بررسی تطبیقی آیه 80 سورۀ نمل در نگاه فریقین با تأکید بر نقد نظریۀ عدم سماع اموات

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی موسسه آموزش عالی فاطمه الزهرای خراستگان

چکیده

 
بررسی آیات شریفۀ قرآن در میان مفسران فریقین می‌تواند در به‌دست آوردن معنای صحیح و جامع‌تری از آیات و رفع بعضی اختلافات ظاهری و نقد دیدگاه‌های هردو گروه راهگشا باشد. باوجود نقاط مشترک، در تفسیر آیه 80 سورۀ مبارکۀ نمل، اختلافاتی در تفسیر قسمت اول آن به‌چشم می‌خورد. برخی این آیۀ شریفه را دلیل مثبتی بر نظریۀ «عدم سماع اموات» می‌دانند و بعضی از مفسرین، چنین برداشتی از این آیه را نادرست می‌شمارند. این مقاله با روش تحلیلی-انتقادی به بررسی تطبیقی این موارد اختلاف می‌پردازد. پژوهش‌های این نوشتار در چند گام به این موارد منتج می‌شوند که اولاً می‌توان مطابق با دیدگاه علامه طباطبایی گفت تشبیه در این آیۀ شریفه به‌کار نرفته است؛ ثانیاً اثبات می‌گردد که اگرهم تشبیه را بپذیریم، وجه شبه عدم انتفاع یا فقدان حیات است نه عدم سماع؛ ثالثاً روشن می‌شود که حتی در صورت پذیرش عدم سماع به‌عنوان وجه شبه، مخالفت با صریح آیات دیگر قرآن و همچنین روایاتی که حتی در منابع اهل‌سنت نیز وجود دارد. نتیجه اینکه مجموعۀ این موارد، دلایلی متقن مبنی بر این مطلب است که این آیۀ شریفه، نه‌تنها نمی‌تواند مؤید و مثبتی بر نظریۀ عدم سماع اموات باشد، بلکه نافی این عقیده است.
© نقیه، م.ر؛ ابراهیمی فخاری، آ. (1399). بررسی تطبیقی آیه 80 سورۀ نمل در نگاه فریقین با تأکید بر نقد نظریۀ عدم سماع اموات، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 6 (11)، 206-187. Doi: 10.22091/ptt.2020.3565.1425

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

در بررسی لغوی به این نتیجه می‌رسیم که فعل از ریشۀ (سمع) به‌معنای صرف شنیدن نیست، بلکه شنیدن همراه با قبول است. و ازطرف دیگر هم موت در فرهنگ قرآن تنها در معنای مفارقت روح از بدن نیست، بلکه انواع دیگری از جمله انسان گمراه را هم شامل می‌شود.

نکات مشترک فراوانی در تفسیر این آیۀ شریفه بین تفاسیر اهل‌سنت و شیعه وجود دارد. ازآن‌جمله اینکه این قسمت از آیۀ شریفه که می‌فرماید: «إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى»، تعلیلی است برای توکل پیامبر(ص) بر خداوند در مقابل ایمان نیاوردن کافران. همچنین، تشبیه کافران به اموات در این آیۀ شریفه و همچنین مبالغۀ موجود در آیۀ شریفه در تشبیه کافر مُصرّ، بر انسان کری که پشت کرده، ازآن‌جهت است که به‌هیچ‌عنوان ابلاغ پیام به چنین انسانی ممکن نیست.

نکات اختلافی در این آیۀ شریفه در بیان استینافی بودنِ آن است و نه تعلیل برای ماقبل، که پذیرش آن چندان تفاوتی در معنای آیه ایجاد نمی‌کند؛ و همچنین بیان استعاره به‌جای تشبیه است که با دقت در متن آیه صحت آن مشخص می‌شود. اما بحث چالشی در این آیۀ شریفه بحث عدم به‌کار رفتن تشبیه است که توسط علامه طباطبایی مطرح می‌گردد؛ و همچنین این امر که اگر هم تشبیه را بپذیریم وجه شبه چه می‌تواند باشد. باتوجه‌به دلایلی که بیان شد عدم تشبیه ارحجیت دارد ولی در صورت پذیرش هم، وجه شبه، عدم شنیدن مؤثر است که در تشبیه کافر به جسم اموات محقق نمی‌شود؛ و اگر هم تشبیه به‌معنای عدم سماع اموات باشد با قرائن قرآنی و روایی که بیان شد تخصیص می‌خورد.

درنتیجه، این آیۀ شریفه نمی‌تواند استدلالی باشد برای پذیرش عدم سماع اموات در قرآن کریم، بلکه در بعضی از وجوه بیان شده اثباتی برای سماع مردگان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Comparative Study of the 80th Verse of Surah an-Naml from Sunni and Shi’ite Perspective with a Critical Emphasis on the Idea of Infeasibility of Hearing by the Deceased

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Naqieh 1
  • Azadeh Ibrahimi Fakhkhari 2
1 Assistant Professor, Department of Theology, University of Medical Science in Isfahan
2 Ph.D. Student in Comparative Exegesis, The Institute of Higher Education of Fatimah al-Zahra Khurastgan
چکیده [English]

An examination of the holy verses of the Qur’an from the perspective of Sunni and Shi’ite commentators can assist us to infer an appropriate and comprehensive interpretation of the Qur’anic verses, resolve likely disagreements, and criticize the viewpoints of both sects. Despite their common beliefs, there are some disagreements between Sunnis and Shi’ites on the interpretation of the 80th verse of Surah an-Naml. Some commentators take this holy verse as a verdict for “the infeasibility of hearing by the deceased” while some others reject this view. This article uses a critical and analytical method to make a comparative analysis between the views of two sects. The results of the study reveal that first, according to Allameh Tabatabaii’s views, there is no metaphor in this holy verse; second, it is proved that even if metaphor is admitted in the verse, it conveys the infeasibility of gaining benefit or life not hearing; third, it is revealed that even in the case of admitting this idea it is against some other verses in the Qur’an and traditions even existing in Sunni sources. It is concluded that based on all the above evidences, this holy verse not only does not confirm the idea of the infeasibility of the deceased but also rejects that.
 

© Naqieh, M.R; Ibrahimi Fakhkhari, A. (2020) The Comparative Study of the 80th Verse of Surah an-Naml from Sunni and Shi’ite Perspective with a Critical Emphasis on the Idea of Infeasibility of Hearing by the Deceased. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 6 (11) 187-206.  Doi: 10.22091/ptt.2020.3565.1425

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sunni and Shi’ite
  • Hearing of the Deceased
  • Noble Qur’an
  • Commonalities
  • Disagreements

مراجع

قرآن کریم؛ محمد باقر موسوی همدانی
آشتیانی، محمد؛ قضاء الاشتیانی؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید؛ شرح نهج البلاغه؛ چاپ اول، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
ابن‌درید، محمدبن‌حسن؛ جمهره اللغة؛ چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین، 1376ش.
ابن عاشور، محمدبن‌طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
ابن‌فارس،احمد؛ معجم مقاییس اللغظ؛ چاپ اول، قم: مکتب اعلام الاسلامی، 1404ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسان العرب؛ چاپ سوم، بیروت: دار الصادر، 1414ق.
ابوالفتوح رازی، حسین‌بن‌علی؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1408ق.
ازهری، محمدبن‌احمد؛ تهذیب اللغه؛ چاپ اول، بیروت: دار احیاء تراث العربیه، 1421ق.
البانی، محمدناصرالدین؛ صحیح و ضعیف سنن ابن ماجه؛ مصر: مرکز نور الاسلام، بی‌تا.
بغوی، حسین؛ معالم التنزیل فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
بن باز، عبدالعزیز؛ مجموع الفتاوی؛ بی‌جا: دار الافتاء، بی‌تا.
جرجانی، ابوالمحاسن؛ جلاء الاذهان و جلاء الاخزان؛ چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1377ش.
جوهری،اسماعیل‌بن‌حماد؛ الصحاح؛ چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین، 1376ش.
حر عاملی، محمد؛ وسائل الشیعه؛ چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، 1409ق.
دروزه، محمدعزت؛ التفسیر الحدیث؛ قاهره: دار احیاء الکتب العربیه، 1383ش.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ چاپ اول، دمشق: دارالعلم الدار الشامیه، 1412ق.
زحیلی، وهبه‌بن‌مصطفی؛ التفسیر المنیر فی تفسیر الشریعه و النهج؛ چاپ دوم، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1418ق.
زبیدی، محمد بن محمد؛ تاج العروس؛ چاپ اول، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
زحیلی، وهبه بن‌مصطفی؛ التفسیر الوسیط؛ چاپ اول، دمشق: دار الفکر، 1422ق.
زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
شریف رضی، محمدبن‌حسن؛ نهج البلاغه؛ حسین انصاریان؛ چاپ اول، قم: دار العرفان، 1388ش.
طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان لعلوم القرآن؛ چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
طبری، محمدبن‌جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول، بیروت: دار المعرفه، 1412ق.
طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ چاپ سوم، تهران: مرتضوی، 1375ش.
طوسی، محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
عاملی، ابراهیم؛ تفسیر عاملی؛ تهران: انتشارات صدوق، 1360ش.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد؛ العین؛ چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت، 1409ق.
فیومی، احمدبن‌محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ چاپ دوم، قم: دار الهجره، 1414ق.
قاسمی، محمدجمال‌الدین؛ محاسن التأویل؛ چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418ق.
قرشی، علی‌اکبر؛ قاموس القرآن؛ چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1371ش.
قشیری نیشابوری، مسلم‌بن‌الحجاج؛ صحیح مسلم؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا
قمی مشهدی، محمد؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ چاپ اول، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1368ش.
کاشانی، ملافتح‌الله؛ منهج الصادقین فی الزام المخالفین؛ تهران: کتابفروشی محمد حسن علی، 1336ش.
مراغی، احمدبن‌مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی الکلمات القرآن الکریم؛ چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1430ق.
مطلوب، احمد؛ معانی بیان بدیع؛ چاپ اول، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون، بی‌تا
نسائی، ابوعبدالرحمن؛ السنن الصغری النسائی؛ چاپ دوم، حله: مکتب المطبوعات الاسلامیه، 1406ق.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار