بررسی قرآنی دیدگاه فمینیست‌های مسلمان و فمینیست‌های غربی در فرزندآوری

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، ایران-کاشان

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، ایران-قم

چکیده

تاریخ دریافت: 25/03/1399   |   تاریخ پذیرش: 29/08/1399
فمینیست‌ها که خود را مطالبه‌گر حقوق زنان می‌دانند، همواره دیدگاه منفی نسبت به نقش حیاتی زایش زنان که استمرار نسل بشر وابسته به آن است داشته‌اند. اشاعۀ اندیشه‌های آنان، از عوامل اثرگذار در روند کاهش جمعیت است که جوامع بشری را تهدید می‌کند؛ درحالی‌که اسلام، تکثیر نسل را از مهم‌ترین کارکردهای خانواده، و نقش زنان را در تحقق این امر بی‌بدیل می‌داند. فمینیسم اسلامی، گرایشی جدید از جنبش فمینیسم است؛ ولی ازآن جا که در فرزندآوری موضعی متفاوت‌ از سایر گرایش‌ها دارد، در این مقاله، پس از تبیین مواضع فمینیسم غربی، مستقلاً دیدگاه آنان (با تأکید بر برداشت‌های خانم ودود) در موضوع فرزندآوری بررسی شده است. نتایج پژوهش حاضر که به روش تحلیلی-تطبیقی سامان یافته، نشان می‌دهد که فمینیست‌های غربی اساساً با تشکیل خانواده مخالف بوده، ‌دنبال ترویج عدم‌فرزندآوری هستند؛ درحالی‌که فمینیست‌های مسلمان، به تشکیل خانواده نظری مثبت داشته، با آوردن فرزند مخالفتی ندارند، ولی دیدگاهشان در چگونگی فرزندداری با آموزه‌های اصیل قرآن فاصله دارد. برداشت فمینیست‌های مسلمان از قرآن کریم، در مقایسه با آراء تفسیری مفسران، به دو بخش قابل تقسیم است؛ اگر آیات قرآن اهداف آنان را تأمین کند، هم‌سو با مفسران هستند، وگرنه با اصل قرار دادن پیش‌فرض‌های فمینیستی خود، برداشت‌های غیرروشمندی از قرآن دارند.
 

© شمس، ز؛ ح، ط. (1400).بررسی قرآنی دیدگاه فمینیست‌های مسلمان و فمینیست‌های غربی در فرزندآوری، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 265-231.  Doi: 10.22091/PTT.2021.6019.1841

تازه های تحقیق

نتیجه‌

در این نوشتار، با این دیدگاه که تفسیر قرآن با گرایش‌های مختلف از جمله بازخوانی با نگاه زن‌محور از ظرفیت‌های قرآن است، موضوع فرزندآوری در دیدگاه فمینیست‌های غربی و آراء تفسیری خانم ودود (به‌عنوان یک فمینیست مسلمان)، در دو محور عدم‌شروع و عدم‌تداوم بارداری بررسی گردید و مشخص شد که مواضع فمینیست‌های غربی در مسائل اولیه و ریشه‌ای از قبیل ترجیح آزادی جنسی و هم‌جنس‌گرایی بر تشکیل خانواده (که به داشتن فرزند می‌انجامد)، فاصلۀ بسیاری با آیات قرآن کریم دارد؛ در حالی‌ که فمینیست‌های مسلمان هم‌سو با مفسران و عالمان اسلامی، از خانواده و فرزندآوری استقبال می‌کنند و نظریاتشان در مسائل ثانویه از قبیل اولویت نداشتن نقش مادری برای زنان، با مفسران متفاوت است.

مواضع فمینیست‌های مسلمان درباره آیات مربوط به موضوع پژوهش حاضر را در سه دسته می‌توان جای داد:

1. تشابه با مفسران: با توجه ‌به آن که فمینیست‌های مسلمان خود را تابع قرآن معرفی نموده‌اند، با وجود نصوص صریح قرآن، در برخی موارد یا محلی برای اتخاذ نظری زاویه‌دار باقی نمی‌ماند (مثل ملاک دانستن روح برای تعلق حقوق انسانی به جنین) و یا آیات قرآن با اهدافی هم‌سو بوده که ایشان به‌دنبال آن بوده‌اند. در چنین مواضعی، دیدگاه‌های فمینیست‌های مسلمان، با آراء تفسیری عالمان اسلامی هم‌سو و مشابه است.

2. فمینیست‌های مسلمان اظهارنظری نداشته‌اند و یا آن قدر نادر بوده که با وجود جست‌وجو‌های بسیار، مطلبی که به آن دلالت کند یافت نشد؛ زیرا اغلب دیدگاه‌های فمینیست‌های مسلمان و قرائت جدید آنان در آیاتی است که موضوعات جنسیتی دارند؛ از این ‌رو نمی‌توان آن را نظر گرایش فمینیست‌های مسلمان قلمداد کرد. سایر مباحثی که در قرآن مرتبط با فرزندآوری آمده و این گروه درباره آن اظهار نظری نداشته‌اند، در این دسته قرار دارد (مانند مدت زمان بارداری یا دعای انبیا برای فرزنددار شدن).

3. تعارض با مفسران: در برخی موارد نیز فمینیست‌های مسلمان، آرایی برخلاف مفسران دارند و از ظن خود به اصلاح و برداشت درست پرداخته‌اند، مانند محدود کردن قوامیت مردان فقط به دوران بارداری؛ حال‌آن که در آراء تفسیری عالمان اسلامی، اعم از مفسران مرد یا مفسران زن، قوامیت مردان و وجوب عهده‌داری آنان نسبت به امور خانواده، امری دائم است و می‌بینیم که در چنین مواردی، آراء فمینیست‌ها، به ‌ضرر زنان تمام می‌شود و بر خلاف منافع آنان است.

نتیجه آن که نظریات تفسیری فمینیست‌های مسلمان با آن‌چه مفسران برداشت کرده‌اند تفاوت‌های بسیاری دارد. مفسران، خدا را محور قرار داده، با رعایت قواعد و ضوابط تفسیر، سعی دارند آن‌چه را خداوند از آوردن آیات اراده کرده، به ‌قدر بضاعت خود بفهمند و بفهمانند، در حالی‌ که فمینیست‌های مسلمان از پیش، با هدف دفاع از حقوق زنان به ‌سراغ قرآن رفته‌اند و در حقیقت با پیش‌فرض‌هایی هم‌چون تساوی همه‌جانبۀ جنسیتی، دنبال تحمیل آراء خود بر قرآن هستند، نه کشف جدی مراد خداوند؛ و در این نقطۀ مهم و اساسی، هم‌چون فیمینست‌های غربی هستند؛ زیرا هر دو گروه، مبانی فکری و مفروضات خود را اصل قرار می‌دهند. اما از آن جا که سنگ زیرین برداشت درست از هرکلامی، خالی بودن ذهن از پیش‌داوری و درنتیجه روی آوردن به آن کلام بدون غرض‌ورزی است، شاید بتوان گفت دیدگاه‌های تفسیری آنان، از مصادیق تفسیربه‌رأی است.

ریشۀ تعارضات بین جنبش فمینیسم و مکتب اسلام، این است که فمینیسم مکتبی ساخته و پرداختۀ بشر برای رسیدن به اهدافی دنیوی است و با دستورهای حکیمانۀ اسلام قابل قیاس نیست که ریشۀ وحیانی دارند و گویندۀ آن خودِ خالق زن و مرد و واقف به تمام اقتضائات ذاتی و فطری آنان است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Qur’anic Review of the Muslim and Western Feminists’ Views about Reproduction

نویسندگان [English]

  • Zeinab Shams 1
  • Talaat Hasani 2
1 Ph.D. Student in the Qur’an’s sciences and Hadith, Kashan University
2 Assistant Professor in the Faculty of Theology, University of Qom
چکیده [English]

Received: 2020/6/14  |   Accepted: 2020/11/19
Feminists who recognize themselves as the advocators for women’s rights have always held a negative view to the essential role of reproduction in women to which the continuation of human generation is dependent. Propagation of their ideas is one of the influential factors in the decline in population process threatening human society while Islam regards reproduction of generation as one of the most important functions for family and considers the role of women in this regard irreplaceable. Islamic feminism is a new trend in the feminism movement but since it holds a different stand from other tendencies in terms of reproduction, after explaining the western feminist approach, its views in this regard is surveyed independently (with an emphasis on the perceptions of Ms. Wadud). The results of the present study conducted through an analytical-comparative method show that the western feminists are basically against establishing family and discourage reproduction whereas Muslim feminists have a positive view about family formation and do not oppose reproduction, although their views about child rearing is different from genuine instructions of the Qur’an. The perceptions of Muslim feminists from the Noble Qur’an, compared to the exegetical views of commentators, is divided into two parts; if the Qur’anic verses fulfill their objectives they move along with the commentators, otherwise relying on their own feminist premises, they have non-methodical perceptions of the Qur’an.

© Shams, Z; Hasani, T. (2021) A Qur’anic Review of the Muslim and Western Feminists’ Views about Reproduction. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 7 (13) 231-265.  Doi: 10.22091/PTT.2021.6019.1841

کلیدواژه‌ها [English]

  • Feminism
  • Muslim Feminists
  • Reproduction
  • Women’s Pregnancy
  • Amina Wadud

مراجع

قرآن کریم.
1.آل­بویه، علیرضا، نرجس رودگر و زینب کبیری، «بررسی و نقد استدلال فمینیسم رادیکال از طریق آزادی تولید مثل بر جواز سقط جنین»، مجله علمی- پژوهشی اخلاق زیستی، شماره 8، (دوره27)، 1397ش.
2.ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد، المحلی بالآثار، بیروت: دارالکتاب العلمیـه، 1408ق.
3.ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی، مناقب آل ابی‌طالب، نجف: المکتبة الحیدریة، 1376ق.
4.ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر، 1417ق.
5.احسان‌پور، رضا، هادی عظیمی گرکانی و مدیحه هاشم‌پور، «تلقیح مصنوعی از دیدگاه فقهای اهل‌سنت»؛ فصلنامۀ فقه و حقوق اسلامی، شماره 6، 1398ش.
6.احمد سلامه، زیاد، أطفال الأنابیب بین العلم و الشریعة، چاپ اول، اردن: دارالعربیة للعلوم، 1417ق.
7.امین، نصرت بیگم، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، چاپ اول، اصفهان: نشاط، 1361ش.
8.بحرانی، مرتضی، «زن در اندیشۀ متفکران سیاسی»، مجلۀ پایگاه حوزه، شماره 148، 1383ش.
9.پاسنو، دایانا، فمینیسم، راه یا بیراه؟! کشف دوبارۀ خواست خدا برای آزادی زنان، ‌ترجمۀ محمدرضا مجیدی، چاپ اول، تهران: دفتر نشر معارف، 1384ش.
10.پالمر، مایکل، مسائل اخلاقی: متن آموزشی فلسفه اخلاق، ‌ترجمۀ علیرضا آل بویه، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش.
11.چراغی کوتیانی، اسماعیل، خانواده، اسلام و فمینیسم: تبیین رویکرد اسلام و فمینیسم به کارکردهای خانواده، چاپ اول، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1389ش.
12.حر عاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: آل‌البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
13.حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین، کاهش جمعیت، ضربه‌ای سهمگین بر پیکر مسلمین، چاپ اول، تهران: علامه طباطبایی، 1373ش.
14.حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین‌بن‌احمد، تفسیر اثنی عشری، چاپ اول، تهران: میقات، 1363ش.
15.حلی، یوسف‌بن‌مطهر اسدی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ اول، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1412ق.
16.خویی، ابوالقاسم، منهج الصالحین، چاپ اول، قم: مدینه العلم، 1368ش.
17.دوبوار، سیمون، جنس دوم، ‌ترجمۀ قاسم صنعوی، چاپ چهاردهم، تهران: توس، 1398ش.
18.دیوبندی، محمدحسن، تفسیرکابلی (از دیدگاه اهل‌سنت)، چاپ یازدهم، تهران: احسان، 1385ش.
19.روحی، کاووس، نقد و ترجمۀ قرآن و زن (بازخوانی و تفسیر متن مقدس قرآن مجید از منظر یک زن)، ‌ترجمۀ فردوس آقاگل و آتنا بهادری، چاپ اول، تهران: نشر علمی، 1394ش.
20.ریتزر، جورج، نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ‌ترجمۀ محسن ثلاثی، چاپ اول، تهران: علمی، 1380ش.
21.زمخشری، محمودبن‌عمر، تفسیر الکشاف، ‌ترجمۀ مسعود انصاری خوشابر، چاپ دوم، تهران: ققنوس، 1391ش.
22.سید قطب، ابراهیم حسین شاذلی، فی ظلال القرآن، چاپ پنجم، بیروت: دارالشروق، 1408ق.
23.شافعی‌پور، ایوب و حسین نورالدینی، «مطالعۀ تطبیقی بیع اسپرم در فقه مذاهب اسلامی»، مبانی فقهی حقوق اسلامی ، پژوهشنامۀ فقه و حقوق اسلامی، شماره 19 (دوره10)، 1396ش.
24.شلتوت، محمود، الفتاوی، بیروت: دارالاشراق، 1403ق.
25.شهید ثانی، زین‌الدین الجبعی العاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، چاپ اول، قم: داوری، 1410ق.
26.صدوق، علی‌بن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، ‌تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1413ق.
27.طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: موسسۀ نشر اسلامی، 1417ق.
28.طبرسى، فضل‌بن‌حسن، تفسیر مجمع البیان، ‌تصحیح و تعلیق ابوالحسن شعرانی، چاپ اول، تهران: مکتبة العلمیة، ۱۳۳۸ق.
29.---------------، تفسیر جوامع الجامع، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه، 1347ش.
30.طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: مرتضوى، 1375ق.
31.طیب، سیدعبدالحسین، الطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: انشارات اسلامی، 1378ش.
32.عبدی، صفرعلی، یاسر شیخویسی و محمدرضا شاه‌مرادی، «بررسی احکام سقطِ ‌جنین از منظر مکتب فقهی تشیع»، خلاصه مقالات دومین همایش بررسی ضوابط شرعی در پزشکی، تهران: زعیم، 1392ش.
33.علوی مهر، حسین، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، چاپ اول، قم: اسوه، 1381ش.
34.فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم: مؤسسة دارالهجرة، 1409ق.
35.فریدمن، جین، فمینیسم، ‌ترجمۀ فیروزه مهاجر، چاپ پنجم، تهران: آشیان، 1397ش.
36.فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی، الاصفی فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1418ق.
37.قاسم‌پور، فاطمه و شیما علی‌آبادی، رو«بررسی مفهوم نقش جنسیتی در دیدگاه آمنه ودود با رویکرد اجتهادی کلامی»، فصلنامۀ شورای فرهنگی- اجتماعی زنان و خانواده، شماره82، (دوره21)، 1397ش.
38.قرشی بنایی، سیدعلی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ اول، تهران: بنیان بعثت، 1375ش.
39.کاشفی، حسین‌بن‌علی، تفسیر حسینی (مواهب علّیه)، چاپ اول، سراوان: کتاب‌فروشی نور، بی‌تا.
40.کرکی، نورالدین علی‌بن‌حسین‌بن‌عبدالعالی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم: موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، 1414ق.
41.کلینی، محمدبن‌یعقوب، کافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
42.کهریزی، مهوش، حسین بستان (نجفی) و سیدعلی حسینی‌زاده، «چالش‌های اخلاقی فمینیسم در فرزندآوری از دیدگاه اسلام و راهکارهای آن»، پژوهشنامۀ اخلاق، شماره 24 (سال هفتم)، 1393ش.
43.متمسک، رضا، «فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها»، مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، چاپ اول، قم: دفتر تحقیقات و مطالعات زنان، 1380ش.
44.مرادی، حمید، «تقریر گفتمان سید قطب»، فصلنامۀ علوم سیاسی، شماره 21، 1382ش.
45.مشیرزاده، حمیرا، مقدمه‌اى بر مطالعات زنان، چاپ اول، تهران: وزارت علوم و تحقیقات و فناوری - دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.
46.-----------، از جنبش تا نظریۀ اجتماعی: تاریخ دو قرن فمینیسم، چاپ پنجم، تهران: انتشارات شیرازه، 1390ش.
47.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ 32، قم: دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
48.مودب، سیدرضا، روش‌های تفسیر قرآن، چاپ اول، قم: اشراق، 1380ش.
49.موسوی خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، ‌ترجمۀ علی اسلامی، قم: ادارۀ چاپ اسلامی، 1425ق.
50.میرداداشی، مبارکه، «حق تسلط بر بدن از دیدگاه فقه شیعه با رویکرد پاسخ‌گویی به شبهات فمینیستی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حمیده عبداللهی، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، 1395ش.
51.نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1402ق.
52.ودود، آمنه، قرآن و زن، ‌ترجمۀ اعظم پویا، چاپ سوم، تهران: حکمت، 1396ش.
53.ویسیک، جان، رضایت‌ خاموش‌: مواردی‌ در زمینۀ ‌اخلاق ‌پزشکی ‌مدرن، ترجمۀ ناصر بلیغ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی، 1373ش.
54.ه‍ام، م‍گ‍ی، فرهنگ نظریه‌های فمینیستی، ‌ترجمۀ ف‍ی‍روزه‌ م‍ه‍اج‍ر، ف‍رخ‌ ق‍ره‌داغ‍ی‌ و ن‍وش‍ی‍ن‌ اح‍م‍دی‌ خ‍راس‍انی، چاپ اول، تهران: توسعه، 1382ش.
55.Badran, Margot (2002) Gender, In: Encyclopedia of Quran. BostonL Liden.
56.Hidayatulah, Aysha (2014), Feminist Edges of the Quran. Newyork: Oxford University Press.
56.Wadud, Amina (2006), Inside the Gender Jihad; Women`s Reform in Islam. UK: Oneworld Publications
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار