بررسی تطبیقی مسئله «وراثت انبیاء» و «خطبه فاطمه زهراء(ع) در جریان غصب فدک» در آراء یوسف شعار و مفسّران فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته رشته تفسیر و علوم قرآن از دانشگاه قم

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

مسئله وراثت انبیا از مباحث مهم قرآنی است. ازاین‌رو، مقالة حاضر به بررسی و نقد دیدگاه یوسف شعار در مسئله وراثت انبیاء؛ طبق آیه 16 سورة مبارکه نمل و همچنین به برداشت ایشان از استشهاد فاطمه زهرء(ع) به آیه مزبور در خطبه فدکیه، می‌پردازد. چنان‌که ایشان بر‌خلاف نظر مفسّران شیعه که معتقدند: متبادر از «ارث» در آیه مذبور، ارث از «اموال» و «حقوق» است، این وراثت را در «علم و نبوّت» معنا می‌کند و بر اساس آن، استشهاد فاطمه زهراء(ع) طى خطبه‌اى در حضور بزرگان اصحاب رسول خداJ بر آیه مزبور را افتراء نسبت به ایشان می‌داند. بنابراین، در این پژوهش، با اتکا به معنا و مفهوم سیاق آیات و با استناد به دیدگاه‌های تفسیری و کلامی مفسّران و متکلّمان، نظر این مفسّر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. چنآنکه، در نهایت استشهاد وی به آیات قرآن، اشتباه مفهومی و استناد به خبر «لا یورث الانبیاء» ازسوی ایشان، اشتباه دلالی و سندی، برداشت شده است
 

تازه های تحقیق

 نتیجه‌گیری

از مجموع مباحث مطرح شده، نتایج ذیل به‌دست آمده است:

اشکالاتی که یوسف شعار مطرح نمود، دربردارنده دو جنبه بود؛ یک جنبه تفسیرى و دیگری کلامی.

چنان‌که ملاحظه گردید، برداشت اشتباه ایشان در بحث تفسیری مسئله؛ یعنی معنای ارث در آیة 16 سورة نمل موجب شد که ایشان در جنبه کلامی قضیه بار دیگر دچار اشتباه مفهومی در جریان استشهاد صدیقه طاهره به آیه «و ورث سلیمان داوود» شود و در نتیجه بگوید این استدلال افترایی ا‌ست در‌حق ایشان. در حالی‌که استشهاد حضرت به آیه شریفه براساس معنا و مفهوم واقعی ارث در آیه شریفه؛ که به‌معنای ارث در «مال» و «حقوق» است بوده و تصور اینکه مقصود از ارث در آیه مذکور، ارث از علم و نبوت باشد از دو نظر مردود اعلام شد: 1. متبادِر از لفظ ارث، ارث در اموال است، نه نبوّت و علم. 2. نبوّت و دانش پیامبران، موهبت الهی است نه موروثی.

دربارة خبر «لا نوُرَثْ الأنْبِیاءِ» نیز گفته شد که اولاً این خبر مجعول بوده و ثانیاً سخن یوسف شعار مبنی بر فرض پذیرش آن و دلالت‌اش بر معنای معنوی، و همچنین مؤیدی بر عدم عمومیت آیه مذکور (نمل: 16) به دلیل بى‌پایگى و ساختگی بودن خبر مزبور چه ازنظر سند و چه ازنظر دلالت آن بر عدم توارث، غیرقابل پذیرش می‌باشد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on “the Prophets’ Inheritance” and “the Sermon of Fatimah Zahra (PBUH) for the Expropriation of Fadak” According to the Views of Yusuf She’ar and Sunni and Shi’ite Commentators

نویسندگان [English]

  • Sa’iid Moradi Kiasaraii 1
  • Muhammad Hadi Mofatteh 2
1 Ph.D. in Exegesis and the Qur’anic Science, University of Qom,
2 Associate Professor, Department of the Qur’anic Science and Hadith, University of Qom | mhmofateh@yahoo.com
چکیده [English]

 
Abstract
The prophets’ inheritance is one of important Qur’anic issues. Thus, the present study aims to critically analyze the viewpoint of Yusuf She’ar on this issue according to the 16th verse of the Holy Surah an-Naml, as well as his interpretation of Fatimah Zahra’s reference to that verse in the sermon of Fadakia. Contrary to Shi’ite commentators who believe that the term “legacy” in the abovementioned verse refers to “property” and “rights”, Yusuf She’ar attribute that to “knowledge and prophecy” and accordingly interprets the reference to the aforementioned verse by Fatimah Zahra in the sermon of Fadak at the presence of the Prophet’s companions as an accusation. Therefore, the present research relying on the meaning and context of the verses and with reference to the exegetical and theological views of commentators and theologians has critically analyzed the ideas of Yusuf She’ar. The results of the study show that his reference to the Qur’anic verses is a conceptual fallacy, and his citation to the verse “Prophets do have any hairs” is perceived as a verdict mistake.
Received: 23/12/2018   |   Accepted: 19/5/2019
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: The Prophets’ Inheritance
  • Yusuf She’ar
  • Comparative Analysis
  • The Verse of Sulayman’s Inheritance
  • The Sermon of Fadak

اصل مقاله

 

 

مراجع

1. قرآن‌کریم.
2. آلوسى، سید محمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛‏ بیروت‏: دارالکتب العلمیه‏، 1415ق.‏
3. ابوحیان، محمد بن یوسف‏؛ البحر المحیط فى التفسیر؛ تحقیق صدقی محمد جمیل؛‏ بیروت‏: دارالفکر، 1420‌ق‏.
4. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن على‏؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن‏؛ تحقیق محمدجعفر یاحقى و محمدمهدى ناصح‏؛ مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى،‏ 1408ق‏.
5. ابن‌عطیه أندلسی، عبد الحق‌بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ تحقیق عبد‌السلام عبد الشافی محمد؛ الطبعة الاولى، لبنان: دارالکتب العلمیة، 1413ق/1993م. 
6. ابن‌حجر هیتمی، أحمد بن محمد؛ الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة؛ تحقیق عبد الرحمن الترکی- کامل محمد الخراط؛ الطبعة الأولى، لبنان: مؤسسة الرسالة، 1417ق/1997م.
7. ابن‌عساکر؛ تاریخ دمشق؛ بی‌جا: بی‌نا،‌ بی‌تا.
8. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن هبۀ الله؛ شرح نهج‌البلاغه؛ تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم؛ بی‌جا: دارإحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
9. ابن‌حمدون، محمدبن الحسن؛ التذکرة الحمدونیة؛ تحقیق إحسان عباس ـ بکر عباس؛ الطبعة الأولى، بیروت: دار صادر، 1996م.
10. ابن‌أثیر جزری، أبوالسعادت المبارک بن محمد؛ منال الطالب فی شرح طوال الغرائب؛ مکۀ: مرکز البحث العلمی وإحیاء التراث الإسلامی، بی‌تا.
11. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم‏؛ تحقیق محمد حسین شمس الدین؛ بیروت‏: دارالکتب العلمیة، 1419ق‏.
12. ابن‌بابویه، محمدبن على؛‏ من لا یحضره الفقیه‏؛ تحقیق و تصحیح على‌اکبر غفارى؛ چاپ: دوم، ‏قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413‌ق‏.
13. ابن‌طیفور، احمدبن‌ابى طاهر؛ بلاغات النساء؛ قم: انتشارات بصیرتى، بی‌تا.
14. بلاغى نجفى، محمدجواد؛ آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن‏؛ تحقیق واحد تحقیقات اسلامى بنیاد بعثت‏؛ قم: بنیاد بعثت،‏1420ق.‏
15. بخاری جعفی، محمد بن إسماعیل؛ صحیح البخاری؛ تحقیق د. مصطفى دیب البغا؛ الطبعة الثالثة، بیروت: دار ابن کثیر، 1407ق/ 1987م.
16. بلاذری، أحمد بن یحیى؛ فتوح البلدان؛ تحقیق رضوان محمد رضوان؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.
17. حسینی جلالی، سیدمحمدباقر؛ فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الادب؛ قم: کنگره میراث علمی و معنوی حضرت فاطمه زهراء، 1426‌ق/ 1384‌ش.  
18. حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد؛ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
19. حسینى‌همدانى، سید محمد؛ انوار درخشان؛‏ تحقیق محمد باقر بهبودى؛ تهران: کتابفروشى لطفى‏، ‏1404‌ق.‏
20. ذهبی، محمدحسین؛ التفسیر المفسّرون؛ قاهره: دارالکتب الحدیثیه، 1381ق.
21. راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن‏؛ تحقیق صفوان عدنان داوودى؛ ‏بیروت: دار القلم‏، 1412‌ق. ‏
22. سیوطی، عبدالرحمن بن‌أبی بکر؛ تاریخ الخلفاء؛ تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید؛ مصر: مطبعة السعادة، 1371ق/ 1952م.
23. سبحانی، جعفر؛ تفسیر صحیح آیات مشکله قرآن؛ تنظیم و نگارش سیدهادى خسروشاهى؛ چاپ پنجم، قم: مؤسسه امام صادق، 1391/ 1433‌ق.
24. سیدمرتضی، علی بن حسین؛ الشافی فی الامامه؛ تحقیق سید عبدالزهراء حسینی خطیب؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
25. شعار، یوسف؛ تفسیر آیات مشکله؛ تهران: مجلس تفسیر قرآن، 1369ش.
26. شوکانی، محمد بن علی؛ فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر, بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
27. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ بیروت: دار العالم الإسلامی، بی‌تا.
28. طباطبایى، سید محمد حسین؛ ‏المیزان فى تفسیر القرآن؛‏ چاپ پنجم، قم: ‏دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه، 1417ق‏.
29. طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛‏ تحقیق محمد جواد بلاغى؛ چاپ سوم، تهران: ‏انتشارات ناصر خسرو، ‏1372ش.‏
30. طوسى، محمد بن حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن؛‏ ‏تحقیق احمد قصیرعاملى؛ ‏بیروت‏: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
31. طبرى، محمد بن جریر؛ دلائل الامه؛ قم: مؤسسه بعثت، 1413ق.
32. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛‏ چاپ: سوم‏، بیروت‏: داراحیاء التراث العربی‏، 1420ق‏.
33. فراهیدى، خلیل بن أحمد؛ کتاب العین‏؛ چاپ دوم، قم: نشر هجرت، ‏1409ق.‏
34. قرطبى، محمد بن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن‏؛ تهران‏: انتشارات ناصر خسرو، 1364ش‏.
35. کاشانى، ملا فتح‌‌الله‏؛ تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین؛‏ چاپ سوم‏، تهران: کتابفروشى محمد حسن علمى‏، ‏1336ش‏.
36. متقی هندی، علی بن حسام الدین؛ کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال؛ تحقیق بکری حیانی- صفوة السقا؛ الطبعة الخامسة، بی‌جا: مؤسسة الرسالة، 1401ق/1981م.
37. مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه؛‏ تهران: دار الکتب الإسلامیة‏، 1374ش‏.
38. نیشابوری، مسلم بن الحجاج؛ صحیح مسلم؛ تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار