بازخوانی معنای «رکوع» در آیه ولایت از منظر فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

A Review on the Meaning of “Ruku” in the Verse of Wilayah from Sunni and Shi’ite Perspective
Seyed Mahmood Tayeb Hoseini *
Received: 5/3/2018   |   Accepted: 11/17/2018
Abstract
 
 

 
یکی از آیه‌های مهم در موضوع امامت که میان دو فرقة اهل‌تسنن و شیعه بحث‌ها و اختلاف‌های گسترده‌ای در تفسیر آن درگرفته، آیة 55 سورة مائده مشهور به آیة ولایت است. این آیة شریفه از زوایا و بخش‌های مختلف همچون شأن نزول، معنا و مقصود ولایت، مقصود از «الذین آمنوا»، علت جمع آمدن «الذین آمنوا» و... قابل بحث است. یکی از بخش‌های اساسی این آیة شریفه که نقش مهمی در فهم سایر بخش‌های آن دارد و اختلافات جدی‌‌ای میان فرق اسلامی دربارة آن وجود دارد، بیان معنا و مقصود «رکوع» در آن است. در مقاله حاضر، به روش تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین دربارة معنای «رکوع» نقل و نقد شده است. نقد دیدگاه مفسران شیعه و اهل‌تسنن، بررسی موضوعی واژة رکوع در قرآن براساس سیر تاریخی و ترتیب نزول آیات، و پیرو آن ادعای اینکه «رکوع» در این آیه یک معنای تنزیلی دارد که همان رکوع ظاهری است و یک معنای باطنی دارد و آن خضوع است، در این مطالعه تطبیقی بررسی می‌شود.

تازه های تحقیق

از رهگذر مطالعه و مقایسة آرای مفسران شیعه و اهل‌تسنن در معنای «رکوع» در آیة ولایت نتایج ذیل حاصل شد:

1. از ظاهر سخن مفسران متقدم، تا پیش از ابومسلم اصفهانی به‌دست می‌آید که از «راکعون» در آیة ولایت رکوع ظاهری نماز می‌فهمیده‌اند؛

2. ظاهراً برای نخستین‌بار، ابومسلم اصفهانی (د330ق) مفسرِ عقل‌گرای معتزلی «رکوع» در آیه ولایت را به خضوع معنا کرده است. پس از وی، این معنا ازسوی سایر مفسران پذیرفته شد و تا دوره معاصر گرایش بیشتری به این معنا حاصل شد، درحالی‌که جمع هر دو معنا ممکن و مناسب‌تر بود؛

3. با تأمل در سیاق آیات مشتمل بر «رکوع» به‌دست می‌آید که این واژه در سوره‌های مکی در معنای لغوی «سر فرود آوردن» و «خضوع در برابر اوامر الهی» به‌کار رفته است، ولی در سوره‌های مدنی تقریباً در همه موارد با حفظ معنای خضوع به‌معنای رکوع ظاهری نماز آمده است. بنابراین، در آیه 55 سورة مائده نیز به دلیل فقدان قرینة تعیین‌کننده، باید بر همین معنا حمل شود؛

4. اثبات معنای رکوع ظاهری توأم با خضوع برای «رکوع» ازنظر لغوی و سیاق قرآنی شاهدی بر صحت روایات حاکی از نزول آیه در شأن امام علی† است. با این‌حال، آیة شریفه برخوردار از مدلولی عام بوده و در این مدلول عام، معنای خضوع در آیه دنبال می‌شود و دلیلی ندارد که معنای رکوع در آیة شریفه به رکوع ظاهری محدود و منحصر گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review on the Meaning of “Ruku” in the Verse of Wilayah from Sunni and Shi’ite Perspective

نویسنده [English]

  • Seyed Mahmood Tayeb Hoseini
Associate Professor, Department of Qur’anic Research, Research Institute of Hawzah and
چکیده [English]

One of the important verses on the subject of Wilayah is Surah Al-Ma’idah: 55 known as the verse of Wilayah that has caused extensive exegetic arguments between Sunni and Shi’ite denominations. This noble verse is controversial due to different perspectives such as asbab al-Nuzul (occasions of revelation), the meaning of Wilayah, the interpretation of “Allazina Amanu”, the reason of plurality in “Allazina Amanu”, and so on. The interpretation of Ruku is one of the basic aspects of this verse which is influential on the comprehension of the other parts of the verse and about which there are serious controversies between Sunni and Shi’ite denominations. The present article critically and comparatively represents the viewpoints of Sunni and Shi’ite commentators on the meaning of ‘Ruku”. This comparative study explores critical views of the Sunnis and Shi’ites, thematic analysis of “Ruku” in the Qur’an in terms of historical review and sequence of Nuzul, as well as its revelatory interpretation -outward Ruku- and its inward interpretation that is humbleness.
 

Seyed Mahmood Tayeb Hoseini *
Received: 5/3/2018   |   Accepted: 11/17/2018
Abstract
One of the important verses on the subject of Wilayah is Surah Al-Ma’idah: 55 known as the verse of Wilayah that has caused extensive exegetic arguments between Sunni and Shi’ite denominations. This noble verse is controversial due to different perspectives such as asbab al-Nuzul (occasions of revelation), the meaning of Wilayah, the interpretation of “Allazina Amanu”, the reason of plurality in “Allazina Amanu”, and so on. The interpretation of Ruku is one of the basic aspects of this verse which is influential on the comprehension of the other parts of the verse and about which there are serious controversies between Sunni and Shi’ite denominations. The present article critically and comparatively represents the viewpoints of Sunni and Shi’ite commentators on the meaning of ‘Ruku”. This comparative study explores critical views of the Sunnis and Shi’ites, thematic analysis of “Ruku” in the Qur’an in terms of historical review and sequence of Nuzul, as well as its revelatory interpretation -outward Ruku- and its inward interpretation that is humbleness.
Keywords
Ruku in the Qur’an, Verse of Wilayah, Comparative Exegesis, Sequence of Nuzul (Revelation)  



 
 
 
بازخوانی معنای «رکوع» در آیة ولایت ازمنظر فریقین
سیدمحمود طیب‌حسینی*
تاریخ ارسال: 13/02/97   |   تاریخ پذیرش: 26/08/97
چکیده
یکی از آیه‌های مهم در موضوع امامت که میان دو فرقة اهل‌تسنن و شیعه بحث‌ها و اختلاف‌های گسترده‌ای در تفسیر آن درگرفته، آیة 55 سورة مائده مشهور به آیة ولایت است. این آیة شریفه از زوایا و بخش‌های مختلف همچون شأن نزول، معنا و مقصود ولایت، مقصود از «الذین آمنوا»، علت جمع آمدن «الذین آمنوا» و... قابل بحث است. یکی از بخش‌های اساسی این آیة شریفه که نقش مهمی در فهم سایر بخش‌های آن دارد و اختلافات جدی‌‌ای میان فرق اسلامی دربارة آن وجود دارد، بیان معنا و مقصود «رکوع» در آن است. در مقاله حاضر، به روش تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین دربارة معنای «رکوع» نقل و نقد شده است. نقد دیدگاه مفسران شیعه و اهل‌تسنن، بررسی موضوعی واژة رکوع در قرآن براساس سیر تاریخی و ترتیب نزول آیات، و پیرو آن ادعای اینکه «رکوع» در این آیه یک معنای تنزیلی دارد که همان رکوع ظاهری است و یک معنای باطنی دارد و آن خضوع است، در این مطالعه تطبیقی بررسی می‌شود.
کلیدواژگان
رکوع در قرآن، آیة ولایت، علی†، تفسیر تطبیقی، ترتیب نزول.


 




 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ruku in the Qur’an
  • Verse of Wilayah
  • Comparative Exegesis
  • Sequence of Nuzul (Revelation)

مراجع

 - قرآن کریم.
- آلوسی، محمود؛ روح المعانی؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
- ابن‌عاشور، محمدبن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
- ابن‌عجیبه، احمد‌بن‌محمد؛ البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید؛ قاهره: حسن عباس زکی، 1419ق.
- ابن‌عطیه، عبدالغالب‌بن‌حق؛ المحرر الوجیز؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق.
- ابن‌فارس، احمد بن زکریا؛ ترتیب مقاییس اللغه؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.
- ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1419ق.
- ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دارصادر، 1414ق.
- ابوحیان اندلسی؛‌ البحر المحیط فی التفسیر؛ تحقیق صدقی محمد جمیل؛ بیروت: دارالفکر، 1420ق.
- ازهری، محمد‌بن‌احمد؛ تهذیب اللغه؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
- استرآبادی، سیدشرف‌الدین علی؛ تأویل الآیات الظاهره؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1409ق.
- بحرانی، سید‌هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
- بروجردی، سیدمحمد ابراهیم؛ تفسیر جامع؛ تهران: انتشارات صدر، 1366ش.
- ثقفی، محمد؛ روان جاوید؛ تهران: انتشارات برهان، 1368ش.
- جصاص، احمد‌بن‌علی؛ احکام القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
- حسینی همدانی، محمد؛ انوار درخشان در تفسیر قرآن؛ تهران: لطفی، 1404ق.
- حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
- راغب اصفهانی، حسین؛ مفردات الفاظ القرآن؛ قم: طلیعة النور، 1427ق.
- زحیلی، وهبه؛ التفسیر المنیر؛ بیروت: دارالفکر، 1418ق.
- زمخشری، محمود‌بن‌عمر؛ اساس البلاغه؛ بیروت: دارصادر، 1979م.
- _______________؛ کشاف؛ چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
- سیوطی، جلال‌الدین؛ الدر المنثور؛ قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.
- ____________؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دارالکتب العربی، 1421ق.
- شریف ‏لاهیجی، محمد‌بن‌علی؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ تهران: دفتر نشر داد، 1373ش.
- صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365ش.
- صفار، محمدبن حسن؛ بصائر الدرجات الکبری؛ تهران: منشورات الاعلمی، 1362ش.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان؛ تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
- طبری، ابوجعفر محمدبن جریر؛ جامع البیان؛ بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
- طوسی، محمدبن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طیب، سیدعبدالحسین؛ اطیب البیان؛ تهران: انتشارات اسلام، 1378ش.
- طیب‌حسینی، سیدمحمود؛ درآمدی بر دانش مفردات؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395.
- عیاشی، محمدبن مسعود؛ کتاب التفسیر؛ تهران: چاپخانه علمیه، 1380ق.
- فخر الدین رازی، محمد‌بن‌عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
- فراء، یحیی بن زیاد؛ معانی القرآن؛ قاهره: الهیئة المصریه العامة للکتاب، 1980م.
- فرامرز قراملکی، احد؛ روش‌شناسی مطالعات دینی؛ مشهد: دانشگاه رضوی، 1379ش.
- فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد؛ ترتیب کتاب العین؛ قم: اسوه، 1414ق.
- فضل الله، سید محمدحسین؛ من وحى القرآن‏؛ بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
- قاسمی، محمدجمال‌الدین؛ محاسن التأویل؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1418ق.
- قرشی، سیدعلی اکبر؛ احسن الحدیث؛ تهران: بنیاد بعثت، 1377ش.
- قمی، علی‌بن‌ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ قم: دارالکتاب، 1367ش.
- قرطبی، محمدبن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ قاهره: دارالکتب المصریة، 1384ق.
- کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی؛ قم: دارالحدیث، 1429ق‏.
- مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
- مراغی، احمد مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: مرکز الکتاب للترجمة والنشر، 1402 ق.
- مغنیه، محمدجواد؛ الکاشف؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
- مقدس اردبیلی، احمد‌بن‌محمد؛ زبدة البیان؛ تهران: کتابفروشی مرتضوی، بی‌تا.
- مکارم، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار