بررسی تطبیقی «ذنب» و «استغفار» پیامبر اکرم(ص) در قرآن از نظر آیت الله معرفت و فخررازی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکدۀ تربیت مدرس قرآن مشهد

چکیده

عصمت یکی از مباحث مهم کلامی است که از دیرباز مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان بوده است. یکی از مباحث مربوط به عصمتِ پیامبرگرامی اسلام(ص)، انتساب «ذنب و استغفار» به آن حضرت است که در آیات متعددی از قرآن ملاحظه می شود. این نوشتار درصدد است تا آراء آیت الله معرفت و فخر رازی، یکی به نمایندگی مکتب تفسیری امامیه و دیگری به نمایندگی مکتب تفسیری اشاعره را مقایسه و نقد کند. بررسی ها نشان می‌دهد، آیت الله معرفت عصمت را برای تمام دوران زندگی پیامبر اکرم(ص) ثابت می کند و «ذنب» را گناه اجتماعی و إستغفار پیامبر(ص) را نیاز ایشان به رشد و بالندگی و بهره مندی از امدادهای الهی می‌داند؛ امّا فخر رازی در تحلیل خود عصمت را به دوران بعد از نبوّت و ذنب را به پیش از نبوّت مربوط می شمارد. در این نوشتار مواردی چون گناه مؤمنین، ترک عملِ اولی و گناه صغیرۀ جایز در پاسخ از وجوه محتمل بر شمرده شده است.
 

تازه های تحقیق

نتایجی که در این پژوهش حاصل آمد، از این قرار است:

1. اختلاف نظر این دو مفسر در بعضی از مبانی کلامی، موجب تفاوت در آراء تفسیری و فهم آنها از آیات شده است. از جمله این موارد می‌توان به توجه و عدم توجه به سیاق آیات، یعنی آیات قبل و بعد و نیز توجه به نقش آیات محکم در تفسیر آیات متشابه اشاره کرد.

2. فخر رازی عصمت را فقط برای بعد از نبوّت انبیاء روا می‌دارد و آیات موهم عدم عصمت را که در آنها واژه های «ذنب و استغفار» به کار رفته است، به گناه پیش از نبوّت مربوط می داند. با این حال باز هم وی وجوهی از جمله گناه مؤمنین، ترک عملِ اولی و گناه صغیره را ذکر می‌کند.

3. آیت الله معرفت طبق دیدگاه شیعه عصمت را چه قبل و بعد از نبوّت برای پیامبر(ص) ضروری می داند و کاربرد «ذنب» در آیات مربوط به پیامبر(ص) را گناه از نظر مردم محسوب می کند. خدا چنین گناهانی از پیامبر(ص) را مورد مغفرت قرار می دهد.

4. آیت‌الله معرفت معتقد است، ما نباید گناه را همیشه به معنی عصیان بگیریم؛ بلکه گاهی به معنی کوتاهی کردن در انجام وظایف بندگی است که این مورد مربوط به اولیاء الهی می‌شود. از این روی پیامبر(ص) به خاطر این که از امدادهای الهی در هر زمانی بهره‌مند شود، خود را نیازمند چنین استغفاری می‌دانست و لذا استغفار ایشان و دیگر انبیای الهی منافی با عصمت نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative study of the attribution of "Zenb" and "Asghfar" to the Holy Prophet (pbuh) in the Quran from the perspective of Ayatollah Murafat and Fakhr Razi

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Nouroozi 1
  • Amir Alipoor 2
1 Assistant professor of University of sciences of the Holy Quran, Mashhad,
2 [2] Corresponding author, MA student of Quran's instructor training college, Mashhad,
چکیده [English]

Commentators and researchers of the Holy Quran have long studied infallibility as an important theological subject. The attribution of "sin and asking pardon of God" to the Holy Prophet of Islam which is mentioned in several verses of the Holy Quran is related to his infallibility. The present paper seeks to compare and criticize the views of Ayatollah Ma'refat, as a representative of Imamiyyah exegetic school, and Fakhr Razi, as a representative of Ash'arite exegetic school, in this regard. The findings show that Ayatollah Ma'refat argues for Holy Prophet's infallibility during all his life, and regards "sin" a social sin, and "asking pardon of God" by Holy Prophets as his need for growth, perfection, and enjoying divine help, while Fakhr Razi, in his analysis, relates infallibility of Holy Prophet to the time after his prophecy and sin to the time before it. The paper regards such cases as believers' sin, avoidance of the better deed, and permissible minor sin as the some possible answers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • A Comparative Analysis of Holy Prophet's "Sin" and "Asking Pardon of God" Mentioned in the Holy Quran in Ayatollah Ma'refat and Fakhr Razi's View

مراجع

  •  

    • قرآن کریم، ترجمۀ محمد مهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم.
    • ابن فارس،احمد بن ذکریا (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام و الاسلامی.
    • ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم(1408ق)، لسان العرب، علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
    • ابن بابویه قمی، محمد علی بن حسین(1378)،عیون أخبار الرضا(ع)، قم، الشریف الرضی.
    • الاربلی، علی بن عیسی (1401ق)، کشف الغمة معرفة الأئمة، بیروت، دار الکتب الإسلامی.
    • ابراهیم و مصطفی و دیگران (1327ق)، معجم الوسیط، تهران، مکتبة المرتضی.
    • اردکانیان، زهرا (1388)، رویکرد عرفانی به گناه با تأکید بر صحیفۀ سجادیه، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، رشتۀ عرفان اسلامی.
    • تفتازانی،سعد الدین (1412ق)، شرح المقاصد، قم، منشورات الشریف الرضی.
    • جواد پور، غلامحسین (1389)،«سنجش و سازش عقل و ایمان از منظر فخر رازی»، اندیشۀ نوین دینی، شمارۀ 20.
    • حلّی، حسن بن یوسف (1365)، الباب الحادی عشر، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالقلم.
    • روحی برندق، کاوس(1394)،«تحلیل و نقد برون رفت های کلامی از ناسازگاری عصمت و استغفار رسول خدا(ص) در حدیث لَیُغان»، اندیشۀ نوین دینی، شمارۀ 41.
    • رحیم اف، افضل الدین(1389)، «بررسی مسألۀ عصمت انبیاء از دیدگاه شیخ طوسی و فخر الدین رازی»، مجلۀ پژوهشنامۀ فلسفه و حکمت(طلوع نور سابق)، شمارۀ 32.
    • سید رضی،محمد بن حسین،(بی تا)، نهج البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، قم، انتشارات دارالهجره.
    • سید مرتضی، علی بن حسین، (1250 ق)، تنزیه الأنبیاء والأئمة(ع)، قم، انتشارات الشریف الرضی.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ، (1387)، تنزیه الأنبیاء؛ پژوهشی قرآنی دربارۀ عصمت پیامبران و امامان(ع)، ترجمۀ امیر سلمانی رحیمی، مشهد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
    • طیب حسینی، سید محمود (1390)، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
    • طباطبایی، محمّد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن؛ ترجمۀ محمّد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    • فخررازی، فخرالدّین، محمد بن عمر(1986م)، الأربعین فی أصول الدین، قاهرة، مکتبة الکلیات الأزهریة.
    • ــــــــــــــــــــــــــــ،(1409ق)، عصمة الأنبیاء، مکتبة الثقافة الدینیة، بی جا، طبع جدید.
    • ــــــــــــــــــــــــــــ، (بی تا)، عصمة الأنبیاء، مکتبة الثقافة الدینیة، بی جا، طبع قدیم.
    • ــــــــــــــــــــــــــ، (1420ق)، مفاتیح الغیب(التفسیر الکبیر)، بیروت، دارإحیاءالتراث العربی.
    • فراهیدی، خلیل بن احمد(1409ق)، کتاب العین، قم، نشر هجرت.
    • قرشی، علی اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الأسلامیه.
    • معرفت، محمّد هادی (1388)، تنزیه انبیاء از آدم تا خاتم،«تفسیر موضوعی قرآن کریم»، قم، مؤسسۀ انتشارات ائمه(ع).
    • ـــــــــــــــــــــ، (1378)، التفسیر الأثری الجامع، قم، مؤسسة التمهید.
    • مکارم شیرازی، ناصر(1374)،تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
    • مصطفوی، حسن(1430ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیة.
    • مجلسی، محمد باقر (1404ق)، بحار الأنوار الجامعة لدر الأخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، موسسة الوفاء.
    • موسوی، سید عبدالحمید (1392)، عصمت پیامبر(ص) از دیدگاه قاضی عبدالجبار، فخر رازی و علامه حلّی، مشهد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
    • ملاح، مدد علی(1385)،«نقد شبهات پیرامون عصمت پیامبر اکرم(ص) در قرآن»، مجلۀ پژوهشنامۀ فلسفه و حکمت(طلوع نور سابق)، شمارۀ20.
    • نعمانی، عبد العزیز(1382)، «تحقیقی پیرامون عصمت پیامبران»، فصلنامۀ ندای اسلام، شمارۀ 14،
    • هاشمی تنکاینی، سید موسی (1391)، عصمت، ضرورت و آثار، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار