تحلیل تطبیقی روش تفسیری شیخ اشراق و شیخ‌الرئیس

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

همواره نظرات و آراء ابن‌سینا و شیخ اشراق به‌عنوان بزرگان دو مکتب مشاء و اشراق مورد توجه و نقد و بررسی صاحب نظران قرار گرفته که یکی از مهم‌ترینِ این مباحث، روش تفسیری این دو فیلسوف است. شیخ اشراق برخلاف ابن‌سینا دارای اثر تفسیری مستقلی که به ما رسیده باشد نیست ولی از لابه‌لای مجموعه مصنفاتش می‌توان روش تفسیری وی را استخراج و عرضه کرد. گرایش تفسیری ابن‌سینا یک گرایش کاملاً عقلی است درحالی‌که گرایش تفسیری شیخ اشراق گرایشی عرفانی می باشد. طبعاً روش تفسیری ابن‌سینا نیز روشی عقلی بوده، برخلاف شیخ اشراق که در اغلب موارد از روش ذوقی عرفانی بهره برده و به‌ندرت از روش قرآن به قرآن و درمواردی نیز در مباحث عقلی به آیات قرآن استناد نموده است که آن را می‌توان نوعی روش تفسیری عقلی خواند. این دو فیلسوف در تفسیر آیات دو وجه اشتراک دارند، یکی عدم تأویل و تطبیق آیات بر نظرات خویش و پرهیز ایشان از تحمیل رأی و نظر خود بر آیات؛ و دیگری عدم بهره برداری از روایات در تفسیر آیات.

© مهدوی‌فرد، الف.ع؛ شاکری‌موحد، الف. (1399). تحلیل تطبیقی روش تفسیری شیخ اشراق و شیخ‌الرئیس،6 (11)، 251-235. Doi: 10.22091/ptt.2020.4404.1587

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

نکات اشتراک و افتراق روش تفسیری ابن‌سینا و شیخ اشراق

از تطبیق و مقایسۀ آثار و آراء ابن‌سینا و شیخ اشراق در روش تفسیری این دو شخصیت، دو نکتۀ مشترک به‌دست می‌آید:

1. هردو مفسر به خواستگاه تخصصی خود در تفسیر قرآن کریم، توجه نشان داده‌اند؛ یعنی نگاه عقلی و فلسفی ابن‌سینا و دیدگاه اشراقی و عرفانی سهروردی در تفاسیرشان بروز و ظهور دارد که البته امری طبیعی است، ولی اینکه گفته شود این گرایش فکری و روحی تا آنجا پیش رفته که این دو مفسر به تحمیل آراء شخصی خویش بر قرآن کریم مبادرت نموده‌اند، نیاز به بحث و بررسی مفصل‌تری دارد که از حوصلۀ این نوشتار خارج است.

2. هردو مفسر بدون ارجاع و استناد به روایات، به تفسیر قرآن کریم پرداخته‌اند.

نکات افتراق و تمایزی نیز در روش تفسیری آنان وجود دارد که به اهم آنها اشاره می‌کنیم:

1. گرایش ابن‌سینا در تفسیر گرایشی عقلی و گرایش شیخ اشراق، گرایشی ذوقیِ عرفانی است.

2. ابن‌سینا صرفاً از روش عقلی، ولی شیخ اشراق از روش عرفانی و در مواردی نادر، از روش تفسیر قرآن به قرآن و روش عقلی استفاده نموده است.

3. شیخ اشراق بسیار بیشتر از ابن‌سینا به آیات قرآن استناد نموده و ارجاع داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Comparative Analysis of the Exegetical Method of Avicenna and Sheikh-i Ishraq

نویسندگان [English]

  • Amir Abbas Mahdavi Fard 1
  • Aminollah Shakeri Movvahid 2
1 Assistant Professor, University of Qom
2 Ph.D. Student in Teaching Theology (The Theoretical Principles of Islam
چکیده [English]

The ideas of Avicenna and Sheikh-i Ishraq as the scholars of Peripatetic and Illumination Philosophy have always received the critical attention of the reviewers. One of the most important discussions in this regard is the exegetical method of the above philosophers: Sheikh-i Ishraq, contrary to Avicenna, does not have an independent exegesis but his exegetical ideas can be inferred from his collection of writings. In fact, Avicenna has a completely rational trend whereas the exegetical trend of Sheikh-i Ishraq is mystical. The exegetical method of Avicenna has been rational while Sheikh-i Ishraq has often used an innovative method. Furthermore, Avicenna has rarely applied the Qur’an to the Qur’an method in his rational arguments. The abovementioned philosophers have one thing in common in their commentaries and that is impartiality in interpretation and not using the traditions in the interpretation of the Qur’an.
 

© Mahdavi Fard, A.A; Shakeri Movvahid, A. (2020) The Comparative Analysis of the Exegetical Method of Avicenna and Sheikh-i Ishraq. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 6 (11) 235-251.  Doi: 10.22091/ptt.2020.4404.1587

   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Sheikh Ishraq
  • Exegetical Method
  • Exegetical Trend
  • Rational and Mystical Exegesis

مراجع

قرآن کریم
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ رسائلفیتفسیرالقرآن؛ چاپ اول، قم: مکتبه التفسیر و علوم القرآن، 1385ش.
ابن‌فارس، احمد‌بن‌فارس‏؛ معجم مقاییس اللغة؛ چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، ‏1404ق.‏
ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم‏؛ لسان العرب‏؛ چاپ سوم، بیروت‏: ناشر دار صادر، 1414ق.
ایازی، محمدعلی؛ المفسرون حیاتهم ومنهجهم؛ چاپ اول، بی‌‌جا: مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، 1414ق.
جاسم، هدی؛ المنهج الاثری فی تفسیرالقرآن الکریم؛ قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1372ش.
جوادی‌آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ چاپ اول، قم: نشر اسراء، 1378ش.
جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد؛ الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین‏، 1376ق.‏
ذهبی، محمدحسین؛ التفسیر والمفسرون؛ چاپ اول، قاهره: دار الکتب الحدیثة، 1381ش.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن‏؛ چاپ اول، بیروت: دار القلم‏، 1412ق.
رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ منطق تفسیر قرآن (2) روش‌ها و گرایش‌های تفسیر قرآن؛ قم: جامعه المصطفی، 1385ش.
سبحانی، جعفر؛ المناهج التفسیریة؛ چاپ سوم، قم: مؤسسه امام صادق، 1384ش.
سهروردی، یحیی‌بن‌حبش؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، 1375ش.
طریحى، فخرالدین‌بن‌محمد؛ مجمع البحرین؛ محقق: احمد حسینى اشکورى؛ چاپ سوم، تهران: ناشر مرتضوی، 1375ش.
علوی‌مهر، حسین؛ روش‌ها و گرایش‌های تفسیری؛ قم: انتشارات اسوه، 1381ش.
فیروزآبادى، محمدبن‌یعقوب؛ القاموس المحیط؛ چاپ اول، بیروت: ناشر دار الکتب العلمیة، 1415ق.
مرتضى زبیدى، محمدبن‌محمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس‏؛ بیروت: دار الفکر، ‏1414ق.
مودب، سیدرضا؛ روش‌های تفسیر قرآن؛ چاپ اول، قم: دانشگاه قم، 1360ش.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار