نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه قرآن پژوهی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران
2 استادیار گروه حقوق و فقه اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران
3 دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
نتیجه
در بازه زمانی قرن اول تا پنجم هجری، بیش‌تر عالمان تفسیر بدون کوچکترین هجمه به شخصیت و جایگاه زنان، از همسانی ارزش شهادت دو زن با یک مرد بنا بر آیه 282 سوره بقره سخن راندند؛ درحالی‌که در گذار به سدههای میانه هجری، شاهد تغییر روش مفسران هستیم که دستکم تا پایان قرن سیزدهم هجری، گفتمان غالب در تفسیرنویسی جهان اسلام را شکل داده است. در این دوره، عالمان تفسیر باهدف کشف زمینههای صدور حکم شرع مبنی بر کاهش ارزش شهادت زنان به نصف، مدعی شدند که عموم زنان، دچار نقصان در عقل، ضعف در حافظه و ناتوانی در ثبت و ضبط حوادث هستند.
در انتقال به دوره مدرن، هرچند تعدادی از مفسران بدون توجه به اوضاع و اقتضائات نوپدید در جهان اسلام، هم چنان به تکرار دیدگاههای تفسیری سدههای میانه اصرار میورزیدند، برخی دیگر تلاش کردند خوانشهایی توجیهپذیر از آیه متناسب با گفتمانهای فکری مدرن عرضه نمایند. شیخ محمد عبده با اتخاذ رویکردی جامعهشناسانه، دلایل صدور حکم شرع را در نحوه تقسیم وظایف میان زنان و مردان در طول تاریخ پی میجوید. به باور او، این واقعیت تاریخی که زنان در اغلب جوامع، از حضور در اجتماع و مشارکت در مبادلات اقتصادی دور نگاه داشته شدهاند، موجب گردید که عموم آنان از چندوچون مسائل مالی و تجاری آگاهی چندانی نداشته باشند و صلاحیت ادای شهادت در این عرصه را - درصورتی‌که تنها باشند - از دست بدهند. این شیوه از تحلیل مسأله، بیان‌گر آن است که عبده برخلاف سنت مطالعات تفسیری، کوشید نشان دهد که نباید دلایل نابرابری ارزش شهادت زنان و مردان را در ویژگیهای ذاتی زنان جستوجو کرد که تغییرناپذیر است. بر پایه این طرز تلقی که منبعث از افکار نواعتزالی است، میتوان چنین استنباط کرد که اگر حضور فعال در عرصههای اجتماعی هم چون درگیر شدن در مسائل مالی و اقتصادی، به بخشی از تجربه زیسته عموم زنان بدل شود، آرام‌آرام زمینه برای افزایش ارزش شهادت زنان برابر با مردان مهیا میگردد.
در تقابل با دیدگاه عبده، نحوه مواجهه علامه طباطبایی با مسأله شهادت زنان، به‌گونه‌ای است که حکم شرع را به‌صورت جهانشمول تعبیر میکند. ایشان با اتخاذ رویکردی روانشناسانه، مدعی است غلبه عاطفه بر تعقل در عموم زنان، اصلیترین عامل برای کاهش ارزش شهادت آنان به نصف است. بر پایه این طرز تلقی، به دلیل آن‌که علامه ویژگیهای روانی زنان را در صدور حکم شرع دخیل میبیند، امکان هرگونه تغییر در آن متناسب با اقتضائات دوره مدرن را منتفی میسازد؛ زیرا ویژگیهای روانی، اموری پایا و مانا هستند که تغییرشان در عموم زنان جهان ناشدنی مینماید. علامه فضلالله نیز ضمن پذیرش این مطلب که زنان از مردان عاطفیترند، این ویژگی را در کاهش ارزش شهادت زنان مؤثر قلمداد میکند؛ با این تفاوت که برخلاف علامه طباطبایی، این ویژگی زنانه را نه یک ویژگی روانشناختی اصیل، بلکه محصول سنتهای دیرپا در حوزه پرورش زنان ارزیابی میکند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Received: 2021/10/17 | Correction: 2021/12/4 | Accepted: 2022/2/19
It seems (Q. 2:282) to be one of the Qur’anic verses that, in its transition process to the modern period, has brought to mind a kind of gender discrimination between men and women, according to which the value of women’s testimony has been halved compared to men. Many Qur’anic exegetes, willingly or unwillingly, have suggested readings based on gender presuppositions against women, claiming their suffering from some negative human attributes such as lack of intellect, poor memory, and inability to record events. These readings were considerably popular until the beginning of the 14th/ 20th century. However, in the transition to the modern period and the rise of contemporary emerging questions, socio-cultural contexts have been provided to distance oneself from interpretive traditions and propound up-to-date readings of this verse. Taking a comparative approach, the present research thus attempts to study the different possibilities for the interpretation of the verse in question, focusing on three modern Qur’anic exegeses, namely al-Manār, al-Mīzān, and Min Waḥy al-Qurʾān. It shows that the exegetes of the mentioned interpretations have tried to offer some new understandings of the (Q. 2:282), appropriate to modern questions and contemporary needs, of course, through taking three different ways.
* Tayebhoseini, S.M; Hakimian, A.M; Shirzad, M.H; Shirzad, M.H. (2022) Decreasing the Value of Women’s Testimony Compared to Men; A Comparative Study on (Q. 2:282)’s Exegesis Focusing on al-Manār, al-Mīzān, and Min Waḥy al-Qurʾān. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 8 (15) 113-138. Doi: 10.22091/PTT.2022.6789.1955.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله