیفی جوامع حدیثی در اصل، مقالاتی برای مخاطبان غربی نوشته شده و برای مخاطبان دیگر، تنها در حد آشنایی با آگاهی‌های مستشرقان از مطالعات حدیثی مسلمین و روش شناسی پژوهش‌های آنان مفید خواهد بود؛ از این رو، چنین مقالاتی برای حدیث پژوهان فرهیختۀ مسلمان، ممکن است در حد بازخوانی و تحلیل آراء اندیشوران پیشین اسلامی، در قالب ادبیاتی متفاوت، قابل توجه باشد؛ اما مستشرقان با بهرمندی از شیوه‌های پژوهشی نوین، ارائۀ نظامند مطالب، نگاشته‌های خود را جذاب می‌کنند؛ از این رو در زمینۀ گردآوری، تحلیل و ارائه مطالب از دقت و گاه خلاقیت‌هایی برخوردارند.

اما بحث‌های تحلیلی تاریخی و روش شناسی مجامع که از محورهای مهم و مورد توجه مستشرقان در بررسی حدیث شیعه است، شامل مباحثی بسیار دقیق و فنی است که لزوم بررسی و نقد در این حیطه بسیار زیاد است. چه این که این منابع مورد استفاده نسل‌های بعدی اسلام شناسان قرار می‏گیرد. آثار نیومن بیش‌تر به بررسی تطبیقی تفکر حدیثی در قم و بغداد و کوفه پرداخته است، بسیار قابل توجه است. ارتباط کلینی با غیبت صغرا و نواب اربعه و هم‌چنین تقابل دیدگاه‌های قم و بغداد از مطالبی است که نیومن در صدد اثبات آن است. مفصل‌ترین گزارش و توصیف محتوایی را نیومن از کتاب کافی و پرحجم‌ترین تحلیل دربارۀ اخباریان را رابرت گلیو در کتاب خود انجام داده است.

رویکرد تطبیقی نیز در آثار نیومن و افسرالدین دنبال شده است. علاوه بر این موارد، کلبرگ اضافه بر توصیف تاریخی حدیث شیعه در آثار متعدد به جنبه‌هایی از حدیث که به مباحث اعتقادی مربوط است، پرداخته است

به طور کلی، دربارۀ حدیث شیعه در غرب باید گفت، هنوز حدیث شیعه، ساختار کلی و تمام ابعاد آن مورد تحقیق قرار نگرفته است. تصویر درستی از آن در ادبیات خاورشناسان نقش نبسته و این تا حدی ناشی از تخصص زودهنگام آنان در حوزه‏های خاص و هم‌چنین نبود رشته‌های تخصصی حدیث شناسی و یا حتی شیعه شناسی در بسیاری از دانشگاه‌های غربی است.

استفاده از روش‌های نوین علوم انسانی و اجتماعی برای تحلیل منابع و ارائۀ نظریات دربارۀ نحوۀ شکل‌گیری منابع از جمله نقاط مثبت روش تحقیق آنان است. یکی از راه‌های رسیدن به نتایج دربارۀ فضا و شرایط حاکم بر نویسندگان مطالعۀ تطبیقی و بررسی آماری کتب حدیثی است که از سوی برخی از مستشرقان پی گیری شده است.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review of Orientalists' Approach to Shia Hadith Resources according to Shia and Sunni Commentaries

نویسندگان [English]

  • Murteza Maddahi 1
  • Mustafa Ja'far Tayyari 2
1 ] Assistant professor and faculty member of university of religions and denominations,
2 [2] Member of Al-Hikmah Institute, subordinate to Al-Mustafa International University,
چکیده [English]

In recent years, some orientalists have conducted studies on Shialogy (Shia studies) and Shia hadith. The review of the process of these studies shows that they have different approaches in terms of method, attitude, and different dimensions of hadith-related issues, which show their attitudes towards different dimensions of Shia hadith-related issues. Some of these studies are about the Shia hadith resources, the review of which shows their different approaches, including publishing approach and correcting Shia hadith books, descriptive bibliography, methodological approach of hadith collections, and comparative studies approach. Using a descriptive-analytical method and searching many studies by orientalists on Shia hadith, the present paper reviews those related to Shia hadith resources, recognizes their approaches, and criticizes some of their view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • orientalists
  • Shia hadith
  • Shialogy (Shia studies)
  • orientalism and hadith
  • comparative studies

مراجع

  1.  

    1. استادی، رضا، اعتقادات علامه مجلسی، کیهان اندیشه، شمارۀ 5، فروردین و اردیبهشت 1365.
    2. امام خمینی، سیدروح‌الله موسوی (م. 1409ق)، صحیفۀ امام، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
    3. بحرانی، یوسف بن احمد (م. 1186ق.)، لؤلؤ البحرین فی الاجازات و تراجم رجال الحدیث، مکتبة فخراوی، نجف، 1429.
    4. براون، ادوارد گرانویل، یکسال در میان ایرانیان، ترجمۀ مانی صالحی، انتشارات ماه ریز، تهران، 1381.
    5. بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، دارالمعارف، قاهره، 1119م.
    6. بلاغی، عبدالحجت، شرح احوال علامه مجلسی، مجلۀ میراث حدیث شیعه، دفتر چهارم، 1378.
    7. بهشتی، ابراهیم، اخباریگری، دارالحدیث و دانشگاه ادیان، قم، 1390.
    8. پارسا، فروغ، سنت‏های نقل حدیث در بررسی تطبیقی دیدگاه‌های خاورشناسان، مقالات و بررسی‌ها، شمارۀ 88، تابستان 87.
    9. پطروشفسکی، ایلیا پاولیچ، اسلام در ایران از هجرت تا پایان قرن نهم، ترجمه کریم کشاورز، انتشارات پیام، تهران، 1363.
    10. جرار، ماهر، سیرة اهل الکساء، ترجمۀ محمد حسن مظفر محمدی، هفت آسمان، شمارۀ 32، زمستان 1385.
    11. جعفریان، رسول، بحارالانوار از زاویۀ نگاه دایرةالمعارفی، مشکوة، شماره 80، پاییز 1382.
    12. جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین فرهنگ و سیاست، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1389.
    13. جمعی از مولفان، کتاب مجموعه مقالات فارسی کنگره بین المللی ثقةالاسلام کلینی، دارالحدیث و اوقاف، قم، 1387.
    14. حسینی، غلام احیا، شیعه پژوهی و شیعه پژوهان انگلیسی زبان، موسسۀ شیعه شناسی، قم، 1387.
    15. دوانی، علی، هزارۀ شیخ طوسی، (مجموعه مقالات)، دانشگاه مشهد، مشهد، 1349.
    16. راد، علی، حدیث پژوهی در نگاشته‌های مستشرقان، علوم حدیث، شمارۀ 58، زمستان 1389.
    17. زرین کوب، عبدالحسین، دنبالۀ جستجو در تصوف ایران، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1366.
    18. سلطان محمدی، ابوالفضل، همکاری با حاکم جائر در نگاه علامه مجلسی مروری بر زندگی سیاسی علامه محمد باقر مجلسی، حکومت اسلامی، شمارۀ20، تابستان 1380.
    19. صانع پور، مریم، شیعه شناسان غربی و اصول اعتقادات شیعۀ دوازده امامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1393.
    20. صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات فی دین الامامیة، تحقیق عصام عبدالسید، بیروت، دارالمفید، 1414ق.
    21. ______، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
    22. عقیقی، نجیب، المستشرقون، دارالتعارف بمصر، قاهرة، 1964.
    23. فندیک ادوارد، اکتفاع القنوع بما هو مطبوع، با مقدمۀ آیت الله مرعشی نجفی، مکتبةآیةالله المرعشی النجفی، قم، 1409ق.
    24. مارسین کاوسکی، کریستف، کلینی و الکافی: نخستین گزیده‌های حدیثی شیعۀ دوازده امامی، در کتاب مجموعۀ مقالات فارسی کنگره کلینی، دارالحدیث و اوقاف، قم، 1387.
    25. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، موسسة آل البیت، قم، 1363.
    26. کلبرگ، اتان، اصول اربعة مأة، ترجمۀ محمد کاظم رحمتی، علوم حدیث، شمارۀ 17، پاییز 1379.
    27. کلبرگ، اتان، با همکاری محمد علی امیر معزی، (تحقیق و مقدمه)، کتاب القرائات او التنزیل و التحریف، ابوعبدالله احمد بن محمد سیاری، هلند لیدن، 2009.
    28. کلینی، محمد بن یعقوب (م. 329ق.)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1363.
    29. گلیو، رابرت، پیوند حدیث و فقه: مجموعه‏های رسمی اخبار امامیه، ترجمۀ علی راد، آینۀ پژوهش، شمارۀ 121، فروردین و اردیبهشت 1389.
    30. مجلسی، محمد باقر، حق الیقین، انتشارات علمیۀ اسلامیه، تهران، بی تا.
    31. مجلسی، محمد باقر، عین‌الحیاة، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین، قم، 1431 ق.
    32. مجلسی، محمد باقر، مهدی موعود، ترجمۀ جلد سیزدهم بحارالانوار، ترجمۀ علی دوانی، تهران، 1362.
    33. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دار احیاء التراث، بیروت، 1403.
    34. مسجد جامعی، احمد، تحول علمی و فرهنگی ایران در عصر علامه مجلسی، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ 37 و 38، آذر 1379.
    35. مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار شهید مطهری، انتشارات صدرا، تهران، 1377.
    36. مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیة، بیروت، دارالمفید، 1414ق.
    37. مهدوی دامغانی، محمود، نظری به چند مقاله از دایرة المعارف اسلام، مجلۀ نگین، شمارۀ 121، خرداد 1354.
    38. نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، جامعۀ مدرسین، قم، 1365.
    39. نیومن، اندرو، دورۀ شکل‌گیری تشیع دوازده امامی، ترجمۀ مهدی ابوطالبی و محمد رضا امین، مؤسسۀ شیعه‌شناسی، قم، 1385.
      1. Afsaruddin Asma. “An Insight into the Hadīth Methodology of Jamāl al-Dīn Aḥmad b. Ṭāwūs”, in Mustafa Shah (ed.) The Hadith, vol. 3, p. 361, Routledge, New York, 2010.
      2. Amir-Moezzi & Ansari H. “Muḥammad b. Ya'qūb al-Kulaynī et son Kitāb al-Kāfī”, Studia Iranica, vol.38 (2), 2009.
      3. Amir-Moezzi, Ali, Etan kohblberg, Hasan Ansari, The Silent Qur'an and The Speaking Qur'an: Scriptural Sources of Islam Between History and Fervor, Mohammad Translated by Eric Ormsby, New York: Columbia University Press, 2016.
      4. Amir-Moezzi, Ali, Etan kohblberg, Perfecting a Religion: Remarks on al-Kulayn and His Summa of Traditions in The Silent Qur'an and The Speaking Qur'an, Translated by Eric Ormsby, New York: Columbia University Press, 2016.
      5. Calder, Norman, Mojaddedi, Jawid, and Rippin, Andrew (ed. & Tran.) “Ibn Bābawayh, selection from Man lā yahduruh al-faqh on khums, in Classical Islam, A Sourcebook of Religious Literature, New York, London: Routledge, 2003.
      6. Chittick WC. As-Sahifa Al-Kamilah Al-Sajjadiyya, a Translation, 1988.
      7.  Chittick, WC, A Shiite Anthology, 1981.
      8. Clarke, Lynda, and Mahmoud Ayoub, Beacons of Light, A Partial translation of, I'lamu 'l Wara bi Alami 'l-Huda, by Abu Ali al Fadl ibn al Hasan ibn al Fadl at Tabarsi, World Organization For Islamic Services, Tehran, 1986.
      9. Donaldson, Dwight, The Shi’ite religion; a history of Islam in Persia and Irak, Luzac, London. 1933.
      10. Donaldson, Dwight, The Shi’ite religion; a history of Islam in Persia and Irak, Luzac, London. 1933.
      11. Howard, I. K. A., Great Shi'i Works: Al-Kafi' by Al-Kulayni, 1976A.
      12. Howard, I. K. A., Great Shi'i Works: 'Man la yahduruh al-Faqih' by Al-Saduq, 1976B.
      13. Howard, I. K. A., Great Shi'i Works: 'Tahdhib al-Ahkam' and 'Al-Istibsar' by Al-Tusi, 1976C.
      14. Howard, I. K. A., Kitab Al-Irshead: The Book of Guidance into the Lives of the Twelve Imams, Tahrike Tarsile Qur'an, Inc. New York, 1982.
      15. Ispahany B., translator & Newman A, editor. Islamic medical wisdom: the Ṭibb al-aʼimma, London: Muhammadi Trust, 1991.
      16. Jarrar, Maher Zuhayr, “Sīrat Ahl al-Kisā’”. Early Shī‘ī Sources on the Biography of the Prophet,” The Biography of the Prophet Muḥammad, ed. Harald Motzki. Leiden, Boston, Köln: E.J. Brill, 2000.
      17. Kohlberg Etan, “Shi‘a Hadith” in Daftary F. and Miskinzoda G. (eds.) The Study of Shiʿi Islam, The Institute of Ismaili Studies, London, 2014.
      18. Kohlberg, Etan, "Al - usul al-arba'ami'a", Jerusalem Studies in Arabic and Islam 10, 1987.
      19. Kohlberg, Etan, “Behār al-'Anwār”, in Iranica, 1989.
      20. Kohlberg, Etan. “Authoritative Scripture in Early Imami Shiism”, Bibliotheque De L'ecoles Des Hautes Etudes, Vol, XCIX (99) 1993.
      21. Lawson, Todd, "A 14th Century Shí'i Gnostic Rajab Bursí and his Masháriq al-Anwár," in Ishraq: Islamic Philosophy Yearbook, Russian Academy of Sciences, Iranian Institute of Philosophy, No. 1, 2010.
      22. Madelung, Wilferd. “Al-Kulayni, Abū Dja’far Muhammad”, in Encyclopaedia of Islam, new edition, vol. 5, pp. 362- 363, Brill, 2000.
      23. Madelung, Wilferd. “Early Imāmī Theology as Reflected in the Kitāb al-kāfī of al-Kulaynī”, In: Daftary F, Miskinzoda G, editors. The Study of Shi'i Islam: History, Theology and Law (Shi'i heritage series), I.B. Tauris, 2014.
      24. Marcinkowski, Christoph, "Al-Kulayni and his Early Twelver-Shi‘ite Hadith-Compendium Al-Kafi: Selected Aspects of the Part Al-Usul min al-Kafi," Islamic Culture 74, no. 1 (Jan. 2000), pp. 89-126.
      25. Marcinkowski, Christophe, “Twelver Shiite Scholarship and Buyid Domination. A Glance on the Life and Times of Ibn Babawayh al-Shaykh al-Saduq”, Islamic Culture (Hyderabad, India), vol. 76 (1), Jan. 2002,
      26. Marcinkowski, Christophe, Rapprochement and Fealty during the Buyids and Early Saljuqs: The Life and Times of Muhammad ibn al-hasan al-Tusi, in Islamic studies, vol 40, 2001.
      27. Marcinkowski, Muhammad Ismail. “A Glance on the First of the Four Canonical Hadith-Collections of the Twelver-Shiites: Al-Kafi by al-Kulayni, Hamdard Islamicus, Karachi, Pakistan, Apr. -Jun. vol. 24 (2), 2001.
      28. Marcinkowski, Muhammad Ismail. “Al-Kulayni and his Early Twelver-Shi‘ite Hadith-Compendium Al-Kafi: Selected Aspects of the Part Al-Usul min al-Kafi,”Islamic Culture, vol.74, Jan. 2000.
      29. Maria Massi. “Writing and Resistance: The Transmission of Religious Knowledge in Early Shi'ism”, in Daftary, F. and Miskinzoda, G. (editors), The Study of Shi'i Islam: History, Theology and Law, I.B. Tauris, 2014.
      30. McDermot, Martin. “Ebn Bābawayh (Bābūya), Shaikh Sadūq”, in Encyclopaedia Iranica. Vol. VIII, Fasc. 1, 1997.
      31. Merrick, James, The Life and Religion of Mohammed: As Contained in the Sheeah Traditions of the HyaT-UL-Kuloob, Boston, 1850.
      32. Newman Andrew J.The formative period of Twelver Shīʻism: Hadīth as discourse between Qum and Baghdad, Richmond, Surrey: Curzon; 2000.
      33. Newman J. Andrew. “Baqir al-Majlisi and Islamicate Medicine: Safavid Medical Theory and Practice Re-examined”. In Newman AJ, editor, Society and Culture in the Early Modern Middle East, Studies on Iran in the Safavid Period. Leiden: Brill, 2003.
      34. Newman J. Andrew. “Between Qumm and the West: the occultation according to al-Kulaynī and al-Nuʻmānī”, In Culture and memory in medieval Islam, London: I.B. Tauris, 2003 B.
      35. Newman, Andrew J.The Formative Period of Shi‘i Law: Hadith as Discourse Between Qum and Baghdad, Richmond, Surrey: Curzon, 2000.
      36. Newman, J. Andrew. “Bāqir al-Majlisī and Islamicate Medicine II: al-Risāla al-dhahabiyya in Biḥār al-anwār”, in Amir-Moezzi, M. A., Bar-Asher, M. M. & Hopkins, S. (eds.), Le Shī`isme Imāmite Quarante Ans Après, Turnhot: Brepols Publishers, 2009.
      37. Newman, J. Andrew. “The Recovery Of The Past: Ibn Bābawayh, Bāqir Al-Majlisī and Safawid Medical Discourse”, Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. 50, 2012.
      38. Robson, James, - «A shi‘a Collection of Divine Traditions», TGOS22, Glasgow University Oriental Society Transactions xxii, 1967-1968, 1-13.
      39. Turner, Colin, Islam Without Allah: The Rise of Religious Externalism in Safavid Iran, Curzon Press, London, 2000.
      40. Vilozny R. “Pre-Būyid “Ḥadīth Literature: The Case of al-Barqī from Qumm in Twelve Sections”, in: Daftary F, Miskinzoda G., editors. The Study of Shi'i Islam: History, Theology and Law, I.B. Tauris, 2014.
      41. Vilozny, Roy, "A Concise Numerical Guide for the Perplexed Shiite: Al-Barqī's Kitāb al-Aškāl wa-l-Qarāʾin" in Arabica. 2016.
      42. Vilozny, Roy, “Réflexions sur le Kitāb al-‘Ilal d’Aḥmad b. Muḥammad al-Barqī (m. 274/888 ou 280/894)” in Amir-Moezzi M. A. and Bar-Asher M. M. (eds.), Le Shīʿisme Imāmite Quarante Ans Après - Hommage à Etan Kohlberg, Turnhout 2009.
      43. Vilozny, Roy, “What Makes a Religion Perfect: Al-Ṣadūq's Kamāl al-dīn Revisited” in Amir-Moezzi M. A., De Cillis M., De Smet D. and Mir-Kasimov O. (eds.), Esoteric Shiʿa: Roots and Developments, Bibliothèque de l'Ecole des Hautes Etudes and Turnhout, London 2016 A.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار