ارزیابی میزان مطابقت روایات تفسیری ابن عباس با روایات اهل بیت (علیهم السلام)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، مرکز آموزش عالی اقلید،

چکیده

 میزان مطابقت روایات تفسیری ابن‌عباس با روایات اهل‌بیت‰

نصرت نیل‌ساز *
الهام زرین‌کلاه **
تاریخ ارسال: 21/11/96   |   تاریخ پذیرش: 03/06/97
چکیده
عبدالله بنعباس، صحابی برجسته پیامبرˆ و از سرآمدان تفسیر است. باتوجه به تصریح خود او به علمآموزی؛ بهویژه یادگیری تفسیر از حضرت علی†، و همچنین اشارۀ عالمان به این مسئله به‌هنگام تبیین جایگاه وی در تفسیر، این مقاله با بهکارگیری روش کتابخانهای، تجزیه و تحلیل آماری متن و اسانید، به بررسی میزان مطابقت روایات تفسیری وی با روایات ائمه† با تأکید بر جامع البیان طبری و نورالثقلین حویزی میپردازد. بررسیها نشان میدهد در 80درصد روایات، مطابقت ـ یا به نحو تطابق کامل و یا در قالب روابطی همچون عام و خاص، مطلق و مقید، مبین و مجمل ـ وجود دارد. این تطابق در حوزههای مختلف، اعم از کلامی، فقهی و ادبی و در موضوع‌هایی همچون عدم رؤیت جسمانی خداوند، حلیت متعه و جواز مجاز و غیره، دیده میشود. در تحلیل سندی نیز روشن میشود که بیشتر این تطابقها در طریق سعید بنجبیر، علی بنابی طلحه، ضحاک بنمزاحم، عطاء و مجاهد وجود دارد. گفتنی است، در میان ائمه†، بیشترین تطابق روایات ابنعباس با روایات امام صادق† است.
کلیدواژگان
ابنعباس، اهلبیت‰، جامع البیان، نورالثقلین، روایات تفسیری، مطابقت.



* Assistant Professor, Department of the Quranic Sciences and Hadith, Tarbiat Modarres University,   |   nilsaz@modares.ac.ir


** (Corresponding Author) Assistant Professor, Department of the Quranic Sciences and Hadith, Eqlid Higher Education Center,   |   ezarinkolah@eghlid.ac.ir


* استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران،   |    nilsaz@modares.ac.ir


** استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، مرکز آموزش عالی اقلید، نویسنده مسئول   |   ezarinkolah@eghlid.ac.ir

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

از مجموع روایات مرتبط ابنعباس با ائمه، در 80درصد مطابقت وجود دارد.

مطابقت روایات ابنعباس و ائمه در زمینههای مختلف کلامی، فقهی، تاریخی، قرائات و... است.

هرچه به سوره‌های پایانی قرآن نزدیک‌تر میشویم، مطابقت میان روایات ابنعباس و ائمه بیشتر میشود. که البته این مسئله با محتوای سوره‌های پایانی که غالباً مکی بوده و مباحث اختلافبرانگیز همچون مباحث فقهی و... در آنها کمتر مطرح شده، بیارتباط نیست.

در میان طرق تفسیری روایات ابنعباس در جامع البیان، بیشترین مطابقت به‌ترتیب مربوط به طریق سعید بنجبیر، علی‌بنابی‌طلحه، ضحاک، عطاء و مجاهد است. موضع مثبت این افراد نسبت به اهل‌بیت نیز، سندی محکم در تأیید این نتیجه است.

از میان ائمه، روایات ابنعباس با روایات امام صادق مطابقت بیشتری دارد که این نتیجه باتوجه به کثرت شاگردان امام صادق و در نظرگرفتن شرایط زمان ایشان که در مقایسه با سایر ائمه از آزادی بیان بیشتری برخوردار بودند، امری بدیهی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Evaluation of the Correspondence between Exegetic Traditions of ibn Abbas and Ahl al-Bayt

نویسندگان [English]

  • Nosrat Nilsaz 1
  • Elham Zarrinkolah 2
1 Assistant Professor, Department of the Quranic Sciences and Hadith, Tarbiat Modarres University,
2 (Corresponding Author) Assistant Professor, Department of the Quranic Sciences and Hadith, Eqlid Higher Education Center,
چکیده [English]

Abd Allah ibn Abbas is a grand companion of Prophet Muhammad (PBUH) and one of the pioneers in exegesis. With regard to his emphasis on seeking knowledge especially learning exegesis from Imam Ali (PBUH) and also the scholars’ mention on this point when explaining his status in exegesis, this article explores the extent of correspondence between his exegetic traditions and the those of Ahl al-Bayt with emphasis on Jame’ al-Bayan Tabari and Noor ath-Thaqlayn Howayzi using library research method and statistical analysis. The results showed that in 80 percent of the traditions, there is either total correspondence or semi correspondence between their traditions through relations such as general-specific, absolute-bounded, and clear-ambiguous. This correspondence exists in different fields including Kalami, Fiqhi, and literary, as well as in subjects such as non-visibility of God, legitimacy of Nikah Mut’ah (temporary marriage), permissible authorization and so on. Document analysis also revealed that most of this correspondence exists in the method of Sa’iid ibn Jobayr, Ali ibn Abi Talheh, Zahhak ibn Mozahem, Ata’, and Mujahid. It is noteworthy that the traditions of ibn Abbas have the most 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Abbas
  • Ahl al-Bayt
  • Jame’ al-Bayan
  • Noor ath-Thaqlayn
  • Exegesis Traditions
  • Correspondence
- قرآن کریم.
- ابنابیحاتم، عبدالرحمن بنمحمد؛  الجرح و التعدیل؛ چاپ اول، بیروت: دارالامم،1372.
- ابنتیمیه حرانی؛ منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعه و القدریة (منهاج الاعتدال فی نقض کلام اهل الرفض و الاعتزاض بیروت: دارالکتب العلمیه، 142ق.
- ابن‌‌حبان، محمد؛ الثقات؛ چاپ اول، هند: مؤسسه الکتب الثقافیه،1393.
- _____________؛ کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین؛ تحقیق محمود ابراهیم زاید؛ مکه: دارالباز، بی‌تا.
- ابن‌‌حجر عسقلانی، احمد بنعلی؛ تهذیب التهذیب؛ چاپ اول، بیروت: دارالفکر،1404ق.
- ابن‌‌شهرآشوب، محمد بنعلی؛ مناقب آل ابی طالب؛نجف: المکتبة الحیدریه، 1376ق.
- ابنعساکر، علی‌بنحسن؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر 1415ق.
- ابنعطیه اندلسی؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1422ق.
- ابنقتیبه، عبدالله بنمسلم؛ المعارف؛قاهره: دارالمعارف، بی‌نا، 1422ق.
- ابونعیم، احمد بنعبدالله؛ حلیه الأولیاء و طبقه الأصفیاء، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
- امین، محسن؛ اعیان الشیعه؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، بی‌تا.
- بحرانی، هاشم؛ البرهان فی التفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
- بیهقی، احمد بنحسین؛ سنن الکبری؛ بیجا: دارالفکر، بی‌تا.
- ثعلبی نیشابوری، احمد بنابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
- حرعاملی، محمد بنحسن؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
- حسکانی، عبیدالله‌بن‌عبدالله؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازله فی اهل‌البیت‰؛ چاپ اول، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه، 1369.
- حلی، حسن‌بن‌یوسف؛ منهاج الکرامه؛ تحقیق عبدالرحیم مبارک؛چاپ اول، مشهد: انتشارات تاسوعاء،  1379.
- ___________________؛ خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال؛ چاپ اول، مؤسسه نشر الفقاهت،  1417ق.
- حویزی، عبد علی‌بن‌جمعه؛ تفسیر نورالثقلین؛ چاپ چهارم، قم: انتشارات اسماعیلیان،  1415ق.
- خویی، ابوالقاسم؛ معجم الرجال الحدیث؛ چاپ نهم، بی‌جا: بی‌نا، 1413ق.
- ذهبی، محمد‌بن‌احمد‌بن‌عثمان؛ میزان الاعتدال فی نقد الرجال؛ تحقیق علی محمد البجاوی، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه، 1382.
- رستم‌نژاد، مهدی؛ «رویکرد روش‌شناختی در روایات تفسیری اهل بیت علیهم السلام»؛ مجله حسنا، شماره 7، 1389.
- زرکشی، محمد بنبهادر؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: المکتبة العصریه، 1428ق.
- زرینکلاه، الهام؛ «تحلیل روایات تفسیری متعارض ابن‌عباس با استناد به روایات اهل‌بیت‰ با تأکید بر جامع البیان و نورالثقلین»؛ رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس،  1396ش.
- زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی،  1407ق.
- سید‌بن‌طاووس، احمد‌بن‌موسی؛ سعد السعود؛ قم: منشورات الرضی، 1363.
- سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن؛ الاتقان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالکتب الاسلامیه،  1421ق.
- _______________________؛  الدر المنثور فی تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیتالله مرعشی، 1404ق.
- صدوق؛ علل الشرایع؛ تحقیق محمدصادق بحرالعلوم؛ نجف: منشورات المکتبة الحیدریه،  1385.
- ______؛ معانی الاخبار؛ تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی، 1379.
- طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چاپ چهاردهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه،  1417ق.
- طبرسی، احمد بنعلی؛ الاحتجاج؛ نجف: دارالنعمان،  1386.
- طبرسی، فضل بنحسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
- طبری، محمد بنجریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول، بیروت: دارالمعرفة،  1412ق.
- طوسی، محمد بنحسن؛ اختیار معرفة الرجال المعرف برجال الکشی؛ قم: بعثت،  1404ق.
- ___________________؛ رجال الطوسی؛تحقیق جواد قیومی الاصفهانی؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی،1415ق.
- ___________________؛ الامالی؛ قم: دارالثقافه الدراسات الاسلامیه، 1414ق.
- عسکری، مرتضی؛ برگستره کتاب و سنت؛ قم: دانشکده اصول الدین،  1387.
- عقیلی، محمد بنعمرو؛ ضعفاء الکبیر؛ چاپ دوم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418ق.
- علم‌الهدی، علی بنحسین؛ الانتصار؛ تهران: بینا، 1315.
- عیاشی، محمد بنمسعود؛ کتاب التفسیر؛ تحقیق هاشم رسولی محلاتی؛ تهران: چاپخانه علمیه،  1380.
- فخررازی، محمد بنعمر؛ مفاتیح الغیب؛ چاپ سوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی،  1420ق.
- فیض کاشانی، ملاحسن؛ تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: انتشارات الصدر،  1415ق.
- قرطبی، محمد بناحمد؛ الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات ناصر خسرو،  1364.
- قمی، علی بنابراهیم؛ تفسیر قمی؛ چاپ چهارم، قم: دارالکتاب، 1367.
- قمی، شیخ عباس؛ منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل‏، چاپ اول، قم: دلیل ما،  1379ش.
- کلینی، محمد بنیعقوب؛ الکافی؛ تحقیق علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه،  1407ق.
- مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار الجامعة لددر أخبار الائمة الأطهار؛ بیروت: مؤسسه الوفاء،  1403ق.
- معرفت، محمدهادی؛ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب؛ چاپ اول، مشهد: جامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه، 1377.
- مفید، محمد بنمحمد؛ المسائل الصاغانی؛ چاپ اول، قم: المؤتمر العالمی بألفیة الشیخ المفید،  1413ق.
- ناصح، علی احمد، بهرامی، فریده، «گونه­شناسی روایات تفسری اهل بیت علیهم السلام در سوره لقمان»، مجله حسنا، شماره 29و30، 1395.
- نسائی، احمد‌بن‌علی؛ کتاب الضعفاء و المتروکین؛ تحقیق محمود ابراهیم زاید، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفة، 1406ق.
- Berg,Herbet, The Development of Exegesis in Early Islam: The uthenticity of Muslim Literatur from the formative period, surry, UK: Curzon Press,2000.
 
 
CAPTCHA Image