بررسی و نقد دیدگاه فریقین درباره محور نزاع در آیه 59 سوره نساء

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی همدان

چکیده

 
 مفسران فریقین دربارة «متنازع‌فیه» در آیة 59 سوره نساء، دیدگاه‌های گوناگونی ارائه داده‌اند. برخی همه کارهای مربوط به دین و دنیا را مشمول متنازع‌فیه در آیه دانسته‌اند. برخی باتوجه به ادامه آیه که خدا و رسول را مرجع حل تنازع معرفی کرده، تنها رویدادهای دینی؛ اعم از احکام و عقاید را مشمول تنازع در آیه دانسته‌اند. برخی دیگر، نزاع را تنها به احکامی که ازسوی خدا و رسول تشریع شده، مختص دانسته‌اند. گروهی مراد از متنازع‌فیه در آیه را تنها احکام غیرمنصوص می‌دانند و براین‌اساس، آیه را دلیل بر حجیت اجماع و قیاس گرفته‌اند. از دید برخی محور تنازع در آیه، خود اولی‌الامر هستند که در دست‌واژة پیشین به اطاعت از آنان دستور داده ‌شده است.
در نوشتار حاضر که با روش توصیفی – تحلیلی و باهدف ارزیابی و نقد دیدگاه مفسران فریقین دربارة متنازع فیه در آیه یادشده، نگارش یافته، ضمن تبیین مسئله و طرح پرسش مربوط، دیدگاه‌های مفسران  بیان ‌شده است سپس، دیدگاهی که محور تنازع را اولی‌الامر می‌داند برگزیده و دیگر دیدگاه‌ها را ناصواب می‌داند و اشکالات آنها را تبیین می‌کند. سرانجام با استناد به قرائن موجود در آیه وگواه‌مندی تاریخی و روایی، چرایی‌های گزینش دیدگاه موردنظر تبیین شده است.
 


تاریخ ارسال: 26/04/97   |   تاریخ پذیرش: 03/09/97

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Critical Analysis of Sunni and Shi’ite Commentators on the Axis of Disagreement in Surah an-Nisa: 59

نویسنده [English]

  • Naqi Ghiyathi
[1] Assistant Professor, Department of Islamic Theology, Medical University of Hamedan
چکیده [English]

Sunni and Shi’ite commentators have presented various views on “the subject of disagreement” in Surah an-Nisa: 59. Some of them have included all the matters in this world and hereafter as the subject of disagreement in that verse. Considering the fact that God and the Messenger have been introduced as the reference for solving disputes in the rest of the verse, some other commentators have regarded only religious events including theological rules and beliefs as the subject of disagreement. On the other hand, some interpreters related the abovementioned subject just to the rules regulated by God and the Messenger while others interpreted that as associated with indecisive rules and accordingly, interpreted the verse as an evidence for Ijma (consensus) and Qiyas (deductive analogy). In the view of some scholars, the axis of disagreement refers to Olelamar -those in authority- whom Muslims have been ordered to obey in the previous words in the verse. The present study conducted through descriptive analysis and with the purpose of critical evaluation of Sunni and Shi'ite commentators' views on the subject of disagreement in the aforementioned verse, attempts to explain this issue, mention relative research questions, and also review the perspective of the commentators in this regard.  Then, a viewpoint which considers Olelamr (those in authority) as the axis of disagreement is chosen and displaying the drawbacks of other viewpoints, the study regards other perspectives as inappropriate. Finally, with reference to the existing evidences in the verse and historical-narrative clues, the causes of choosing the last viewpoint is explained.
Received: 17/7/2018   |   Accepted: 24/11/2018
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Obedience
  • Olelamr (Those in Authority)
  • Disagreement
  • Indecisive religious rules

اصل مقاله

نتیجه‌گیری‌برآمد

بررسی نوشتار مفسران فریقین نشان داد که دربارة «متنازع فیه» در آیة 59 سوره نساء، دیدگاه‌های گوناگونی در میان ایشان مطرح است. آنچه به اختلاف دیدگاه مفسران فریقین دامن زده، ساختاری است که در دست‌واژه «فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَی‌ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ» به‌کاررفته است. مطابق ظاهر «فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَی‌ءٍ»، آیه می‌تواند هر رویدادی اعم از دینی و دنیوی را در بربگیرد، ولی مطابق ظاهر «فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ»، آیه تنها می‌تواند رویدادهایی را که به حوزه دین مربوط است، در برگیرد. براین‌اساس، گروهی از مفسران، همه رویدادهایی دینی، اگرچه نزاع با اولی‌الامر باشد را مشمول تنازع در آیه دانسته‌اند. از دید گروهی دیگر، آیه تنها احکام تشریع شده ازسوی خدا و رسول را در برمی‌گیرد. برخی هم تنها احکام غیرمنصوص را مراد آیه بیان کرده‌اند؛ این اختلاف دیدگاه ازآنجا برمی‌آید که بخش دوم آیه «فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَی‌ءٍ...» مستقل از بخش نخست «یا ایّها الّذین آمنوا اطیعوا اللّه و اطیعوا الرسول و اولی‌الامر منکم» پنداشته شده است. اما بنا بر دریافت نگارنده، ظاهر آیه آن است که در آن، احتمال ظهور تنازع میان مسلمانان پیش‌بینی‌شده و غرض اصلی از نزول آن، نشان دادن راهکار برای برداشتن تنازع بوده است. این تنازع، بخشی از آیه قرارگرفته و با «فا» به بخش نخست آیه عطف شده است که در آن، به اطاعت از اولی‌الامر که مصداقش در این آیه و در آیات دیگر مشخص نیست، فرمان داده ‌شده است. این قرینه بر آن است که منظور از «متنازع فیه» در آیه، اولی‌الامر هستند یا دست‌کم، ایشان مهم‌ترین مصداق آن به‌شمار می‌روند. افزون‌بر این، گواه‌مندی تاریخ و روایات نیز نشان می‌دهد، نخستین نزاعی که پس از رحلت پیامبر اکرم ص رخ داد، تنازع دربارة اولی‌الامر بوده است.

مراجع

منابع
1. قرآن کریم.
2. آلوسی، سید محمود. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ محقق علی عبدالباری عطیه؛ بیروت: دارالکتب العلمیه،1415 ق.
3. ابن أبی‌الحدید، عزالدین؛ شرح‌نهج‌البلاغه؛ قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله نجفی مرعشی، 1338.
4. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ تونس: الدار التونسیه للنشر، 1984 .
5. ابن‌عجیبه، احمد بن محمد؛ البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید؛ تحقیق احمد عبدالله قرشی رسلان؛ قاهره: دکتر حسن عباس زکی، 1419 ق .
6. ابن‌عربی، عبدالله؛ احکام القرآن؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1424.
7. ابن‌عطیه، اندلسی عبدالحق؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422 ق.
8. ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله؛ الامامه و السیاسه؛ قم: منشورات زاهدی،1363 ش.
9. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق محمدحسین شمس‌الدین؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419 ق.
10. بخاری، محمد بن إسماعیل؛ صحیح البخاری؛ تحقیق د. مصطفی دیب البغا؛ بیروت: دار ابن کثیر الیمامه، 1407.
11. جصاص، احمد بن علی؛ احکام القرآن؛ تحقیق محمدصادق قمحاوی؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1405 ق.
12. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ قم: مرکز نشر اسراء،1390.
13. حسینی همدانی، سیدمحمدحسین؛ انوار درخشان؛ تحقیق محمدباقر بهبودی؛ تهران: کتابفروشی لطفی،1404 ق.
14. خطیب، عبدالکریم؛ التفسیر القرآنی للقرآن؛ قاهره: دارالفکر العربی،1390.
15. دروزه، محمد عزت؛ التفسیر الحدیث؛ قاهره: دارإحیاء الکتب العربیه، 1383.
16. رازی، فخرالدین؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
17. راغب اصفهانی، حسین؛ المفردات فی غریب القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داودی؛ دمشق- بیروت: دارالعلم الدار الشامیه،1412 ق.
18. زحیلی، وهبه بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج؛ بیروت-دمشق: دار الفکر المعاصر، 1418 ق.
19. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ بیروت: دار الکتاب العرب،1407 ق .
20. سایس، محمد علی؛ تفسیر آیات الأحکام؛ محقق ناجی ابراهیم؛سویدان بیروت: المکتبه العصریه، 1423 .
21. سبزواری، سید عبد الاعلی؛ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: موسسه اهل بیت(ع)، 1409 ق.
22. شریف لاهیجی، محمد؛ تفسیر شریف لاهیجی. تحقیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی (محدث)؛ تهران: دفتر نشر داد، 1373ش.
23. شوکانی، محمد بن علی؛ فتح القدیر؛ دمشق- بیروت: دار ابن کثیر-دار الکلم الطیب،1414 ق.
24. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365ش.
25. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
26. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو،1372ش.
27. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفه، 1412ق.
28. طبری، کیاهراسی؛ احکام القرآن؛ تحقیق موسی محمدعلی و عزت عبد‌عطیه؛ بیروت: دارلکتب العلمیه، 1405ق.
29. طریحی، فخر الدین؛ مجمع البحرین؛ تحقیق سید احمد حسینی. تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
30. طنطاوی، سید محمد؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم؛ قاهره: مطبیعه المصحف الشریف،1413.
31. طوسی، محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
32. طیب، عبد الحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات اسلام، 1378 ش.
33. فضل‌الله، سیدمحمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ بیروت: دار الملاک للطباعه و النشر، 1419ق.
34. فیروزآبادی، محمد؛ القاموس فی‌اللغه؛ تحقیق گروه تحقیق مؤسسه الرساله؛ بیروت: موسسه الرساله، 1426ق.
35. فیومی، احمد؛ المصباح المنیر؛ قاهره: مطبعه الامیریه، 1928 م.
36. قرطبی، محمد؛ الجامع لأحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو،1364 ش.
37. کاشانی، ملأ فتح‌الله؛ زبده التفاسیر؛ قم: بنیاد معارف اسلامی، بنیاد معارف اسلامی، 1423 ق.
38. کرمی حویزی، محمد؛ التفسیر لکتاب الله المنیر؛ قم: چاپخانه علمیه،1402 ق.
39. مدنی، علی‌خان؛ الحدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدیه؛ محقق ابوالفضل سجادی؛ قم: ذوی القربی،بی‌تا.
40. مراغی، احمد؛ تفسیر المراغی؛ مصر: مصطفی البابی الحلبی، ۱۳۶۹ ق.
41. مصطفوی حسن؛ تفسیر روشن؛ تهران: مرکز نشر کتاب،1380 ش.
42. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب،1360 ش.
43. مظفر، محمد رضا؛ أصول الفقه؛ قم: اسماعیلیان، 1375ش.
44. مغنیه، محمد جواد؛ تفسیر الکاشف؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1424 ق.
45. مقدس اردبیلی، احمد؛ زبده التفاسیر؛ تهران: کتابفروشی مرتضوی، بی‌تا.
46. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیرنمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامی،1374 ش.
47. ملکی میانجی، محمدباقر؛ بدائع الکلام فی تفسیر آیات الأحکام؛ بیروت: مؤسسه الوفاء، 1400 ق.
48. موسوی خمینی، روح‌الله؛ کتاب البیع؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1388 ش.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار