بررسی تطبیقی رویکردهای هرمنوتیک فلسفی در تفسیر قرآن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم

چکیده

 

بررسی تطبیقی رویکردهای هرمنوتیک فلسفی در تفسیر قرآن
محسن ایزدی*
تاریخ ارسال: 25/03/97   |   تاریخ پذیرش: 20/08/97
چکیده
هرمنوتیک فلسفی به بررسی و تحلیل تفسیر متون می‌پردازد. خاستگاه این دانش که فلسفه غرب است، با نام فیلسوفانی مانند هیدگر و گادامر پیوند خورده است. در بین اندیشمندان مسلمان، بررسی فرایند تفسیر قرآن و تحلیل کم‌وکیف تأثیر پیش‌فهم‌ها و گرایش‌های مفسر در تفسیر او، سابقه‌ای دیرینه دارد. در عرصه دین‌پژوهی اسلامی معاصر نیز برخی نواندیشان با اقتباس از آموزه‌های هرمنوتیک فلسفی رایج در غرب و با رویکردی حداکثری، تأثیرپذیری معرفت دینی از معارف بشری را تئوریزه کرده‌اند. تأثیر برخی از پیش‌فرض‌ها به‌عنوان «مبانی تفسیر قرآن» مورد وفاق همگان است؛ اما آنچه در بین صاحب‌نظران این عرصه محل اختلاف می‌باشد، عبارت است از: تأثیر پیش‌فهم‌های فلسفی، کلامی، عرفانی، روان‌شناختی، سیاسی و ....، نیز تأثیر انتظارات و علائق مفسر در تفسیر قرآن. در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی، رویکردهای هرمنوتیک فلسفی در تفسیر قرآن را مورد تحلیل و بررسی تطبیقی قرار داده و با تقسیم این رویکردها به افراطی، تفریطی و اعتدالی به بررسی و نقد دو رویکرد اول پرداخته‌ایم. سپس، با تبیین و تثبیت رویکرد اعتدالی، عقلانیت و طهارت نفس را به عنوان شرایط لازم جهت استفاده از پیش‌فهم‌ها و گرایش‌ها معرفی کرده‌ایم.
کلیدواژگان
تفسیر قرآن، هرمنوتیک فلسفی، پیش‌فهم، عقل، طهارت نفس.



* Associate Professor, Department of Islamic Teachings, University of Qom,   |   Mohseneizadi@yahoo.com


* دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم   |   Mohseneizadi@yahoo.com

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

 رویکردهای هرمنوتیکی دربارة تفسیر قرآن را می­توان به سه رویکرد اصلی تقسیم کرد: 1. رویکرد افراطی. 2. رویکرد تفریطی. 3. رویکرد اعتدالی. برخی صاحب­نظران درباره تأثیر پیش‌فهم‌ها و علایق و انتظارات مفسر در تفسیر قرآن، رویکردی افراطی و حداکثری دارند و معتقدند متن قرآن و کلام خداوند صامت است و مفسر با استفاده از پیش­فرض‌ها، علوم و معارف بشری و نیز گرایش­های اعتقادی خود، به استنطاق قرآن می­پردازد. طرفداران این رویکرد معتقدند: پیش‌فهم‌های مفسران نه‌تنها در کشف مراد جدی متکلم؛ بلکه در القای معنای الفاظ نیز دخالت دارند؛ چرا که الفاظ و عبارات گرسنه معانی­اند و نه آبستن آنها. این رویکرد دارای اشکالات متعددی است. برخی دیگر از مفسران و اندیشمندان مسلمان، نسبت به هرمنوتیک فلسفی، رویکردی تفریطی داشته و دخالت هر نوع پیش­فهم و گرایشی را در تفسیر قرآن غیرمُجاز شمرده‌اند. به این رویکرد نیز انتقادهای جدی وارد است. در رویکرد سوم که رویکردی اعتدالی است، تأثیر و دخالت پیش‌فهم‌ها و گرایش­های مفسر با ملاک‌های خاصی مُجاز دانسته شده است. این ملاک‌ها عبارتند از عقلانیت و طهارت نفس.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis of Philosophical Hermeneutic Approaches in the Qur’anic Exegesis

نویسنده [English]

  • Mohsen Izadi
Associate Professor, Department of Islamic Teachings, University of Qom,
چکیده [English]

 
Philosophical hermeneutics analytically explores the interpretation of texts. The birthplace of this knowledge which is western philosophy is intermingled with the name of philosophers such as Heidegger and Gadamer. Among Muslim thinkers, the investigation of the process of Qur'anic exegesis and the effect analysis of commentator’s preconceptions and tendencies on his interpretation has a long history. Also in contemporary Islamic theological research, some innovative thinkers adapting common Western philosophical hermeneutics and a maximal approach have started to theorize the susceptibility of theological studies from human knowledge. The impact of some presumptions known as “the principles of Qur'anic exegesis” is commonly agreed; however, the effect of philosophical, Kalami, mystical, psychological, and political preconceptions as well as the influence of commentator’s assumptions and interests on Qur'anic exegesis are yet controversial fields which need further research. This article aims to comparatively analyze and explore the philosophical hermeneutic approaches in the Qur'anic exegesis using descriptive analysis, and by classifying the existing approaches to extremist, conservative, and moderate, it attempts to critically analyze the first two approaches. Finally, by approving and confirming the moderate approach, the article introduces wisdom and purification of Nafs (soul) as essential conditions for applying preconceptions and tendencies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’anic Tafsir (Exegesis)
  • Philosophical Hermeneutics
  • Preconception
  • Wisdom
  • Purification of Nafs (Soul)

مراجع

 
- 1. قرآن کریم.
- 2. نهج‌البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی؛ چاپ شانزدهم، قم: انتشارات میراث ماندگار.
- 3. احمدی، بابک؛ ساختار و هرمنوتیک؛ چاپ اول، تهران: گام نو،1380.
- 4. بهشتی، احمد؛ تأملات کلامی و مسائل روز؛ چاپ اول، تهران: انتشارات اطلاعات، 1378.
- 5. بابایی، پرویز؛ فرهنگ اصطلاحات فلسفه؛ چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، 1386.
- 6. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ چاپ اول، قم: مرکز نشر اسراء،1378.
- 7. ــــــــــــــــــــــــــ؛ شریعت در آینه معرفت؛ چاپ اول، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1372.
- 8. ــــــــــــــــــــــــــ؛ قرآن در قرآن؛ چاپ ششم، قم: مرکز نشر اسراء، 1386.
- 9. ـــــــــــــــــــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ چاپ چهارم، قم: مرکز نشر اسراء، 1389.
- 10. حسینی تهرانی، محمدحسین؛ مهر تابان؛ چاپ هفتم، مشهد: نشر علامه طباطبایی، 1426ق.
- 11. سروش، عبدالکریم؛ قبض و بسط تئوریک شریعت؛ چاپ ششم، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1377.
- 12. شاکر، محمد کاظم؛ مبانی و روش‌های تفسیری؛ چاپ دوم، قم: نشر المصطفی، 1389.
- 13. طباطبایی، محمدحسین؛ شیعه در اسلام؛ چاپ دوازدهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1376.
- 14. ـــــــــــــــــــــــ ؛ علی و فلسفه الهی؛ چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات، 1390.
- 15. ـــــــــــــــــــــــ ؛ قرآن در اسلام؛ چاپ جهارم، قم: بوستان کتاب اسلامی، 1389.
- 16. ـــــــــــــــــــــــ ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: جماعة المدرسین، بی‌تا.
- 17. لاریجانی، صادق؛ معرفت دینی؛ چاپ اول، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب، 1370.
- 18. مؤدب، سیدرضا؛ مبانی تفسیر قرآن؛ چاپ چهارم، قم: نشر المصطفی، 1396.
- 19. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
- 20. مجتهد شبستری، محمد؛ هرمنوتیک؛ کتاب و سنت، چاپ چهارم، تهران: طرح نو، 1379.
- 21. مصباح، محمدتقی؛ زبان دین؛ مجله معرفت، شماره نوزدهم، قم: مؤسسه امام خمینی، 1375.
- 22. نصرحامد ابوزید؛ معنای متن؛ ترجمه مرتضی کریمی‌نیا، چاپ سوم، تهران: طرح نو، 1382.
- 23. نصری، عبدالله؛ راز متن؛ چاپ دوم، تهران: سروش، 1390.
- 24. واعظی، احمد؛ تحول فهم دین؛ چاپ اول، بی‌جا: مؤسسه فرهنگی اندیشه معاصر، 1376.
- 25. ـــــــــــــ ؛ درآمدی بر هرمنوتیک؛ چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1380.
- 26. هادی، قربانعلی؛ نقد مبانی هرمنوتیکی نظریه قرائت‌های مختلف از دین؛ چاپ اول، قم: المصطفی، 1388.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار