بررسی و نقد دیدگاه مفسران درباره آیه 120 سورۀ انعام (تحلیلی از ظاهر و باطن اثم)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم؛ ایران – قم

2 دانشیار گروه علوم قرآن و تفسیر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ ایران – قم

چکیده

تاریخ دریافت: 14/09/1399   |   تاریخ پذیرش: 31/01/1400
 
 قرآن با تعابیر گوناگونی از گناه یاد کرده که واژه‌ «اثم»، یکی از پرکاربردترین تعابیر است. در آیه 120 سورۀ انعام، از دو قسم ظاهر و باطن «اثم» در عبارت *وَ ذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَ بَاطِنَهُ* یاد شده است. مفسران در تفسیر آیۀ شریفه کم‌تر به ‌این‌ معنا توجه داشته و از مفهوم آیه دور شده‌اند؛ زیرا بیش‌تر مفسران، آن را به دو قسم گناهان ظاهری و گناهان باطنی معنا کرده‌اند. تحقیق حاضر، مفهوم ظاهر و باطن گناه را بررسی می‌کند که غالبا از آن  غفلت شده؛ حال آن که روشن شدن مفهوم ظاهر و باطن گناه در رسیدن به مقصود آیه بسیار ضروری است. برای این منظور، به روش توصیفی-تحلیلی با مراجعه به تفاسیر، آراء مفسران در تفسیر ظاهر و باطن اثم با استناد به شواهد درون‌متنی و برون‌متنی آیه، از منابع تفسیری، ادبی، اخلاقی و عرفانی، مفهوم ظاهر و باطن اثم بررسی و نقد شده است. نتیجۀ حاصل از این تحقیق آن است که مقصود از ظاهر گناه، صورت آشکار آن است که با اعضا و جوارح انجام می‌شود و چهرۀ باطن آن، اندیشۀ معصیت در دل و جان است که در ضمیر انسان رسوخ دارد. در نتیجه، آیۀ شریفهبه دو چهره از یک گناه توجه دارد نه به تقسیم گناه، به گناهان ظاهری و باطنی که در غالب تفاسیر دیده می‌شود.



© مهدیان‌فر، ر؛ طیب حسینی، س.م. (1400).بررسی و نقد دیدگاه مفسران درباره آیه 120 سورۀ انعام (تحلیلی از ظاهر و باطن اثم)، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 348-321.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5662.1778

تازه های تحقیق

نتیجه

از آن‌چه گذشت، به‌دست آمد که مفسران متقدم معنای محدودی از مفهوم آیۀ مورد بحث عرضه کرده‌اند که هیچ مبنای تفسیری و دلیلی از درون و بیرون آیه ندارد. هم‌چنین دیدگاه مفسران دورۀ تدوین در تفسیر ظاهر و باطن به گناهان ظاهری و باطنی، با سیاق آیه و مقصود آن سازگاری ندارد. با توجه ‌به شواهد درون‌متنی آیه مانند مفهوم ظاهر و باطن، نکات ادبی، سیاق آیه و غیره، و شواهد برون‌متنی آن هم‌چون طهارت حسی و معنوی در سخنان دانشمندان اخلاق و غفلت از باطن اثم، معلوممان می‌گردد که مراد از ظاهر اثم، چهرۀ آشکار گناه است که با اعضا و جوارح انجام می‌شود و مقصود از باطن گناه، صورت پنهان آن است که در درون و ضمیر انسان رسوخ دارد. این معنا از باطن گناه، با خطورات قلبی که زودگذر است و در ضمیر انسان رسوخ ندارد متفاوت است؛ زیرا سبب گناه ظاهری نمی‌شود اما معنایی که در تحقیق حاضر برای باطن گناه گفته شد، مهم‌ترین سبب گناه ظاهری است. ترک ظاهر و باطن گناه که خدای ‌تعالی در آیه 120 سورۀ انعام به آن امر کرده، شرط لازم برای رسیدن به حقیقت تقوا و اخلاص و مصون ماندن از کید شیطان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Survey of the Commentators’ Views about the 120th Verse of Surah al-An’ām (an Analysis of the Outwardness and Inwardness of Ithm)

نویسندگان [English]

  • Rezā Mahdiān Far 1
  • Seyyed Mahmoud Tayyeb Hosseyni 2
1 Assistant Professor at the Department of the Noble Qur’an’s Sciences and Educations, Qom, Iran
2 Associate Professor at the Department of the Qur’an’s Sciences and Tafsir, Research Institute of Seminary and University, Qom, Iran
چکیده [English]

Received: 2020/12/4  |   Accepted: 2021/4/20
Sin has been mentioned in the Qur’an through different expressions among which one of the most commonly used terms is “Ithm”. In the 120th verse of Surah al-An’ām saying “forsake the outwardness of sin and the inwardness thereof”, the esoteric and exoteric aspect of “Ithm” is acknowledged.  The commentators have rarely paid attention to this meaning in their interpretations of this holy verse and so distanced from its concept because they mostly have interpreted that as the open and secret sins. In the present study, we aim to explain the exoteric and esoteric concept of sin that often has been neglected while it is very necessary for reaching the purpose of the verse. To this aim, a descriptive-analytical method was used with reference to the exegeses in order to critically analyze the ideas of commentators in their interpretation of the outwardness and inwardness of Ithm referencing to the in-text and out-text citations as well as exegetical, literary, ethical, and mystical resources. The results of the study showed that the outwardness of sin implies its apparent form that is conducted by parts of the body while its inward form is the idea of guilt in the heart penetrating into human soul. As a result, the above-mentioned verse focuses on two aspects of sin, not its classification into open and secret often seen in the exegeses.   

 


* © Mahdiān Far, R; Tayyeb Hosseyni, S.M. (2021) A Critical Survey of the Commentators’ Views about the 120th Verse of Surah al-An’ām (an Analysis of the Outwardness and Inwardness of Ithm). Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 7 (13) 321-348.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5662.1778

کلیدواژه‌ها [English]

  • اثم
  • گناه
  • ظاهر گناه
  • باطن گناه
  • آیه 120 انعام

مراجع

قرآن.
نهج البلاغه (‌تحقیق صبحی صالح).
صحیفۀ سجادیه.
1.آصفی، محمدمهدی، «باطن الاثم»، رسالةالثقلین، ش30، 1378ش.
2.آ‌ل‌غازی، سیدعبدالقادر، بیان المعانی، دمشق: مطبعة الترقی، 1384ق.
3.آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
4.ابن‌جوزی، عبدالرحمان، زادالمسیر، بیروت: دارالکتاب العربی،1422ق.
5.ابن‌درید، محمد بن حسن، جمهره اللغه، بیروت: دارالعلم للملایین،1988م.
6.ابن سیده، علی، المحکم و المحیط الاعظم، بیروت: د ارالکتب العلمیه،1421 ق.
7.ابن‌عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ العربی،1420ق.
8.ابن‌عطیه، عبدالحق ، المحررالوجیز، بیروت: دارالکتب العلمیه،1422ق.
9.ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب اعلام الاسلامی،1404ق.
10.ابن‌قتیبه، عبد الله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 1411ق .
11.ابوحیان، البحر المحیط، بیروت: دارالفکر،1420ق.
12.ابوزهره، محمد، زهره التفاسیر، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
13.ابوسعید خراز، احمد بن عیسی، کتاب الصدق، بیروت: دارالکتب العلمیه،1421ق.
14.بغوی، معالم التنزیل (تفسیر بغوی)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1420ق.
15.پانی پتی، ثناءالله ( مظهری، محمد)، تفسیر مظهری، پاکستان: مکتبه رشدیه،1412ق.
16.تستری، تفسیر التستری، به کوشش محمد باسل، بیروت: دارالکتب العلمیه،1423ق.
17.جصاص، احمدبن‌علی، احکام القرآن، ‌تحقیق محمدصادق قمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
18.جوهری، اسماعیل، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین،1376ق.
19.حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان، تهران: لطفی،1404 ق.
20.خطیب، عبد الکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، دارالفکر العربی،1424ق.
21.راغب، حسین، مفردات، بیروت: دارالقلم،1412ق.
22.رشید رضا، محمد، المنار، بیروت: دارالمعرفه،1414ق.
23.زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
24.سبزواری، محمد، الجدید، بیروت: دارالتعارف،1406ق.
25.سلطان‌علی‌شاه، سلطان محمد، بیان السعاده، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1408ق.
26.سلمی، محمد بن حسین، مجموعه آثار عبد الرحمن السلمی، به کوشش محمد سوری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی،1369ش.
27.سید بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی، رساله سیر و سلوک، ‌به کوشش: محمد حسین حسینی تهرانی، مشهد: علامه طباطبایی،1425ق.
28.شیخ طوسی، محمد (بی‌تا)، التبیان، به کوشش: الاعلمی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
29.شیخ علوان، نعمه‌الله، الفواتح الالهیه، قاهره، دار رکابی للنشر،1999م.
30.صابونی، محمد علی، صفوه التفاسیر، بیروت: دارالفکر،1421ق.
31.صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتب، 1414ق.
32.صادقی تهرانی، محمد، الفرقان، قم: فرهنگ اسلامی،1406ق.
33.صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
34.صدیق‌حسن‌خان، محمد صدیق، فتح البیان، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420ق.
35.طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت: اعلمی،1390ق.
36.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت: دارالمعرفه، 1372ش.
37.طبری، محمد، جامع البیان، بیروت: دارالمعرفه،1412ق.
38.طیب حسینی، سیدمحمود، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،1390ش.
39.عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، به کوشش غفاری، تهران: نشر صدوق،1360ش.
40.عسکری، حسن، الفروق اللغویه، بیروت: دارالآفاق الجدیده،1400ق.
41.غزالی، محمد، الاربعین فی اصول الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه،1409ق.
42.فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1420ق.
43.فراء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، به کوشش نجاتی و نجار، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب،1980م.
44.فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: نشر هجرت، 1409ق.
45.فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم: دارالهجره،1414ق.
46.قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه،1371ش.
47.قرطبی، محمد بن احمد، تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، تهران، ناصرخسرو،1364ش.
48.قشیری، عبد الکریم بن هوازن، لطائف الاشارات، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب،2000م.
49.قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم: دارالکتاب،1363ش. 
50.قونوی، اسماعیل بن محمد، حاشیه القونوی علی تفسیر البیضاوی، بیروت: دارالکتب العلمیه،1422ق.
51.کاشانی، ملافتح‌الله، منهج الصادقین، تهران: کتاب‌فروشی محمد علمی، 1336ش.
52.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1375ش.
53.ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات اهل السنه، به کوشش محمد و جاسم، بغداد: الارشاد،1426ق.
54.مدنی، سیدعلی‌خان، ریاض السالکین، به کوشش حسینی، قم: نشر اسلامی،1409ق.
55.مسلم، صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر،بی‌تا.
56.مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت ارشاد،1430ق.
57.مطهری، مرتضی، آزادی بندگی هدف زندگی (طرح مطالعات آثار شهید مطهری)، تهران: بینش مطهر، 1394ش.
58.مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: بوستان کتاب،1380ش.
59.مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1423ق.
60.منسوب به امام صادق(ع)، مصباح الشریعه، بیروت: الاعلمی،1400ق.
61.نظام الاعرج، غرائب القرآن، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه،1416ق.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار