بررسی دیدگاه‌ها دربارۀ کیستی خلیفه و مستخلف‌عنه در عبارت «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَةً»

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری کلام اسلامی، دانشگاه قم

چکیده

   عبارت «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَةً» از آیۀ 30 سوره بقره از عبارات پرکاربرد و چالشی در تاریخ علوم اسلامی به شمار می‌رود. دیدگاه‌های مختلفی دربارۀ کیستی خلیفه و مستخلف‌عنه از سوی مفسرین، متکلمین، عرفا و فلاسفه طرح شده است. در این پژوهش تلاش می‌شود، ضمن تحلیل و بررسی این دیدگاه‌ها، نظریه صحیح بازشناخته شود. به این منظور، پس از بررسی کلی چیستی خلیفه و مستخلف‌عنه، نخست احصاء جامعی از نظریات مختلف مطرح‌شده، صورت گرفته، سپس میان این دیدگاه‌ها بر مبنای تحلیل متن آیۀ موردبحث و روایات مربوط داوری شده است. ابتدا مستخلف‌عنه بررسی شده و از تحلیل خود آیه و روایات مربوط چنین نتیجه گرفته شده است که مستخلف‌عنه در این آیه، خداوند متعال است. سپس، با توجه به نتیجۀ مذکور، احتمالات ممکن بررسی شده و نشان داده‌شده است که تنها حالت مقبول این است که خلیفۀ خدا، مصادیق ویژه ای داشته باشد و منصوب خداوند متعال باشند.
 

تازه های تحقیق

نتایج

در مورد کیستی خلیفه و مستخلف‌عنه در عبارت «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَةً» دیدگاه‌های گوناگونی از سوی اندیشمندان مسلمان طرح شده است.

حاصل بررسی این دیدگاه نشان داد، مستخلف‌عنه در آیه موردبحث، خداوند متعال است. روایات معصومین(ع) هم مؤید این معناست، جز دو روایت که محل بحث اند. نیز دانسته شد که مراد از خلیفه در این عبارت، صرفاً مصادیق منصوب از سوی خداوندمتعال است. منتها در هر زمان، بیش از یک نفر نمی تواند دارای مقام خلیفةاللهی باشد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Views about the Identity of God's Viceroy and the Succeeded One in the Phrase "I am about to place a viceroy in the Earth"

نویسندگان [English]

  • askar dirbaz 1
  • Hossein motallebi Korbekandi 2
1 Associate professor of department of Islamic philosophy and theosophy, University of Qom
2 Ph.D. student of Islamic theology, University of Qom
چکیده [English]

The phrase "I am about to place a viceroy in the earth" as a part of  the verse 30 in Surah Baqarah (The Cow) is regarded one of the most used and challenging phrases in the history of Islamic sciences. Commentators, theologians, mystics and philosophers have expressed different views about the identity of viceroy and the succeeded one. The present paper seeks to review and analyze these views in order to identify the correct ones. To this end, it provides a general review on the identity of viceroy and the succeeded one, enumerates and describes different proposed views comprehensively, and judges them based on the analysis of the context of relevant verse and hadiths. It first reviews the concept of the succeeded one and concludes from the analysis of the relevant verse and hadiths that the succeeded one mentioned in the verse is the Most High God. Then it examines possible probabilities and proves that the only accepted probability is that God's viceroy should have special referents and appointed by God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • viceroy
  • the succeeded one
  • God
  • man
  • angels

مراجع

  1. ‏‫ابن‌شعبه حرانى‏، حسن‌بن‌علی؛ تحف‌العقول عن آل‌الرسول؛ دوم، قم: موسسۀ نشر اسلامی، ۱۴۰۴.
  2. ‏‫ابن‌عربی، محمد‌بن‌علی؛ مجموعة رسائل ابن‌عربى‏ (کتاب نقش الفصوص)؛ اول، بیروت: دار احیاء التراث‌العربى،۱۳۶۷.
  3. ‏‫جامی، عبدالرحمن‌بن‌احمد؛ نقد‌النصوص فی شرح نقش‌الفصوص؛ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى،۱۳۷۰.
  4. ‏‫جوادی‌آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ محقق: احمد قدسی؛ پنجم، قم: انتشارات اسراء،۱۳۸۹.
  5. ‏‫حافظ‌برسى‏، رجب‌بن‌محمد؛ مشارق أنوار‌الیقین فی أسرار أمیر‌المؤمنین(ع)؛ اول، محقق: علی عاشور؛ بیروت: اعلمی،۱۴۲۲.
  6. ‏‫حسن‌بن‌علی العسکری (ع)؛ التفسیر المنسوب إلى الإمام أبی‌محمد الحسن بن‌علی العسکری(ع)؛ اول، قم: مدرسة الإمام‌المهدی (ع)، ۱۴۰۹.
  7. ‏‫خزازرازى‏، علی بن محمد؛ کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر؛ بی‌چا، مصحح: عبد اللطیف‏ حسینى کوهکمرى‏؛ قم: بیدار،۱۴۰۱.
  8. ‏‫راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ محقق: محمدخلیل عیتانی؛ اول، تهران: موسسۀ فرهنگی آرایه،۱۳۸۷.
  9. ‏‫زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏؛ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی‏،۱۴۰۷.
  10. ‏‫شیخ حر‌عاملى‏، محمد‌بن‌حسن؛ إثبات الهداة بالنصوص‌و المعجزات‏؛ اول، بیروت: اعلمی،۱۴۲۵.
  11. ‏‫شیخ‌حرعاملی، محمد‌بن‌حسن؛ الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة؛ مترجم: زین‌العابدین‏ کاظمى خلخالى‏؛ سوم، تهران: انتشارات دهقان،۱۳۸۰.
  12. ‏‫شیخ‌حرعاملی، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل الشیعة؛ اول، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام‏،۱۴۰۹.
  13. ‏‫شیخ‌صدوق، محمدبن‌علی؛ الاعتقادات‏؛ دوم، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید،۱۴۱۴.
  14. ‏‫شیخ‌صدوق، محمد‌بن‌علی؛ علل الشرائع؛ اول، قم: مکتبة‌الداوری،۱۳۸۵.
  15. ‏‫طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ محقق: محمدجواد بلاغی؛ سوم، تهران: انتشارات ناصر خسرو،۱۳۷۲.
  16. ‏‫طوسی، محمد‌بن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ج ۱، بی‌چا، بیروت: دار احیاء التراث العربی،بی‌تا.
  17. ‏‫فخرالدین رازی، محمد‌بن‌عمر؛ مفاتیح الغیب؛ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏،۱۴۲۰.
  18. ‏‫فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ دوم، قم: نشر هجرت،۱۴۰۹.
  19. ‏‫فیض‌کاشانى‏، محمد‌محسن بن شاه‌مرتضى‏؛ الوافی‏؛ اول، اصفهان: کتابخانۀ امام‌أمیرالمؤمنین على(ع)‏،۱۴۰۶.
  20. ‏‫قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ مصحح: طیب موسوی جزائری؛ سوم، قم: دارالکتاب،۱۴۰۴.
  21. ‏‫قیصری، داوود؛ شرح فصوص الحکم؛ اول، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى،۱۳۷۵.
  22. ‏‫کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة،۱۴۰۷.
  23. ‏‫مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ بحارالانوارالجامعة لدرر اخبار الائمه‌الاطهار؛ بی‌چا، بیروت: مؤسسة الوفاء،۱۴۰۴.
  24. ‏‫مصباح‌یزدی، محمدتقی؛ معارف قرآن ۱-۳؛ هفتم، قم: انتشارات موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام ‌خمینی‌(ره)، ۱۳۹۱.
  25. ‏‫مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏؛ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،۱۳۶۸.
  26. ‏‫مطهری، مرتضی؛ انسان کامل؛ چهلم، قم: صدرا،۱۳۸۶.
  27. ‏‫مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف؛ اول، قم: دار الکتاب الاسلامی،۱۴۲۴.
  28. ‏‫مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر المبین؛ بی‌چا، قم: بنیاد بعثت، بی‌تا.
  29. ‏‫مفید، محمد بن محمد؛ الأمالی‏؛ محققین: حسین استادولی و علی‌اکبر غفاری؛ اول، قم: کنگره شیخ مفید،۱۴۱۳.

      30  ‏‫یزدان پناه، یدالله؛ مبانی و اصول عرفان نظری؛ پنجم، قم: انتشارات موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی‌(ره)، ۱۳۹۳. 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار