شیوة تربیتی قرآن کریم درتغییر رفتار مخاطبان عصر نزول در آیات نهی از ربا از دیدگاه فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث پردیس دانشگاه قم

چکیده

تأثیرگذاری قرآن بر فرهنگ زمانه و تغییر در رفتار مخاطبان عصر نزول، همواره از مسائل مهم و چالش‌برانگیز میان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی است. این مسئله در پاره‌ای از موضوعات؛ مانند نهی از ربا و رباخواری جدی‌تر است؛ چراکه عده‌ای از سود و منافع آن بهرمند شده‌اند و دگرگونی آن به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. مطالعة آیات کریمه و دیدگاه فریقین برای این تحقیق ضروری است. نتایج به‌دست آمده، نشان می‌دهد که شیوة تربیتی قرآن‌کریم مبتنی بر روش تدریجی، همراه با القای آرامش رفتاری به مخاطب است. در این روش، به‌صورت گام‌به‌گام به موضوعپرداخته و درنهایت، با دستورات تأکیدی، اوامر و نواهی به مخاطب ابلاغ می‌شود. موضوع نهی از «ربا» و «ربا‌خواری» نیز در همین قالب دیده شده و مراحل متعددی برای آن درنظر گرفته شده است. بر این اساس، قرآن‌کریم با روش تربیت تدریجی، موضوع را از«ایجاد قرابت ذهنی» آغاز می‌کند و تا «نهی نهایی» پیش می‌برد. بی‌تردید، شیوة تربیتی قرآن‌کریم در بسیاری موارد؛ از جمله در موضوع تحریم ربا و ربا‌خواری، منحصر به‌فرد بوده و تا آن زمان، رایج نبوده است.
 

تازه های تحقیق

نتیجه گیری

تحقیق حاضر نشان می‌دهد که فرایند تربیتی قرآن کریم در موضوع «نهی از ربا» مبتنی بر روش گام‌به‌گام است. در این روش، قرآن کریم با لحنی آرام به طرح موضوع پرداخته و نخست ذهن مخاطب را با مقولة مورد نظر خود آشنا می‌کند. بررسی و مطالعه رسوم ساکنان شبه‌جزیرة عربستان در پیش از اسلام نشان می‌دهد که پدیدة زشت و ناپسند رباخواری، بخش مهمی از اقتصاد اعراب جاهل و یهودیان بوده است. چه‌بسا تحریم یک‌بارة آن، موجب بروز نافرمانی در میان مخاطبان تازه‌مسلمان و تشدید مشکلات تبلیغی در مقابل نهال نوظهور اسلام می‌شد. بنابراین، نهی از ربا‌خواری نیز در ابتدا از آهنگی ملایم برخوردار بود و در ادامه، شدت لحن آیات بیشتر می‌شود. در نهایت، تحریم صریح رباخواری مورد تأکید قرآن کریم قرار می‌گیرد و همگان از آن نهی می‌شوند. تبیین «قرض‌الحسنه» و «صدقه» به‌عنوان روش همیاری اقتصادی در جامعه ازیک‌سو، و نگاه تاریخی قرآن کریم در نهی یهودیان از ربا‌خواری و وعدة عذاب به رباخواران، رفته‌رفته بیان قرآن کریم را شدت می‌دهد. تبیین دشمنی و تقابل با خداوند و رسولش به‌عنوان گام نهایی در «نهی از رباخواری» تعبیری قابل توجه است. به موازات چنین رویکردی، لازم است تأکید قرآن کریم بر تعمیق روح ایمان و تقوا نیز ملاحظه گردد. گویا از دیدگاه قرآن کریم روش تربیتی زمانی قوام می‌یابد که همراه با اثربخشی ایمان و تقواپروری باشد. مفسران شیعه و اهل‌سنت در تبیین نهی قرآن کریم از ربا و رباخواری، هم‌صدا و هم‌نظرند. بیان تدریجی و توأم با آهنگ تربیتی کلام‌الله مجید، رهیافتی به روشی ارزشمند در تغییر رفتار مخاطبان و تأثیر بر فرهنگ زمان عصر نزول تلقی می‌شود. روش مذکور در موضوعات متعددی از فرامین و نواهی قرآن کریم قابل انطباق بوده و به‌عنوان شیوه‌ای متقن در تأثیرگذاری تربیتی قابل بهره‌برداری است. تردیدی نیست که سیر تدریجی رویارویی قرآن کریم با رذائل اخلاقی و رسوم جاهلی تأثیر قابل توجهی در شکل‌گیری جامعه اسلامی داشته است. روش‌های مؤثر تربیتی قرآن کریم بر مخاطبان عصر نزول بی‌بدیل است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Educational Method of the Noble Qur’an in Changing People’s Behavior in the Age of Revelation through the Verses on Usury (Riba) Prohibition from Sunni and Shi’ite Perspective

نویسندگان [English]

  • Gholamhosein A’rabi 1
  • Ali Ahmad Naseh 1
  • Reza Najafi 2
1 Associate Professor, Department of the Qur’anic Science and Hadith, University of Qom,
2 Ph.D. Student in the Qur’anic Science and Hadith, University of Qom-Pardis, Email
چکیده [English]

The influence of the Qur’anonculture in the age of revelation and changing people’s behavior back then has been one of the important and challenging issues among commentators and Qur’anic scholars. It is even a more serious matter when it comes to some subjects such as Prohibition of usury and usury devouring as some people get enriched by its unfair interest and it is not easy to restore this process. It is essential to study verses of the Noble Qur’an as well as Sunni and Shi’ite viewpoints in order to achieve results in this research. The obtained results reveal that the educational method of the holy Qur’an is based on gradual practice along with conveying behavioral tranquility to the addressees. In this method, the subject is dealt with step by step, and finally it is announced by giving emphatic commands, imperatives and prohibitions to the addressee. Ban on usury and devouring it is also announced this way and various stages are considered for that. Accordingly, the noble Qur’an starts to familiarize people with this subject using the gradual educational method and then it continues the procedure until ultimate prohibition. Undoubtedly, the educational method of the holy Qur’an on imposing a ban on usury, usury devouring, and many other issues has been unique and not commonplace until then.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Education
  • The Noble Qur’an
  • Behavior
  • Age of Revelation (Nuzul)
  • Usury (Riba)
  • Sunni and Shi’ite

مراجع

  1. قرآن کریم. ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
  2. تورات، ترجمه انجمن کتاب مقدس ایران.
  3. ابن‌عاشور، محمدبن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه تاریخ العربی، 1420ق.
  4. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسان العرب؛ نسخه نرم‌افزاری.
  5. اعرافی، علیرضا؛ درآمدی بر تفسیر تربیتی؛ چاپ اول، قم: مؤسسه‌ اشراق و عرفان، 1393.
  6. باقری، خسرو؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی؛ چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات مدرسه، ۱۳۸۵.
  7. بهشتی، محمد؛ مبانی تربیت از دیدگاه قرآن؛ تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
  8. توفیقی، حسین؛ آشنایی با ادیان بزرگ؛ چاپ اول، قم: انتشارات ادیان و مذاهب، 1385.
  9. طبری، محمد‌بن‌جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
  10. طوسی، محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1414ق.
  11. جاهد، حسین‌علی؛ اصول و فلسفه تعلیم و تربیت و تعلیم و تربیت اسلامی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات جهش، 1387.
  12. جمعی از نویسندگان جامعه مدرسین، بخش فرهنگی؛ پیشینه تاریخی ربا؛ چاپ اول، قم: بوستان کتاب، 1393.
  13. حتّی، فیلیپ خلیل؛ تاریخ عرب؛ مترجم ابوالقاسم پاینده؛ چاپ اول، تهران: نشر آگاه، 1366.
  14. حجتی، سیدمحمدباقر؛ اسلام و تعلیم و تربیت؛ چاپ هشتم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵.
  15. حسن، حسین‌علی؛ حضاره العرب فی عصرالجاهلیه؛ چاپ اول، بیروت: المؤسسه الجامعیه للدراسات و النشر، 1405ق.
  16. دلشاد تهرانی، مصطفی؛ سیری در تربیت اسلامی؛ چاپ چهارم، تهران: نشر و تحقیقات ذکر، ۱۳۸۰.
  17. دهخدا، علی‌اکبر؛ لغت‌نامه؛ تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
  18. راغب اصفهانی، حسن‌بن‌محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ دمشق: دارالقلم، 1412ق.
  19. رفیعی، بهروز؛ آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت؛ چاپ اول، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، بی‌تا.
  20. زمخشری، محمودبن‌عمر؛ الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل؛ بیروت: دارالکتب العربی، 1402ق.
  21. سیوطی، عبدالرحمن ابوبکر؛ الدرالمنثور فی تفسیر بالمنثور؛ چاپ اول، تهران: انتشارات کتابخانه مرعشی نجفی، 1404ق.
  22. شریعتمداری، علی؛ تعلیم و تربیت اسلامی؛ چاپ نهم، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۳.
  23. شفیعی مازندرانی؛ سید محمد؛ وام و ربا در نگرش اسلامی؛ چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1379.
  24. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ مترجم محمدباقر موسوی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1376.
  25. طبرسی، ابوعلی فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1406ق.
  26. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان؛ مترجم حسین نوری همدانی؛ چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین، 1386.
  27. طیب، عبدالحسین؛ اطیب‌البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول، تهران: انتشارات اسلام، 1369.
  28. عبدالله امین، حسن؛ سپرده‌های نقدی و راه‌های استفاده از آن؛ مترجم محمد درخشنده؛ چاپ اول، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1367.
  29. علی، جواد؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ چاپ اول، بغداد: دارالعلم للملایین، 1972م.
  30. عمید، حسن؛ لغت‌نامه؛ تهران: نتشارات امیرکبیر، 1390.
  31. فخر رازی، محمدبن عمر، مفاتیح‌الغیب؛ چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1425ق.
  32. فضل‌الله، محمدحسین؛ من وحی القرآن؛ بیروت: دارالملاک، 1419 ق.
  33. فیاض، علی‌اکبر؛ تاریخ اسلام؛ چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1369.
  34. قاسمی، جمال‌الدین؛ محاسن التأویل؛ چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1402ق.
  35. قربانی لاهیجی، زین‌العابدین؛ تفسیر جامع آیات‌الاحکام؛ چاپ سوم، تهران: نشر سایه، 1384.
  36. قرشی، باقر شریف؛ النظام التربوی فی‌الاسلام؛ چاپ اول، قم: انتشارات مهر امیرالمؤمنین، 2006م.
  37. قرطبی، محمدبن‌احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ چاپ اول، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364.
  38. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ چاپ سوم، قم: دارالکتاب، 1363.
  39. محمدقاسمی، حمید؛ روش‌های تربیتی در داستان‌های قرآن؛ چاپ اول، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1389.
  40. مصباح یزدی، محمدتقی؛ اخلاق در قرآن؛ چاپ هشتم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1394.
  41. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ چاپ یازدهم، قم: انتشارات صدرا، ۱۳۸۳.
  42. _____________؛ تعلیم و تربیت در اسلام؛ چاپ دوم، تهران: مؤسسه‌ انتشارات اسلامی، 1352.
  43. معرفت، محمدهادی؛ نقد شبهات؛ چاپ سوم، قم: مؤسسه التمهید، 1394 .
  44. معلوف، لویس، المنجد، مترجم: محمد بندر ریگی، چاپ ششم، تهران، انتشارات ایران، 1386.
  45. معین، محمد، لغت‌نامه؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1382.
  46. مکارم شیرازی، ناصر؛ اخلاق در قرآن؛ چاپ اول، قم: مدرسه الامام علی‌بن‌ابی‌طالب، 1385.
  47. موسایی، میثم؛ تبیین موضوع و مفهوم ربا از دیدگاه فقهی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات پول و بانکی، 1376.
  48. مهدی‌زاده، حسین؛ کاوشی در ریشة‌ قرآنی واژة تربیت و پیامد معنایی آن؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات معرفت، 1383.
  49. ولفنسون، اسرائیل؛ تاریخ الیهود فی بلادالعرب فی الجاهلیه و صدرالاسلام؛ چاپ اول، بیروت: نشر مکتبه ببلیون، 2006م.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار