بررسی تطبیقی دیدگاه آیت الله معرفت و آلوسی دربارۀ آیات مشیت و اراده الهی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانشجو دکترا رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

آیات مشتمل بر اراده و مشیت الهی به سبب تفاوت ظاهری، دست مایۀ اختلافات کلامی شده است. مفسران اشعری این آیات را اثباتگر جبر دانسته اند. در مقابل، مفسران امامیه گستردگی اراده و مشیت الهی را نافی اختیار نمی‌دانند. آیت الله معرفت نیز در آثار خویش به بررسی این آیات پرداخته است. ایشان واژه «مشیت» را در قرآن اصطلاحی خاص و برخاسته از حکمت دانسته و بر مبنای همین دیدگاه بسیاری از آیات مشیت و اراده الهی را تفسیر نموده است. آلوسی، مفسر اشعری مسلک، نیز در بسیاری از آیات مربوط به مشیت از حکمت الهی و اختیار انسان سخن گفته است. این مقاله، جستاری تطبیقی میان دیدگاه ایشان با توجه به آثارشان و دیدگاه آلوسی برای دست‌یابی به نقاط تطابق و تفارق نگرش و رویکرد این دو مفسر پیرامون این آیات است و در ابعاد زبان شناسی، کلامی و روش تفسیری به تطبیق آراء تفسیری دو مفسر و نقد دیدگاه‌های آلوسی پرداخته است.

تازه های تحقیق

نتایج

با توجه به آنچه بیان شد، می‌توان در یک جمع‌بندی اجمالی به نتایج ذیل دست یافت:

1. برخی عبارات در تفسیر هر دو مفسر در نگاه ابتدایی موهم تشابه دیدگاه این دو مفسر است. هر دو، مشیت را در کنار حکمت آورده و از اختیار انسان سخن می‌گویند؛ اما نگاهی دقیق‌تر به دیدگاه دو مفسر روشنگر تمایز مبنایی این تشابه ظاهری است؛ زیرا از منظر آلوسی حکمت الهی تابع استعداد انسان و اختیار او نیز در دایرۀ استعدادش است و استعداد امری خدادادی و خارج از اختیار انسان است و این عقیده، نتیجه ای جز جبر ندارد.

2. خاستگاه اصلی تفاوت آراء تفسیری آیت الله معرفت و آلوسی به مبانی کلامی ایشان در زمینۀ شمول اراده الهی بر می‌گردد که بر اساس آن آلوسی با دفاع از عمومیت مشیت الهی، هدایت و ضلالت هر انسانی را به خواست خدا می داند؛ اما آیت الله معرفت در عین دفاع از شمول مشیت الهی، ذات حق را از انتساب قبائح منزه می داند و سرنوشت هر کس را در گرو عملکرد و خواست خود او بر می شمارد.

3.گاهی تفاوت روش دو مفسر در تفسیر آیه و میزان بهره‌گیری او از قرائن قرآنی و روایی و توجه یا عدم توجه او به پیوستگی صدوری و سیاق واحد در تفسیر آیه، زمینه ساز بروز تفسیری متفاوت از سوی دو مفسر شده است. به نظر می رسد، آیت الله معرفت با توجه به اعتقاد به متشابه بودن آیات مشیت و رویکرد نقلی خویش تأکید بیش‌تر و بهره‌گیری بهتری از این قرائن، در تفسیر آیات در زمینۀ اراده و مشیت داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Review of Ayatollah Ma'refat and Alusi's View about the Verses of Divine Providence and Will

نویسندگان [English]

  • azzatallah Molaeeniya 1
  • narges ghasemi firooz Abadi 2
1 Associate professor of department of sciences of the Holy Quran and hadith, University of Qom,
2 Corresponding author, PhD student of sciences of the Holy Quran and hadith, University of Qom,
چکیده [English]

The verses including divine providence and will have caused theological disputes due to their external differences. Ash'arite commentators regard these verses as proof of determination. One the contrary, Imamiyyah commentators believe that the extensiveness of divine providence and will does not negate free will. In his works, Ayatollah Ma'refat has scrutinized these verses. He regards the term "providence" mentioned in the Holy Quran as a special term resulted from divine wisdom, and interprets most of the verses related to divine providence and will accordingly. Alusi, an Ash'arite commentator, has also referred to divine wisdom and man's free will in his commentaries of most verses related to divine providence. Given their works, the present paper compares their views in order to find their similar and different views and approaches in this regard. It also compares their exegetic views in the dimensions of linguistics, theology, and exegetic method, and criticizes Alusi's views.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • divine providence and will
  • guidance and astray
  • Ayatollah Ma'refat
  • Alusi
  • divine wisdom
  • Rooh Al-Ma'ani Commentary

مراجع

  1.         قرآن کریم

    1. آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
    2. حلی، حسن بن یوسف مطهر (علامه حلی)؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ تعلیق جعفر سبحانی؛ قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1417ق.
    3. جرجانی، سید شریف؛ شرح المواقف؛ مصر: مطبعة السعادة،1325ق.
    4. رازی، فخر الدین محمد؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی؛ 1420ق.
    5. صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ التوحید؛ قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1398ق.
    6. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1417ق.
    7. علم الهدی، سید رضی؛ نهج البلاغه؛ ترجمه علی شیروانی، قم: مؤسسۀ انتشارات دار العلم؛ 1381ش.
    8. شریف مرتضی؛ رسائل الشریف المرتضی؛ تحقیق سید احمد حسینی؛ قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.
    9. غزالی، ابو حامد ؛ احیاء علوم الدین؛ بیروت: دار الکتب العربی؛ بی تا.
    10. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الاسلامی، 1365ش.
    11. مجلسی، محمد باقر ؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار الوفاء، 1404ق.
    12. مصباح یزدی، محمد تقی؛ معارف قرآن؛ قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380ش.
    13. معرفت، محمد هادی؛ التفسیر الاثری الجامع؛ قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1429ق.
    14. معرفت، محمد هادی؛ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب؛ مشهد: الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیة، 1418ق.
    15. معرفت، محمد هادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید،1388.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار