تحلیل تطبیقی عملکرد تفسیری فخر رازی و آلوسی در مساله جسم‌انگاری خداوند

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآنی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه سیستان و بلوجستان

3 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

تاریخ دریافت: 01/07/1399   |   تاریخ پذیرش: 26/11/1399
مقایسۀ کلی یا جزئی بین دو تفسیر، در زمرۀ نقدهای پژوهشی قرآنی عصر حاضر به‌شمار می‌آید. با عنایت به این‌ که تفسیر روح‌المعانی اثر آلوسی، مفسر معروف قرن سیزدهم را نسخۀ دوم تفسیر کبیر فخر رازی، متکلم بنام قرن ششم پنداشته‌اند، پژوهش حاضر تلاش کرده است تا با رویکردی توصیفی-تحلیلی، مسالۀ جسم‌انگاری خداوند را از دیدگاه رازی و آلوسی  مقایسه کند. این پژوهش، چنین نتیجه گرفته است که هردو مفسر، خداوند را از جسمیت منزه می‌دانند، با این تفاوت که رازی بر محال بودن آن تصریح کرده و برای اثبات دیدگاه خود، دلایل عقلی آورده است، ولی آلوسی منزه دانستن خداوند از تجسیم را به این دلیل پذیرفته که روش بسیاری از علمای برجستۀ اسلام است و به محال بودن آن هیچ‌گونه تصریح و یا اشاره‌ای ندارد. هم‌چنین رازی در موردِ آیات موهم تجسیم، به‌گونه‌ای بحث کرده که نشان‌دهندۀ برتری تأویل به سبک معتزله است، اما آلوسی مواردی را که در آیات به خداوند نسبت داده شده‌اند، می‌پذیرد ولی تعیین مراد از آن را به خداوند تفویض می‌کند؛ هرچند در مواردی نیز گرایش به تأویل دارد. هم‌چنین باید اشاره کرد که آلوسی در پاره‌ای موارد نیز دیدگاه مورد پسند رازی را نقد کرده است.
 



© بزرگزاده، م؛ خاکپور، ح؛ نوری. الف. (1400).تحلیل تطبیقی عملکرد تفسیری فخر رازی و آلوسی در مساله جسم‌انگاری خداوند، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (13)، 319-295.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5686.1785

تازه های تحقیق

نتیجه

رازی و آلوسی هردو، خداوند را از جسمیت منزه می‌دانند، با این تفاوت که رازی بر محال بودن آن تصریح کرده، دلایل عقلی آورده است، ولی آلوسی فقط منزه دانستن خداوند از تجسیم را به این دلیل پذیرفته که روش بسیاری از علمای برجسته اسلام بوده و به محال بودن عقلی آن هیچ‌گونه اشاره‌ای نکرده است.

رازی درموردِ آیات موهم تجسیم، بحث را به‌گونه‌ای دنبال کرده که نشان‌دهندۀ برتری تأویل به سبک معتزله است. فخر رازی حمل بر ظاهر را تجسیم قطعی، مستلزم لوازم فاسد و جهل نسبت به خدا می‌داند. آلوسی مواردی را که در آیات به خداوند نسبت داده شده‌اند، بدون لوازم آن به‌عنوان مذهب برخی از سلف و بسیاری از صوفیه پذیرفته است، ولی تعیین مراد از آن را به خداوند تفویض می‌کند؛ هرچند در مواردی نیز گرایش به تأویل دارد و در پاره‌ای از موارد، دیدگاه خود را با استناد به آرای صوفیان باورمند به ظاهر آیات، مستند ساخته است.

رازی روایاتی را که موهم جسمیت برای خدا هستند، انکار می‌کند. آلوسی میان تجسیم و توهم تجسیم تفاوت می‌گذارد. به اعتقاد او، خداوند را باید از تجسیم منزه دانست، ولی توهم تجسیم را نمی‌توان بهانه‌ای برای نفی و انکار برخی از اموری قرار داد که با روایات صحیح به ثبوت رسیده‌اند. رازی بیش‌تر از راهبردهای سلبی بهره برده است؛ یعنی هجوم بر باورهای معتزله، کرامیه و ... و مخدوش ساختن دلایل آنان. آلوسی به راهبردهای ایجابی بیش‌تر گرایش دارد و هدف وی از استدلال، بیش‌تر تأیید دیدگاه مورد قبول خود است و ضمن اثبات نظریه خود، گاهی به رد اندیشه یا نقض دلیل مخالف، توجه کرده است.

آلوسی در پاره‌ای از موارد، تأویلات مورد پسند رازی را نقل و نقض کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Exegetical Function of Fakhr Rāzi and Ālousi on the Physicality of God

نویسندگان [English]

  • Mohammad Bozorgzādeh 1
  • Ibrāhim Nouri 2
  • Hossayn Khākpour 3
1 M.A Student in the Qur’an’s Sciences and Hadith, Sistan Balouchestan University
2  Associate Professor at the Department of the Qur’an’s Sciences and Hadith, Sistan Balouchestan University
3 Member of scientific board of sistan and Balouchestan University
چکیده [English]

Received: 2020/9/22  |   Accepted: 2021/2/14
Making a general or particular comparison between two exegeses is among Qur’anic research criticisms in the contemporary era. Regarding the fact that Tafsir Rouh ol-Ma’āni from Ālousi, the acclaimed commentator of the 13th century is recognized as the 2nd version of Tafsir Kabir from Fakhr Rāzi, the eminent theologian of the 6th century, the present study using a descriptive-analytical approach, attempts to compare the issue of God’s physicality from the view of both above commentators. This research has concluded that both Rāzi and Ālousi acknowledge that God is free from physicality but there are 2 differences between their views: First, Rāzi has emphasized on the infeasibility of this issue and has presented some rational arguments to prove his view while Ālousi has accepted this issue because it is the method of many other outstanding Islamic scholars and does not refer to or emphasize on the infeasibility of God’s physicality. Second, Rāzi has raised this discussion in a way that denotes the preference of hermeneutics in the style of Mu’tazila whereas Ālousi accepts the things that are attributed to God in the Qur’anic verses as well but he delegates determination of meaning to God. He still has a tendency to hermeneutics in some cases though. Furthermore, it should be noted that Ālousi has also criticized the view favored by Rāzi in some places.
 
© Bozorgzādeh, M; Khākpour, H; Nouri, I. (2021) A Comparative Analysis of the Exegetical Function of Fakhr Rāzi and Ālousi on the Physicality of God. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 7 (13) 295-319.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5686.1785

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physicality of God
  • Fakhr Rāzi
  • Ālousi
  • Comparative Exegesis
  • Hermeneutics
  • Delegation of Understanding

مراجع

قرآن کریم.
1.آلوسی، شهاب‌الدین ابوالثناء محمودبن عبدالله، روح المعانی، دمشق: دارالرساله العالمیه، 2015م.
2.ابن‌ابی‌شریف، کمال، کتاب المسامرة فی شرح المسایرة، قاهره: المکتبه الازهریۀ، 2006م.
3.ابن‌خلدون، عبدالرحمان‌بن محمد، المقدمه، مکتب مصطفی محمد، قاهره، (1956م).
4.ابن‌تیمیه، احمدبن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، بیروت: مؤسسه الریان، 1424ق.
5.ابن‌رشد، محمدبن احمد، تهافت التهافت، بیروت: دار المشرق، 1992م.
6.----------------، فصل المقال، بیروت: مکتبه التربیه، 1987م.
7.اشعری، ابوالحسن علی‌بن الحسین، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ترجمه: محسن مؤیدی، تهران: سپهر، 1362.
8.تفتازانی، سعدالدین مسعودبن عمر، شرح العقاید النسفیه، مترجم: جواد عصاررودی، تربت جام: احمد جام، 1396.
9.رازی، فخرالدین محمدبن عمر، تأسیس التقدیس، تحقیق: انس محمد عدنان شرقاوی، لبنان: دار نور الصباح، 2011م.
10.--------------------، التفسیر الکبیر، بی‌جا، بی‌تا.
11.ربانی گلپایگانی، علی، کلام تطبیقی (توحید، صفات و عدل الهی)، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، (1383ش).
12.شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت: دارالمعرفه، 1998م.
13.صدوق، ابوجعفر محمدبن علی بن بابویه قمی، الاعتقادات فی دین الامامیه، قم: العلمیه، 1412ق.
14.قاضی، عبدالجباربن احمد همدانی، شرح الاصول الخمسه، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، 2014م.
15.ندوی، عبدالسلام، امام رازی، لاهور: اداره اسلامیات، 1988م.
16.نعمانی، شبلی، علم الکلام اور الکلام، کراچی: نفیس اکیدمی، 1979م.
17.یافعی، عبدالفتاح‌بن صالح، التجسیم والمجسمه، بیروت: مؤسسه الرساله، 1431ق.
18.اژدر، علی‌رضا، «ابن‌رشد و مساله خداشناسی»، فصلنامه پژوهشی امام صادق(ع)، شماره 29، بهار، ص 111-135، 1385.
19.حجتی، محمدباقر و حمیدرضا مناقبی، «بررسی تطبیقی دیدگاه فخر رازی و علاّمه طباطبایی دربارة صفات خبری»، اندیشه علامه طباطبایی، دوره 1، شماره 2، ص7-30، 1394.
20.مهدی قجاوند و سیدعباس ذهبی، «جسم‌انگاری متکلمان اسلامی در ماسوی‌الله»، خردنامه صدرا، شماره 75، ص 79-96، 1393
21.معرفت، محمدهادى، التفسیر و المفسرون فى ثوبه القشیب، چاپ اول، مشهد: الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‏،‏ 1418ق.
22.نجار، عامر، علم الکلام، عرض و نقد، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة،1423ق.
23.الطوسی، نصیرالدین، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، قم: اشکوری، 1372ش
24.شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت: دارالمعرفه،بی‌تا
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار