ضابطه‌مندی تفسیر ساختاری در تفاسیر المیزان، ألأساس فی القرآن و فی ظلال القرآن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته علوم و قرآن حدیث دانشگاه قم

چکیده

نظریة «تفسیر ساختاری»؛ به این معنا که میان آیات هر سوره از قرآن یکپارچگی، وحدت محتوایی و مضمونی وجود دارد، بر دو مبنای «توقیفی بودن چینش آیات» و «وحدت موضوعی سور»، استوار است و مانند هر نظریة دیگری مخالفان و موافقانی دارد. علامه طباطباییŠ ـ مفسر بزرگ شیعه ـ و سیدقطب و سعید حوی ـ از مفسران بزرگ اهل سنت ـ به این نظریه معتقد و بر مبانی آن پایبندند؛ بهگونهای که آثار این اعتقاد به وضوح در تفاسیر ایشان (المیزان، فی ظلال القرآن، ألاساس فی القرآن) مشهود است. این مقاله با هدف دفاع از این نظریه و با تکیه بر روش توصیفی _تحلیلی، به مقایسة تفسیر ساختاری سورة مبارکة شوری و موضوع محوری در نظر گرفته شده برای آن توسط این سه مفسر، پرداخته است. همچنین، این مقاله نتیجه می‌‌گیرد که در هر سه تفسیر با وجود اختلاف روش جزئی مفسران، موضوع وحی، به‌عنوان موضوع محوری سورة شوری معرفی شده است. که این امر به نوبة خود سهمی در اثبات ضابطهمند و غیرسلیقهای بودن این شیوه از تفسیر را ایفا میکند.

تازه های تحقیق

. نتیجه‌گیری                                                                

علامه طباطبایی، سعید حوی و سیدقطب از مفسران بزرگ شیعه و اهل سنت، به نظریة تفسیر ساختاری و مبانی آن (نظریة وحدت موضوعی سور و توقیفی بودن چینش آیات) عقیده دارند و در کتب تفسیری خویش، تفاسیری کاملاً ساختاری و نظاممند از سورههای مختلف ارائه کردهاند. درخصوص سورة مبارکة شوری نیز مانند بسیاری از سوره‌های دیگر، هرسه با انتخاب یک موضوع محوری واحد (وحی) و روشی شبیه به هم، تفسیری ساختاری و نظاممند از این سوره ارائه کردهاند. بنابراین در این پژوهش، ذکر سورة شوری تنها به‌عنوان نمونهای از چند سورهای که موضوع محوری آنها از منظر سه مفسر مورد بررسی قرار گرفته، میباشد. که این امر نهایتاً استقرای نگارنده را به تأیید نظاممندی تفسیر ساختاری می‌رساند.

سورة شوری در تفسیر المیزان به شش سیاق، در تفسیر فی ظلال القرآن به دو سیاق و در تفسیر ألاساس فی القرآن به سه مقطع اصلی تقسیم شده است. هر سه مفسر در ابتدای تفسیر سوره و همچنین در ابتدای هر سیاق، به موضوع محوری واحدی که با توجه به سیاق و فضای حاکم بر سوره برای آن درنظر گرفته، اشاره کردهاند و یکپارچگی و وحدت معنایی تمام آیات سوره را بارها بیان کردهاند. همین امر نشان‌دهندة این است که انتخاب موضوع محوری برای یک سوره، یک مسئلة سلیقهای نیست و این مهم براساس یک‌سری اصول و مبانی مشخص و در یک چارچوب معینی توسط مفسر صورت میگیرد و این‌گونه نیست که مفسر را دچار تفسیر به رأی گرداند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Objectivity of Structural Exegesis in Tafsir al-Mizan, al-Asas fi at-Tafsir, and fi Zilal al-Qur’an (Comparative Study of Surah Shura)

نویسندگان [English]

  • Tal’at Hasani 1
  • Ma’sumeh Imami 2
1  Assistant Professor, Department of the Qur’anic Science and Hadith, University of Qom
2 M. A. in the Qur’anic Science and Hadith, University of Qom
چکیده [English]

The theory of “structural exegesis” in the sense that there is thematic and conceptual integrity and cohesion among verses of every chapter in the Quran relies on “revelatory arrangement of verses” and “thematic cohesion in the Qur’anic chapters”; and like any other theory, it has some supporters and opponents. Allameh Tabatabaii -Shi’ite great commentator- and Seyed Qotb and Sa’iid Hawwa -two Sunni great commentators- believe in this theory and are committed to its principles so that the effects of this belief is noticeable in their exegeses (Tafsir al-Mizan, al-Asas fi at-Tafsir, and fi Zilal al-Qur’an). This article aims to defend this theory based on descriptive analysis, and it compares the structural exegeses conducted by three abovementioned commentators on the holy Surah Shura as well as its central theme. The results of this study indicate that despite trivial methodological differences, the commentators in all three above exegeses introduce the subject of revelation as a central theme of Surah Shura which confirms the aforementioned interpretative theory as a standard and non-subjective method. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structural Exegesis
  • Thematic Cohesion in the Quranic Chapters
  • Surah Shura
  • Allameh Tabatabaii
  • Sa’iid Hawwa
  • Seyed Qotb
- قرآن کریم.
- ابن‌ابراهیم، سیدقطب؛ فی ظلال‌القرآن؛ ترجمه دکتر مصطفی خرم‌دل؛ تهران: نشر احسان، 1389ش.
- ایازی، سیدمحمدعلی؛ سیر تطور تفاسیر شیعه؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1373ش.
- بابایی، احمدعلی؛ برگزیده تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1382ش.
- براهیم‌شریف، محمد؛ اتجاهات التجدید فی تفسیر القرآن الکریم؛ قاهره: دارالتراث، 1402 ق.
- البقاعی، ابراهیم‌بن‌عمر؛ نظم‌الدرر فی تناسب الایات و السور؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
- حجازی، محمد محمود؛ الوحدة الموضوعیه فی القرآن الکریم؛ قاهره: دارالکتب الحدیثه، 1390ق.
- حسن‌زادة آملی، حسن؛ فصل‌الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب؛ ترجمه عبدالعلی محمدی؛ بی‌جا: قیام، 1371ش.
- حسینی، علی‌اکبر؛ «دلایل ناکارامدی نظریه وحدت موضوعی سوره‌های قرآن»؛ مجله پژوهشهای قرآنی، ش 56، 1387.
- ____________؛ «وحدت موضوعی سوره‌های قرآن در ترازوی نقد»؛ مجله پژوهشهای قرآنی، ش54، 1387.
- حوی، سعید؛ ألاساس فی القرآن؛ قاهره: دارالسلام، 1412 ق.      
- خامه‌گر، محمد؛ «پژوهشی دربارة وحدت موضوعی سوره‌های قرآن»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ولی‌اللّه نقی‌پورفر، علوم قرآنی، دانشکده اصول‌الدین قم، 1380.
- ____________؛ «درآمدی بر تفسیر ساختاری قرآن»، مجله پژوهشهای قرآنی، ش 29، 1381.
- ____________؛ «نگرش جامع گرایانه به آیات قرآن»؛ مجله پژوهشهای قرآنی، ش 56، 1387.
- خوئی، ابوالقاسم؛ البیان فی علوم القرآن؛ ترجمه نجمی و هریسی؛ خوی: دانشگاه آزاد اسلامی، 1375 ش.
- درّاز، محمد عبدالله؛ المدخل الی القرآن الکریم؛ الکویت: دار القرآن الکریم، 1391ق.
- سیاوشی، کرم؛ تحلیل انتقادی مبانی و روش تفسیری سیدقطب در فی ظلال‌القرآن؛ تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1388ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزة علمیه قم، 1374ش.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1406 ق.
- عروسی حویزی، عبدالعلی‌بن‌جمعه؛ تفسیر نورالثقلین؛ قم: اسماعیلیان، 1415ق.
- مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ بیروت: مؤسسه الطبع و النشر، 1419 ق.
- معرفت، محمدهادی؛ التفسیر الاثری الجامع؛ قم: مؤسسه التمهید، 1425ق.
- ____________؛ صیانه القرآن من التحریف؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1410 ق.
CAPTCHA Image