بررسی دیدگاه مفسران فریقین پیرامون توقیفی یا اجتهادی بودن چینش سور

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معارف دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتر دانشگاه قم

چکیده

دانشوران و محققان علوم‌قرآنی از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سوره‌های قرآن که به دنبال مسئله‌ی توقیفی بودن یا نبودن ترتیب سوره‌های قرآن مطرح می‌شود توجه داشته‌اند و درباره آن نظریات متعددی مطرح نموده‌اند، برخی همچون سید مرتضی، آیةالله خویی و ... معتقدند که ترتیب سوره‌های قرآن به شکل فعلی در زمان رسول خدا (ص) تحقق‌یافته است و اکثر محققان برآنند که در زمان صحابه سامان‌یافته است. در این میان برخی براین باورند که با توجه به شواهد فراوان بر قول اول نمی‌توان دیدگاه دوم را به‌طور مطلق پذیرفت، ازاین‌روی قائل به‌تفصیل شده‌ و با توجه به اسناد موجود ترتیب اکثر سوره‌ها را توقیفی و تعداد محدودی را به اجتهاد صحابه دانسته‌اند، جهت‌گیری نوشتار حاضر بررسی و تحلیل دیدگاه‌ دانشمندانی است که معتقد به توقیفی بودن ترتیب سوره‌های قرآن هستند.
این پژوهش فراتر از آثاری که تاکنون به تحلیل این مسئله پرداخته، به بررسی و نقد دلایل و دیدگاه‌ معتقدان به توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها پرداخته و کوشیده است تا در حد توان به معرفی قرآن‌پژوهان معتقد به توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها بپردازد و نشان دهد که پژوهش و موشکافی دیدگاه‌های این گروه از دانشمندان ازآن‌رو حائز اهمیت است که می‌تواند راه را برای محققان جویای حقیقت بگشاید، امید آنکه این نوشتار قدمی هرچند کوتاه در بیان حقایق علوم قرآن باشد.

تازه های تحقیق

نتیجه

بررسی و تحلیل تحقیقات دانشوران و مفسران علوم قرآنی در رابطه با تناسب سور و مسئلۀ توقیفی بودن ترتیب سوره‌های قرآن، راهگشای بسیاری از گره‌های تفسیری بوده و ارتباط تنگاتنگ محتوایی بسیاری از سوره‌هایی که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند نشان از پیوند معنایی میان آنها‌ست که در این نوشتار به مواردی از آنها اشاره شد. همچنین به ارتباط ابتدای برخی سوره‌ها با پایان سورۀ قبل از خود اشاره گردید که روشن شدن این مباحث و در نظر گرفتن آنها در فرایند فهم و تفسیر آیات قرآن کمک شایانی می‌نماید. در این مقاله با نقل اقوال قدما و متأخرین و معاصران و جستجوی آراء آنها راجع‌به این موضوع، به دنبال آن بودیم که ضعف دیدگاه قائلان اجتهادی بودن ترتیب همۀ سور روشن شود؛ علاوه بر این، با تقویت قول به توقیفی بودن ترتیب سوره‌های قرآن، گرچه به‌صورت موجبۀ جزئیه، برخی از گره‌های تفسیری قرآن گشوده شده و راه برای مفسران و قرآن‌پژوهانی که به دنبال استفاده از سیاق بین سوره‌ها هستند هموار گردد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Survey of Sunni and Shi’ite Commentators’ Views about the Chronological Order of the Qur’anic Chapters - Toqifi or Ijtihadi

نویسندگان [English]

  • Muhammad Ali Akhaviyan 1
  • rahman zare 2
1 Associate Professor, University of Qom;
2 Ph.D. Student in University of Qom
چکیده [English]

The Qur’anic scholars and researchers have always paid special attention to the relevance and harmony of the chapters in the Qur’an and whether their chronological order is based on revelation (Towqifi) or the independent reasoning (Ijtihadi). There are various views in this regard; some commentators such as Seyed Murtaza and Ayatollah Khoyi believe that the current chronological order of the Qur’anic chapters is based on the arrangement received at the time of Holy Prophet (PBUH) but many other researchers hold that this chronological order is based on the arrangement of the Prophet’s companions. In this regard, some commentators believe that with regard to numerous evidence for the first view, they cannot admit the second one as an absolute viewpoint. Therefore, they adopt a classification approach and based on the existing documents, they say that the chronological sequence of most of the Qur’anic chapters is based on revelation while some limited ones based on the reasoning of the Prophet’s companions. The present study aims to analyze the perspective of those scholars who believe the chorological order of the chapters is based on revelation and it goes beyond the conducted research up to now to critically analyzes the viewpoints in this regard. This article attempts to introduce those scholars who attribute the chronological order of the Qur’anic chapters to revelation. Accurate research on the ideas of this group of scholars is significant as it can pave the way for the further research of those who seek the truth. Hope this research article can take a step towards the clarification of truths embedded in the Qur’anic science.
 



© Akhaviyan,  M.A;  Zare’, R. (2020) A Survey of Sunni and Shi’ite Commentators’ Views about the Chronological Order of the Qur’anic Chapters - Toqifi or Ijtihadi. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 6 (11) 43-66.  Doi: 10.22091/ptt.2020.5072.1680

کلیدواژه‌ها [English]

  • Towqifi (Based on Revelation)
  • Ijtihadi (Based on Reasoning)
  • Chronological Order of Qur’anic Chapters
  • Proportion of the Qur’anic Chapters
  • Commentators

مراجع

قرآن کریم
ابن‌حنبل، احمد؛ مسند الامام احمد بن حنبل؛ بیروت: موسسة الرساله، 1420ق.
ابن‌عطیة؛ المحرر الوجیز؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ابی‌داود، سلیمان‌ابن‌الاشعث؛ سنن ابی داود؛ بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
بقاعی، برهان‌الدین ابی‌الحسن؛ نظم الدرر فی تناسب الایات و السور؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم؛ تفسیر کاشف؛ محمد باقر حجتی؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1366ش.
بى‌آزار شیرازى، عبدالکریم؛‏ قرآن ناطق؛ اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، 1376ش‏.
حکیم، سید محمدباقر‏؛ علوم القرآن؛ سوم، قم: مجمع الفکر الاسلامى‏، 1417ق.
خویى، ابوالقاسم؛ البیان فى تفسیر القرآن؛ پنجم، بیروت: دار الزهراء، 1405 ق.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ اول،‏ بیروت‏: دار القلم،‏ بی‌تا.
رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ دوم، تهران: امیر کبیر، بی‌تا.
زرزور، عدنان‌محمد؛ الحاکم الجشمى و منهجه فی التفسیر؛ بیروت: مؤسسه الرسالة، بى‏تا.
زرقانى، محمدعبدالعظیم؛ مناهل العرفان؛ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
زرکشى، محمدبن‌عبدالله‏؛ البرهان فى علوم القرآن؛ چاپ اول، بیروت: دار المعرفة،1410ق / 1990م.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن؛ ترتیب سور القرآن؛ بیروت: دار و مکتبه الهلال، 2000م.
سیوطی، جلال‌الدین؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ دوم، بیروت‏: دار الکتاب العربى‏، 1421ق / 2001م.
سیوطی، جلال‌الدین؛ تناسق الدرر فی تناسب السور؛ عبدالقادر احمد عطا؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۶ق.
شریعتى، محمدتقى؛ تفسیر نوین؛ اول، تهران: شرکت سهامى انتشار، 1346ش.
صبحى، صالح؛ مباحث فى علوم القرآن؛ قم: انتشارات الشریف الرضى، 1368ش.
صبحی، صالح؛ مباحث فی علوم القرآن؛ چاپ هفتم، بیروت: دار العلم للملایین، 1988م.
صبحی، صالح؛ مباحث فی علوم القرآن؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1972م.
صنعانی، ابی‌بکر عبدالرزاق؛ المصنف؛ تحقیق ایمن نصرالدین الازهری؛ بیروت: داراالکتب العلمیه، 1421ق.
ضاری، سلیمان حارث، الإمام الزهری وأثره فی السنة «دکتوراه»؛ موصل: مکتبه بسام، 1405ق.
طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بی‌جا: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1417ق.
طباطبایى، سید محمدحسین؛ الاعجاز و التحدی فی القرآن الکریم‏؛ قاسم الهاشمى‏؛ چاپ اول‏، بیروت: موسسة الاعلمى للمطبوعات، 1423ق/2002م.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.
عبدالسلام، عزالدین؛ درر الفوائد فى مشکل القرآن؛ کویت: وزارت اوقاف، بی‌تا.
عسکرى، سید مرتضى‏؛ القرآن الکریم و روایات المدرستین‏؛ چاپ دوم، تهران‏: مجمع العلمى الاسلامى، 1416ق / 1996م / 1386ش.
على‌الصغیر، محمدحسین؛ تاریخ القرآن؛ اول‏، بیروت: دار المؤرخ العربى‏، 1420ق / 1999م.
فیض کاشانی، محسن؛ علم الیقین؛ تهران: حکمت، 1379ش.
فیض کاشانی، محسن؛ علم الیقین؛ تهران: بی‌نا، 1312ق.
قدورى الحمد، غانم؛ محاضرات فی علوم القرآن؛ اول‏، عمان: دار عمار، 1423ق / 2003م.
قشیری، ابوالحسین مسلم بن الحجاج؛ صحیح مسلم؛ شرح نووی، یحیی بن شرف؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
کرمانى، محمودبن‌حمزة؛ البرهان فی متشابه القرآن‏؛ دوم، بی‌جا: دار الوفاء، 1418ق / 1997م.
کورانی العاملی، علی؛ تدوین القرآن؛ بی‌جا: دارالقرآن الکریم، 1418ق.
مرتضی عاملی، سید جعفر؛ حقائق هامة حول القرآن الکریم؛ لبنان: دارالصفوة، 1413ق / 1992م.
معرفت،‏ محمدهادى؛ التمهید فی علوم القرآن‏؛ دوم‏، قم: مؤسسة النشر الاسلامى،‏ 1415ق.
معرفت، محمدهادى‏؛ تاریخ قرآن‏؛ پنجم‏، تهران: سمت، 1382ش.
معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآنی؛ چاپ اول، قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی تمهید، 1378ش.
مؤلف گمنام و ابن‌عطیه؛ مقدمتان فی علوم القرآن؛ تصحیح آرتور جفری؛ قاهره: بی‌نا، 1954م.
نوری، میرزا حسین؛ فصل الخطاب؛ تهران: چاپ سنگی، 1298ق.
نهاوندی، محمد بن عبدالرحیم؛ نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن؛ قم: موسسه البعثه، مرکز الطباعه و النشر، ‎۱۳۸۴ش.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار