اعتبارسنجی روایات فریقین پیرامون مصادیق آیه 101 سوره انبیاء

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه بزرگمهر قائنات

10.22091/ptt.2021.5824.1808

چکیده

تاریخ دریافت: 07/03/1400   |   تاریخ پذیرش: 15/07/1400
بررسی اعتبار احادیثی که در مقام بیان مصادیق آیات قرآن هستند وگاه دستخوش تغییرات و یا تحریفاتی می‏شوند، از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. روایاتی در منابع فریقین، در بیان مصداق آیه 101 سوره انبیاء آمده است. این آیه درباره کسانی است که بدیشان وعده نیکو داده شده و از آتش دور نگاه داشته شده‌اند. به گفته منابع اهل سنت، امام علی(ع) از خلیفه سوم و یا افرادی دیگر نام برده که تعدادشان در برخی منابع مساوی با عشره مبشره است. منابع شیعه احادیثی را از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده‌اند که آن حضرت، علی(ع) و شیعیانش را مصداق این آیه معرفی فرموده‏اند. روایات اهل سنت از منظر سندی دچار ضعف شدیدی هستند و از منظر متنی نیز با روایات معتبر و تاریخ قطعی معارضت دارند. سند روایات منقول در منابع شیعه بسیار معتبر است و محتوای آن، با روایات معتبر موجود در منابع فریقین تأیید می‌شود. پژوهش حاضر باهدف کمک به تبیین درست مصادیق آیه، پس از احصاء روایات فوق از منابع کتابخانه‏ای و با ابزار نقد سندی و تحلیل انتقادیِ متن روایات منقول در منابع فریقین، به انجام رسیده است.

کهن‌ترابی، م. (1400). اعتبارسنجی روایات فریقین درباره مصادیق آیه 101 سوره انبیاء، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (14)، 269-241. Doi: 10.22091/PTT.2021.5811.1808.

تازه های تحقیق

نتیجه‎

آن چه در منابع تفسیری و روایی اهل سنت درباره مصادیق آیه 101 سوره انبیاء نقل شده به‌جز روایت ابن ابی شیبه، از منظر سندی دچار ضعف شدیدی است. این ضعف نتیجه حضور اشخاصی در سلسله سند است که در نقل روایت، نه‌تنها فاقد دقت کافی بودند، بلکه بر اساس برخی گزارش‎های تاریخی، از تفسیر و تحریف احادیث ابایی نداشتند. روایات منقول در منابع شیعه غالباً از منظرگاه سند، معتبر محسوب می‎شوند و راویان موثقی ناقل آن بوده‎اند.

متن روایات منقول در منابع اهل سنت دچار اضطراب زیادی است. این اضطراب هم در ارائه کیفیت تحمل حدیث توسط اولین راوی است و هم در محتوای سخن نقل‌شده؛ به‌گونه‌ای که روایت با بیش از هفت نقلِ متفاوت روایت شده است: از یک نفر ـ عثمان ـ تا ده نفر که همان عشره مبشره است. این روایت در تطورات تاریخی خود، تغییرات محتوایی جدی داشته است. در تکمیل افراد مشمولِ در مصداق این آیه که علی(ع) نقل کرده، این گمانه متبادر می‌شود که این روایات در خدمت منقبت سازی بوده و این جریان از فضیلت‎سازی برای خلیفه سوم آغاز و به عشره مبشره ختم شده است. وجود افرادی در سلسله سند این روایات که در این امر سابقه داشته‎اند، این گمان را تقویت می‌کند. متن روایات منقول در منابع شیعی که حضرت علی(ع) و شیعیانش را مصداق این آیه دانسته‎اند، به جهت مطابقت محتوایی آن با روایات معتبر و متعددی که در منابع فریقین نقل شده، از استحکام کافی برخوردار است؛ درحالی‌که روایات اهل سنت، با مخالفت‎های جدی توسط روایات معتبر دیگر، قرآن و تاریخ قطعی همراه شده و به تضعیف آن انجامیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Validation of the Shi’ite and Sunni Narrations on Identifying the Examples of (Q. 21:101)

نویسنده [English]

  • Meysam Kohan-Torabi
* Assistant Professor, Bozorgmehr University of Qa’enat  
چکیده [English]

Received: 2021/5/28  |   Accepted: 2021/10/7
It is of specific importance to study the validity of the religious narrations that may sometimes be accompanied by some changes or even distortions, which at the same time are about to express and identify the examples of Qur’anic verses. As a case study, the present article addresses the narrations that have been quoted in both Shi’ite and Sunni sources to identify the examples of (Q. 21:101). The mentioned narrations speak of those who have been promised good tidings of being kept away from the fire of Hell. Sunni sources have conveyed a single narration that ʿAlī b. Abī-Ṭālib (PBUH) has mentioned the third Caliph, Uthmān b. ʿAffān, or even other people, whose number in some sources reaches ten; a case that usually associates with ʿashara mubashshara (the ten promised ones). Nevertheless, Shi’ite sources have quoted Hadiths from the Holy Prophet (PBUH), according to which he has introduced ʿAlī (PBUH) and his true followers as the original examples of the verse in question. Sice in such conflicts, isnāds of the different narrations should be examined and evaluated, it seems that same way should be proceeded here. In the present case, Sunni narrations have weak isnāds, and from the textual point of view, they are in conflict with authentic narrations, as well as definite historical reports. However, the isnāds of Shi’ite narrations seem valid, and its content is confirmed by the authentic reports of the sources of both Sunni and Shi’ite schools. The present study has been carried out with the aim of helping to correctly identify the examples of the verse in question, after surveying the above-mentioned narrations from their original sources and with the necessary critical instruments.

Kohan-Torabi, M. (2022) Examining the Validation of the Shi’ite and Sunni Narrations on Identifying the Examples of (Q. 21:101). Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 7 (14) 241-269. Doi: 10.22091/PTT.2021.5824.1808.

کلیدواژه‌ها [English]

  • (Q. 21:101)
  • Identifying
  • Examples
  • ʿAlī b. Abī-Ṭālib (PBUH)
  • Nuʿmān b
  • Bashīr
  • Shi’ite and Sunni Sources

مراجع

  1. قرآن کریم؛

    نهج‏البلاغه؛

    1. ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمان بن محمد، الجرح والتعدیل، حیدرآباد: دائره المعارف العثمانیه، 1952 م.
    2. -----------------------------، تفسیر القرآن العظیم(ابن ابی حاتم)، تحقیق السعد محمد طیب، چاپ سوم، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الباز، 1419 ق.
    3. ابن ابی شیبه، ابوبکر عبدالله بن محمد، المصنف فی الأحادیث و الآثار، تحقیق کمال یوسف الحوت، ریاض: مکتبه الرشد، 1409 ق.
    4. ابن ابی عاصم، احمدبن عمرو، کتاب السنه، بیروت: المکتب الإسلامی، 1413 ق.
    5. ابن اثیر، ابوالحسن علی بن محمد، اسدالغابه فی معرفه‎الصحابه، بیروت: دارالفکر، 1409 ق.
    6. -----------------------، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالفکر، 1417 ق.
    7. ابن حبان بستی، محمد، المجروحین من المحدثین والضعفاء والمتروکین، حلب: دارالوعی، 1396 ق.
    8. ---------------، الثقات، حیدرآباد: دائره‎المعارف‎‎العثمانیه، 1973 م.
    9. ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل احمدبن علی، تهذیب‎التهذیب، هند: دائره‎المعارف‎النظامیه، 1326 ق.
    10. ابن حموش، مکی، الهدایه الی بلوغ النهایه، شارجه: جامعه الشارقه، 1429 ق.
    11. ابن عبدالله، یوسف بن عبدالله، الإستیعاب فی معرفه الأصحاب، بیروت: دارالجلیل، 1412 ق.
    12. ابن عدی، عبدالله، الکامل، چاپ سوم، بیروت: دارالفکر، 1409 ق.
    13. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دارالفکر، 1415 ق.
    14. ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، المحررالوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق محمدعبدالسلام عبدالشافی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422 ق.
    15. ابن ‎غضائری، احمدبن حسین، الرجال، قم: دارالحدیث، 1380 ش.
    16. ابن مردویه، احمدبن موسی، مناقب علی بن ابی‌طالب و ما نزل من القرآن فی علی، قم: دارالحدیث، 1424 ق.
    17. ابن مزاحم منقری، نصر، وقعة صفین، قم: کتابخانه آیت‎الله نجفی‎مرعشی، 1404 ق.
    18. ابن هلال ثقفی، ابراهیم‎بن محمد، الغارات، بیروت: دارالأضواء، 1987 م.
    19. ابوالسعود، محمد بن محمد، ارشادالعقل السلیم(تفسیر ابی السعود)، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، 1983 م.
    20. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر، 1420 ق.
    21. اداک، صابر و حسینی، فرح، «موضع‏گیری های امام علی در برابر سیاست‏های عثمان‏بن عفان در دوره خلافت»، مجله مسکویه، دوره 5، شماره 14، 1389 ش.
    22. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، تبریز: بنی هاشمی، 1381 ق.
    23. استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم: مؤسسه النشرالإسلامی، 1409 ق.
    24. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی کتاب و السنة و الأدب، تهران: دارالکتب‎الإسلامیه، 1366 ش.
    25. آلوسی، محمودبن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
    26. بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعثت، 1374 ش.
    27. بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ‏الکبیر، حیدرآباد: دائره‎المعارف‎‎العثمانیه، بی‏تا.
    28. برقی، احمدبن محمد بن خالد، المحاسن، چاپ دوم، قم: دارالکتب الإسلامیه، 1371 ق.
    29. بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر، 1996 م.
    30. بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوارالتنزیل و أسرار التأویل، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، 1418 ق.
    31. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن‎الترمذی، بیروت: دارالفکر، 1403 ق.
    32. ثعلبی، احمدبن محمد، الکشف و البیان، تحقیق ابن عاشور، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، 1422 ق.
    33. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، چاپ هفتم، قم: انتشارات اسراء، 1387 ش.
    34. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی‎الصحیحین، بیروت: دارالکتب‎العلمیه، 1411 ق.
    35. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران: وزارت الثقافه والارشاد الاسلامی، 1411 ق.
    36. حلی، حسن بن یوسف، رجال، قم: الشریف الرضی، 1402 ق.
    37. ----------------، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین، تهران: وزارت ارشاد، 1411 ق.
    38. حوینی، ابواسحاق، نثل النبال بمعجم‎الرجال، مصر: دار ابن عباس، 1433 ق.
    39. خادملو، مهدی‏رضا، «بازشناسی دیدگاه‌های فرق درباره جنگ جمل»، مجله تاریخ پژوهان، شماره 11، 1386 ش.
    40. خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417 ق.
    41. خطیب شربینی، محمد بن احمد، السراج المنیر، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1425 ق.
    42. خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال‎الحدیث، بی‎جا، 1372 ش.
    43. ذهبی، شمس‎الدین، سیر اعلام النبلاء، بیروت: مؤسسه الرساله، 1405 ق.
    44. -------------، میزان الإعتدال فی نقد‎الرجال، بیروت: دارالمعرفه، 1963 م.
    45. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
    46. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الامالی، چاپ ششم، تهران: کتابچی، 1376 ش.
    47. ----------------------، فضائل الشیعه، تهران: اعلمی، بی‏تا.
    48. طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیرالکبیر: تفسیرالقرآن العظیم(طبرانی)، اردن: دارالکتاب الثقافی، 2008 م.
    49. طبری، عمادالدین، محمد بن ابی قاسم، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، نجف: مکتبه الحیدریه، 1383 ق.
    50. ----، محمد بن جریر، تاریخ‎الطبری، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1879 م.
    51. ----------------، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه، 1412 ق.
    52. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش.
    53. -----، محمد بن حسن، العدة فی اصول الفقه، قم: نشر تیزهوش، 1417 ق.

    54.-----------------، رجال‎الطوسی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1427 ق.

    1. -----------------، فهرست کتب‎الشیعة و اصولهم، قم: مکتبه محقق الطباطبایی، 1420 ق.
    2. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان، 1415 ق.
    3. عطایی اصفهانی، محمدعباس، افسانه عشره مبشره بر اساس منابع اهل سنت، قم: انتشارات حضرت عباس، 1393 ش.
    4. فیض کاشانی، محمد بن حسن، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: انتشارت صدر، 1415 ق.
    5. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، کنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: وزارت ارشاد، 1368 ش.
    6. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة ‎الرجال، قم: مؤسسه آل‎البیت، 1404 ق.
    7. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب‎الإسلامیه، 1363 ش.
    8. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران: مؤسسه الطبع و النشر فی وزارت الارشاد الاسلامی، 1410 ق.
    9. ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات اهل السنه(تفسیر الماتریدی)، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1426 ق.
    10. محب الدین طبری، احمدبن عبدالله، الریاض النضرة فی مناقب العشرة، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1424 ق.
    11. مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، بیروت: مؤسسه الرساله، 1400 ق.
    12. میبدی، احمدبن محمد، کشف الاسرار وعدة الابرار، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371 ش.
    13. نجاشی، احمدبن علی، رجال‎النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1365 ش.
    14. نظام الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1416 ق.
    15. نوری، حسین بن محمد، خاتمة مستدرک‎الوسائل، قم: مؤسسه آل‎البیت، 1408 ق.
    16. واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1411 ق.
    17. هیثمی، نورالدین علی بن ابی بکر، مجمع‎الزوائد، بیروت: دارالکتب‎العلمیه، 1408 ق.
    18. یازگی، مایا، «حدیث عشره مبشره یا استفاده‏های سیاسی از روایت»، مجله حدیث حوزه، شماره 8، 1393 ش.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار