نقد و بررسی دیدگاه مفسران فریقین دربارة جامعیت قرآن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک(نویسنده مسئول)

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک

چکیده

«جامعیت قرآن»یکی از مباحث مهم در ارتباط با قرآن است که اندیشمندان اسلامی از همان آغاز دربارة آن دیدگاه‌های مختلفی را ارائه کرده‌اند؛ جامعیت مطلق، جامعیت در امور هدایتی و جامعیت حداقلی از مهم‌ترین دیدگاه‌های مطرح شده دراین‌باره هستند. آیات و روایات دربارة جامعیت قرآن این مطلب را بیان می‌دارند که قرآن از جامعیت مطلق در امور هدایتی و دینی برخوردار است و هیچ مطلب و مسئله‌ای در امور دینی و هدایتی نیست مگر اینکه در قرآن بیان شده است؛ اما با بررسی ساختار ظاهری قرآن، مشهود می‌شود که قرآن حتی در مباحث دینی هم جامعیت ندارد. به‌عبارتی دیگر، به‌طور تام نمی‌توان از ظاهر قرآن همه احکام و مباحث دینی را استخراج نمود. این در حالی است که آیات و به‌خصوص روایات متعدد، جامعیت مطلق قرآن را بیان می‌دارند. پژوهش فرارو، با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن نقد و بررسی دیدگاه‌های مفسران فریقین دراین‌باره، جامعیت مطلق قرآن در امور هدایتی ویژه معصومانD را پذیرفته و ضمن تفکیک میان جامعیت قرآن و جامعیت اسلام، برای غیر از معصومان(ع) جامعیت اسلام را بیان می‌نماید. نتیجه آنکه: اولاً: قرآن مستقلاً از جامعیت مطلق در امور هدایتی و دینی برخوردار است که معارف آن در ظهر و بطن آیات متجلّی است؛ اما این جامعیت مطلق، اختصاص به معصومان(ع) دارد که می‌توانند از ظهر و بطن قرآن معارف آن را استخراج نمایند. ثانیاً: برای غیر معصومین(ع) جامعیت اسلام مطرح می‌شود که قرآن کریم در کنار سنت معصومین(ع)موجبات جامعیت اسلام را فراهم می‌نمایند؛ ثالثاً: مراد از جامعیت اسلام، جامعیت مطلق در امور هدایتی است که تا قیامت پاسخگوی نیازهای هدایتی انسان‌هاست.
تاریخ ارسال: 18/03/97   |   تاریخ پذیرش: 13/12/97

تازه های تحقیق

4. نتیجه‌گیری

دربارة جامعیت قرآن در میان اندیشمندان اسلامی سه دیدگاه مطرح است. اول دیدگاه جامعیت مطلق است که قرآن را منبع تمام علوم بیان می‌کند. دوم، دیدگاه هدایتی است که رسالت قرآن را در امور هدایتی بیان می‌دارد که جامعیت قرآن یا مستقیم است یا غیرمستقیم به‌واسطة سنت. سوم، دیدگاه حداقلی است که محدوده جامعیت قرآن را بیان امور اخروی تلقی می‌کند. هریک از این دیدگاه‌ها با چالش‌ها و نقدهایی روبه‌رو هستند که مورد نقد و تحلیل قرار گرفتند. این پژوهش میان جامعیت اسلام و جامعیت قرآن تفکیک و تمایز قائل شد؛ به این معنا که قرآن مستقلاً از جامعیت مطلق در بیان امور هدایتی برخوردار است که معارف آن در ظواهر و بطون آیات متجلّی هستند؛ اما این جامعیت مطلق قرآن ویژة معصومانD است که به ظهر و بطن، تفسیر و تأویل آیات آگاه هستند و معارف دینی و غیر دینی را از ظهر و بطن قرآن استخراج می‌کنند. بسیاری از معارف قرآن در بطن آن تجلی پیدا کرده که بیان این مباحث ویژه معصومینD است؛ اما برای غیر از آنها جامعیت اسلام مطرح است، به این معنا که قرآن در کنار سنت اهل‌بیتD،دین اسلام را شکل می‌دهند و باهم پاسخگوی نیازهای هدایتی انسان‌ها تا قیامت هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of the Sunni and Shi’ite Commentators’ Views on the Comprehensiveness of the Qur’an

نویسندگان [English]

  • Asghar Tahmasebi Boldaji 1
  • Ibrahim Ibrahimi 2
1 Ph.D. in the Qur’anic Science and Hadith, University of Arak (Corresponding Author) | tahmasebiasghar@yahoo.com
2 Associate Professor, Department of the Qur’anic Science and Hadith, University of Arak | e-ebrahimi@araku.ac.ir
چکیده [English]

The comprehensiveness of the Qur’an is one of significant issues which has been reviewed by Islamic scholars from different perspectives since the early history of Islam. Absolute comprehensiveness, comprehensiveness in terms of guidance, and minimal comprehensiveness are among the most important perspectives in this regard. Qur’anic verses and traditions on this subject claim that the Qur’an has absolute integrity in terms of guidance and religious matters, that is to say, there is no religious or guidance issue which has not been mentioned in the Qur’an while an investigation of its apparent structure reveals that it is not comprehensive even in terms of religious arguments. In another words, we cannot extract all religious commands and arguments from the surface structure of the Qur’an; yet, there are numerous verses and particularly traditions which mention the absolute comprehensiveness of the Qur’an. Using descriptive analysis, the present study critically analyzes the views of Sunni and Shi’ite commentators in this regard and admits the absolute comprehensiveness of the Qur’an on guidance affairs for the infallible Imams. It also draws a line between the comprehensiveness of the Qur’an and the comprehensiveness of Islam, appointing the latter to those other than the infallibles. The results of the study show that, first, the Qur’an independently has absolute comprehensiveness in terms of guidance and religious issues having vivid evidence in the deep structure of the Qur’an; however, this sort of absolute comprehensiveness is exclusively for the infallible Imams who can extract knowledge from the profound aspects of the Qur’an. Second, for those other than the infallibles, the comprehensiveness of Islam is mentioned and the Noble Qur’an along the tradition of holy Imams pave the ground for that sort of integrity. Third, the comprehensiveness of Islam indicates absolute comprehensiveness in terms of guidance affairs which fulfills human need up until hereafter.
Received: 8/6/2018   |   Accepted: 4/3/2018
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Comprehensiveness of the Qur’an
  • The Comprehensiveness of Islam
  • Ahl al-Bayt
  • The Mission of the Qur’an
  • The Eternity of Religion

مراجع

1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه؛ گردآورنده: سید رضی، قم: انتشارت هجرت، 1414ق.
3. آلوسی، سید محمود،روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
4. ابن‌عاشور، محمدبن طاهر؛التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ، بی‌تا.
5. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر؛تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1419ق.
6. ابن‌منصور، سعید؛سنن سعید بن منصور؛ ریاض: دارالعصیمی، 1414ق.
7. ابواسحاق، احمدبن ابراهیم؛الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء الثراث العربی، 1422ق.
8. احمدی میانجی، علی؛مکاتیب الرسول؛ قم: انتشارات یس، 1363ش.
9. ایازی، محمدعلی؛جامعیت قرآن؛ چاپ سوم، رشت: انتشارات کتاب مبین، 1380ش.
10. بابایی، علی‌اکبر؛مکاتب تفسیری؛ چاپ ششم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،1392ش.
11. بخاری، محمدبن اسماعیل؛صحیح بخاری؛ بیروت: دارالفکر، 1401.
12. بلاغی، محمدجواد؛آلاء الرحمن؛ قم: بنیاد بعثت،1420ق.
13. بیضاوی، عبدالله‌بن عمر؛انوار التنزیل و اسرار التاویل؛ بیروت: داراحیاء الثراث العربی،1418ق.
14. ترمذی، محمدبن عیسی؛سنن ترمذی؛ بیروت: دارالفکر،1403ق.
15. ثعلبی، احمد؛الکشف و البیان؛ بیروت: داراحیاءالتراث العربی،1422ق.
16. ثقفی تهرانی، محمد؛تفسیر روان جاوید؛ تهران: انتشارات برهان،1398ق.
17. جعفری،یعقوب؛تفسیر کوثر؛ قم: انتشارات هجرت،بی‌تا.
18. جوادی آملی، عبدالله؛همتایی قرآن و اهل‌بیت؛ چاپ چهارم، قم: مرکز نشر اسراء،1392ش.
19. حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله؛ المستدرک علی الصحیحین؛ بیروت: دارالمعرفه،1411ق.
20. حاکم حسکانى؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ تهران‏: مؤسسه طبع و نشر،1411 ق.
21. حرعاملی؛وسائل الشیعه؛ قم: انتشارات آل البیت،1409ق.
22. حسینی همدانی، سیدمحمدحسین؛ انوار درخشان؛ تحقیق محمدباقر بهبودی؛ چاپ اول، تهران: کتابفروشی لطفی، 1404ق.
23. حموئی جوینی، ابراهیم؛فرائد المسلمین؛ قم: مجمع احیاء الثقانه الاسلامیه،1415ق.
24. حویزى، عبدعلى‌بن جمعه‏ عروسى؛تفسیر نور الثقلین؛ قم: انتشارت اسماعیلیان،1415ق.
25. دروزه، محمد عزه؛التفسیر الحدیث قاهره؛ دارالکتب العربیه،1383 ق.
26. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: انتشارات دارالقلم،1412 ق.
27. رفیعی محمدی، ناصر؛تفسیر علمی قرآن؛ تهران: فرهنگ گستر، 1379ق.
28. زرکشی، بدرالدین؛البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: دارالفکر،2001 م.
29. سبزواری نجفی، محمدبن حبیب‌الله؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید؛ بیروت: دارالتعارف المطبوعات، 1406ق.
30. سروش، عبدالکریم؛قبض و بسط تئوریک شریعت؛ تهران: انتشارات صراط،1357ش.
31. _______________؛فربه‌تر از ایدئولوژی؛ تهران: انتشارات صراط،1370ش.
32. _______________؛بسط تجربه نبوی؛ تهران: انتشارات صراط،1379ش.
33. سیوطی، جلال الدین؛الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت، دارالمعرفه،بی‌تا.
34. شفیعی، علی؛پژوهشی در مورد قلمرو انتظار از قرآن؛ دانشنامه موضوعی قرآن،1392ش.
35. شوکانی، محمدبن علی؛فتح القدیر؛ بیروت: دارالکلم الطیب،1414ق.
36. شیرازی، سید محمد حسینی؛تقریب القرآن الی الاذهان؛ بیروت: دارالعلوم،1424ق.
37. شیرازی، صدرالدین؛مفاتیح الغیب؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1373.
38. صدوق، محمد؛ عیون أخبار الرضا؛ چاپ اول، تهران: نشر جهان،1387ق.
39. _____________؛ أمالی؛ چاپ پنجم، بیروت: انتشارات اعلمی، 1400ق.
40. _____________؛ معانی الاخبار؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی.1418ق.
41. طباطبایی، محمدحسین؛المیزان فی تفسیر القرآن؛ چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1417 ق.
42. طبرسی، فضل‌بن حسن؛مجمع البیان لعلوم القرآن(مجمع البیان فی تفسیر القرآن)؛ تحقیق با مقدمه جواد بلاغی، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصر خسرو،1372ش.
43. طبری، ابوجعفر محمدبن جریر؛جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفه،1412ق.
44. طنطاوی بن جوهری؛الجواهر فی تفسیر القرآن؛ نجف: المطبعه الطلیعه، 1376ق.
45. طوسی، محمدبن حسن؛التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی،بی‌تا.
46. عبدالرزاق، علی؛الاسلام و اصول الحکم؛ قاهره: الهیئه المعریه العامه الکتاب، بی‌تا.  
47. غزالی، ابوحامد محمد؛ احیاء علوم الدین؛ بیروت: دارالجیل،بی‌تا.
48. فخررازی، محمدبن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: داراحیا الثراث العربی،1420ق.
49. فضل‌الله، سیدمحمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ بیروت: دارالملاک لطباعه و النشر،1419 ق.
50. فیض کاشانی، مولامحسن؛ تفسیر الصافی؛ چاپ دوم، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات،1982م.
51. قدردان قراملکی، محمدحسن؛ آیین خاتم‌پژوهشی در نبوت و خاتمیت؛ چاپ چهارم، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،1388ش.
52. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی،1368 ش.
53. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه،1362ش.
54. متقی هندی، علی؛ کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال؛ بیروت: مؤسسه الرساله،1409ق.
55. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: داراحیا الثراث،1403ق.
56. مسلم بن حجاج؛صحیح مسلم؛ بیروت: دارالفکر،بی‌تا.
57. مکارم شیرازی، ناصر؛تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه،1374 ش.
58. مودب، رضا؛ مبانی تفسیر قرآن قم: انتشارات دانشگاه قم، 1386 ش.
59. نجارزادگان، فتح‌الله؛ رهیافتی به مکاتب تفسیری؛ قم: انتشارات دانشکده اصول الدین،1387.
60. نوفل، عبدالرزاق؛ القرآن الکریم و العلم الحدیث؛ بیروت: دارالکتب العربی،1393 ق.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار