تفسیر آیه یازدهم سوره رعد از نگاه مفسران فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیارجامعه الصصفی العالمیه

چکیده

تاریخ دریافت: 02/11/1399   |   تاریخ پذیرش: 31/02/1400
 آیه 11 سوره رعد، آشکارا درباره سنت تغییر بحث کرده و اهمیت ویژه آن، ازاین‌جهت است که سرنوشت انسان بر مبنای اراده شخصی خویش در مسیر سعادت یا شقاوت را بیان می‌کند. پژوهش پیش رو، نشان می‌دهد که مفسران فریقین، دو رویکرد درباره این نوع تغییر مطرح کرده‌اند: یکی رویکرد اعمّی که مراد از «ما» ی موصوله در «ما بقوم» را اعم از «نعمت» و «نقمت» گرفته‌اند. هدف از نگارش این مقاله اثبات همین رویکرد است. دوم رویکرد «اختصاصی» مانند دیدگاه علامه طباطبایی که «ما» ی موصوله را به نعمت اختصاص داده‌اند.
در این پژوهش، دیدگاه دوم با روش توصیفی-تحلیلی نقد شده و این نتایج  به اثبات رسیده است. نگاه جامع به همه آیات قرآن، خلاف دیدگاه علامه طباطبایی را اثبات می‌کند؛ مبنی بر این‌که مراد از «ما بقوم» در آیه محل بحث، اعم از نعمت‌ها و نقمت‌هاست. در «سنت تغییر» مراد از تغییر، تغییرات درونی و واقعی انسان‌هاست که هر فردی می‌تواند از طریق پاک‌سازی روح و نفس خویش و توبه نصوح، این تغییر وضعیت را در خود ایجاد نماید.

اسکندرلو، م.ج. (1400). تفسیر آیه یازدهم سوره رعد از نگاه مفسران فریقین، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (14)، 269-241. Doi: 10.22091/PTT.2021.6025.1843.

تازه های تحقیق

نتیجه

دستاوردهای پژوهش عبارتند از:

  1. «سنت تغییر» ازجمله سنن الهی است که در حوادث تاریخی، نقش عمده‌ای را عهده‌دار است و در مقام بیان عوامل واقعی بقای تمدن‌ها، حکومت و جوامع بشری هست و به دنبال آن از عواملی یاد می‌کند که به‌صورت قانون برای بقا یا نابودی اجتماعات بشری قرار داده شده است.
  2. بسیاری از مفسران فریقین، در تفسیر «ما بقوم» و «ما بأنفسهم» به ترتیب، آن را به نعمت‌ها، به‌طور مطلق و بدی‌ها و گناهان تفسیر کرده‌اند؛ درحالی‌که بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی، آیه ۱۱ سوره رعد، در مقام بیان ملازمه دو طرفی و عمومیت این ملازمه نیست، بلکه این ملازمه، در تغییر یا عدم ‌تغییر آن‌ها، در مقام ملازمه بین شکر نعمت‌ها و بقای آن است.
  3. نگاه جامع به آیات قرآن، خلاف دیدگاه علامه را اثبات می‌کند مبنی بر این‌که مراد از «ما بقوم» در آیه محل بحث، اعم از نعمت‌ها و نقمت‌هاست و بیان‌گر ابتناء سرنوشت جامعه بر عملکرد افراد جامعه هست که هر دو جنبه پیشرفت و سقوط را شامل می‌شود.
  4. مراد از تغییر، تغییرات ظاهری و بیرونی نیست، بلکه مقصود از آن، تغییرات درونی و واقعی انسان‌هاست.
  5. تمام گناهان آثار خاصی دارند که برخی از آن‌ها باعث زوال و برخی دیگر، موجب تغییر نعمت‌های الهی می‌شود.
  6. برخلاف گناهان و معاصی، شکرگزاری و توجه به حقوق الهی و حقوق مردم، از عواملی قلمداد می‌شود که می‌تواند رحمت الهی را استمرار بخشد و از بدبختی‌ها و عذاب الهی جلوگیری کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sunni and Shi’ite Qur’anic Exegetes on (Q. 13:11)

نویسنده [English]

  • Muhammad-Javad Eskandarlu
Associate Professor, Aa-Mustafa International University
چکیده [English]

Received: 2021/1/21  |   Accepted: 2021/5/21
(Q. 13:11) introduces taghyīr (change) as a divine tradition. Indeed, it has specific importance due to its connection with human destiny, which is based on the individual free will to take the path of felicity or fall into the chasm of misery. The present article demonstrates that the Qur’anic exegetes of two major Islamic sects, namely Sunni and Shi’a, have suggested two approaches concerning this type of change. In the first approach, that the present article is seeking to prove, what the relating pronoun "mā" implies in the Qur’anic phrase “mā bi qawmin” can include both blessing and cursing. However, there is another approach that dedicates the mentioned "mā" exclusively to blessings and, for example, has been adopted by Muḥammad-Ḥusayn Ṭabāṭabāʾī, the famous Shi’i scholar and exegete. In this research, the second one has been criticized through a descriptive-analytical method. Additionally, it is emphasized that the change meant by the Qur’an is an inner and real transition, not an apparent and external one. Moreover, such a change may be reached through the purification of the human soul. It seems proper to suggest as well that all divine traditions, especially the tradition of change that has the main role in human destiny, are regarded as one of the significant factors in the training of men.
 
 
* Associate Professor, Aa-Mustafa International University   |   mj_eskandarlo@miu.ac.ir

Eskandarlu, M.J. (2022) Sunni and Shi’ite Qur’anic Exegetes on (Q. 13:11). Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 7 (14) 217-239. Doi: 22091/PTT.2021.6025.1843.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine traditions
  • change
  • human destiny
  • (Q. 13:11)

مراجع

  1. قرآن کریم.

    نهج‌البلاغه، السید الشریف الرضی، ترجمه جعفر شهیدی، چاپ اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی نهج‌البلاغه، ۱۳۶۸ ش.

    1. ابن منظور محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ اول، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، 1982 م.
    2. ابن کثیر، (محمدعلی صابونی)، مختصر تفسیر ابن کثیر، دمشق: ۲۰۰۱ م.
    3. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: موسسه اعلمی للمطبوعات، 1991 م.
    4. بقاعی، برهان‌الدین ابی الحسن ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۵ م.
    5. ثعلبی، احمد بن محمد النیشابوری، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (التفسیر الثعلبی)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴2۲ ق.
    6. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء: ۱۳۹۶ ش.
    7. جوهری، ابن حماد، صحاح اللغه، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین، ۱۳۷۶.
    8. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن علی، مفردات الفاظ القرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات مرتضوی، ۱۳۷۵ ش.
    9. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ ق.
    10. زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القرآن، بیروت: نشر دار احیاء التراث العربی، ۱۳۸۵ ق.
    11. زمخشری، جارلله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی، 1۴۰۷ ق.
    12. سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق، ۱۴۲۵ ق.
    13. صدر، محمدباقر، سنت‌های تاریخ در قرآن، قم: انتشارات اسلامی، ۱۳۸۱.
    14. صفی پور، عبدالرحیم، منتهی الارب، تهران: کتابخانه سنایی، بی­تا.
    15. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه اسماعیلیان، بی­تا.
    16. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: موسسه الأعلمی، ۱۴۱۵.
    17. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵ ش.
    18. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۳۷۱ ش.
    19. عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، چاپ اول، قم: دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۷۱ ش.
    20. عیّاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، التحقیق: السید هاشم الرسولی المحلاتی، تهران: انتشارات علمی اسلامی، بی­تا.
    21. فیض، علیرضا، ویژگی­های اجتهاد و فقه پویا، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1382 ش.
    22. فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ ق.
    23. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع الاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۶۴ ش.
    24. کلینی، محمد بن یعقوب الرازی، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ ق.
    25. مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، چاپ دوم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۷۹ ش.
    26. مرادخانی، احمد، سنت­های اجتماعی الهی در قرآن، چاپ اول، قم: انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۶.
    27. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱.
    28. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۷ ق.
    29. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الوفاء، ۱۹۸۳ م.
    30. معلوف، لوئیس، المنجد فی اللغه، چاپ دوم، قم: موسسه انتشارات دار العلم، ۱۳۸۲.
    31. یمنی، ابی بکر الحداد، تفسیر الحدّاد، تحقیق: محمدابراهیم یمنی، چاپ اول، لیبی: دار مدار اسلامی، 2001.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار