بررسی تفسیری آیات ۳۲-۳۳ سوره «ص» با تأکید بر نقد دیدگاه علامه طباطبایی و علامه فضل‌الله

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

2 دانش آموخته دکتری تفسیر تطبیقی؛ دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم ، ایران

3 دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و کارشناس ارشد مدرسی معارف اسلامی دانشگاه معارف، قم ، ایران

چکیده

تاریخ دریافت: 09/08/1400   |   تاریخ اصلاح: 28/01/1401   |   تاریخ پذیرش: 28/01/1401
آیات 32 و 33 سوره ص، از آیات متشابه در قرآن کریم درباره سیره پیامبران است که مربوط به اشتغال حضرت سلیمان به سپاه اسب‏ها و فوت‏ شدن زمان -یا زمان فضیلت- عبادتی از آن حضرت است. در این مقاله، دیدگاه‌های علامه فضل‌الله و علامه طباطبایی در این زمینه بررسی می‌شود. علامه فضل‏الله، در مواضع بسیاری با رویکرد نقادی به تفسیر المیزان برخاسته، لذا واکاوی دیدگاه وی و تطابق آراء او با آراء علامه طباطبایی، علاوه بر عیارسنجی انتقادات فضل‏الله بر پاره‏ای از مفاد تفسیر المیزان و نیز علاوه بر تبیین معانی آیات موردبحث، پاره‏ای از پندارهای باطل درباره پیامبران را نیز هویدا می‏سازد. مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، مبنای تقریرات قابل‌پذیرش از متشابهات سیره انبیا را با اتکا به محکمات سه‏گانه (شامل محکمات عام انبیا، محکمات خاص آن پیامبر و محکمات سیاق) تعریف کرده و ضمن تبیین این محکمات درباره آیات موردبحث، به واکاوی تطبیقی آراء دو مفسر پرداخته است. نتیجه تحقیق، نشان می‌دهد که هیچ‌کدام از ایرادات علامه فضل‏الله به علامه طباطبایی ذیل آیات موردبحث وارد نبوده، گرچه برخی از آراء صاحب المیزان نیز مورد انتقاد است. در پایان، بیانی آورده شده که با محکمات سه‏گانه سازگار بوده و از ایرادات تفاسیر مطرح درباره آیات موردبحث نیز بری باشد.
*عشریه، ر؛ حسینی‌پور، س.م؛ عشریه، ح. (1401). بررسی تفسیری آیات ۳۲-۳۳ سوره «ص» با تأکید بر نقد دیدگاه علامه طباطبایی و علامه فضل‌الله، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (14)، 112-87. Doi: 10.22091/PTT.2022.7003.1979
 

تازه های تحقیق

نتیجه‏

نتایج حاصل از پژوهش پیش رو عبارتند از:

  1. در روش تفسیر قرآن به قرآن، تبیین متشابهات سیره انبیا از راه مراجعه به محکمات عام انبیا، محکمات خاص پیامبر موردبحث و محکمات سیاق آیات موردبحث (محکمات سه‏گانه) و ابراز معنایی مطابق با آن محکمات، امکان‏پذیر است.
  2. تمام انتقادات علامه فضل‏الله بر مفاد تفسیر المیزان درباره آیات 32 و 33 سوره ص، مردود شد و معنای موردقبول وی مبنی بر کشتن و قربانی‏کردن اسب‏ها نیز علاوه بر مغایرت با محکمات سه‌گانه (محکمات عام انبیا، محکمات خاص سلیمان و محکمات سیاق)، با ادله‏ای چند مورد مناقشه قرار گرفت.
  3. به مفاد تفسیر المیزان درباره آیات موردبحث نیز انتقاداتی وارد است ازجمله: نمازپنداری عبادت فوت‏شده از سلیمان، تفسیر مسح گردن و پا به وضوی سلیمان و اصحاب وی، بازگرداندن ضمیر «ردّوها» به «شمس» و آزاد کردن اسب‏ها به‌عنوان کفاره. درباره هریک از عناوین یادشده، ایراداتی به مفاد المیزان وارد است، ولی قدر مشترک آن، عدول از روش قرآن به قرآن و استناد به روایاتی است که بعضاً با محکمات سه‏گانه در تضاد هستند.
  4. سخن درست بر مبنای مطابقت با محکمات سه‏گانه و رفع ایرادات وارد بر آراء علامه طباطبایی و علامه فضل‏الله چنین است: سلیمان عصرگاهان (عشی) مشغول بازدید از اسب‏هایی شد که به دستور خدا و برای جهاد با دشمنان خدا تربیت شده بودند و بدین‌جهت، با غروب خورشید هم بازدید و اطلاع یافتن از وضعیت آمادگی اسب‏ها ناتمام ماند و هم سلیمان از انجام دادن تسبیح یا دعایی مستحب که عصرگاهان انجام می‏داد غافل شد و چون دعا و یاد خدای تعالی را بر پرداختن به آگاهی از وضعیت سپاه و اسب‏ها مقدم می‏داشت، خود را دچار «ترک اولی» یافت و از روی عبودیتی که داشت (نعم العبد)، باب اعتراف و توبیخ خویش را گشود (اواب)؛ سپس از فرط اشتیاق به پیروزی لشکریان خدا و بالتبع، از شدت محبت (الهی و ممدوح) به سپاه اسب‏ها، تا صبح صبر نکرد و شبانگاه، به سربازان دستور داد تا اسب‏ها را برگردانند. سربازان، اسب‏ها را بازگرداندند و سلیمان در تاریکی و به جهت نبود نور خورشید، بر گردن و پای اسب‏ها دست می‏کشید تا از وضعیت آمادگی و توان‏مندی آن‌ها برای جهاد در راه خدا آگاه شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Interpretation of (Q. 38: 32-3) between Ṭabāṭabāʾī and Faḍlullāh; A Comparative-Critical Study

نویسندگان [English]

  • Rahman Oshriyeh 1
  • Sayyid Muhammad Husaynipur 2
  • Hamed Oshriyeh 3
1 Associate Professor, University of Science and Technology of the Holy Qur’an, Qum, Iran
2 Ph.d. Graduated, University of Science and Technology of the Holy Qur’an, Qum, Iran
3 M.A. Graduated, University of Science and Technology of the Holy Qur’an, Qum, Iran
چکیده [English]

Received: 2021/10/31  |   Correction: 2022/4/17   |   Accepted: 2022/4/17
 
(Q. 38:32-3) should be considered as Qur’anic mutashabihāt (ambiguous-allegorical verses) concerning the prophets’ stories. These two verses are related to Solomon’s entertainment with the herd of horses, which has ultimately led to his dawdling in worshipping God or at least not practicing it in its preferred time. The present article examines and evaluates the interpretive viewpoints of two prominent contemporary Shi’ite exegetes in this regard, namely Sayyid Muḥammad-Ḥusayn Ṭabāṭabāʾī (1904-1981) and Sayyid Muḥammad-Ḥusayn Faḍlullāh (1935-2010). Analyzing Faḍlullāh’s viewpoints, who has studied Ṭabāṭabāʾī’s al-Mīzān in many positions with a critical approach, as well as comparing his interpretive notions with those of Ṭabāṭabāʾī, can yield some significant scientific results. In addition to a more thorough explanation of the meanings of the verses in question, such an important task can help to assess Faḍlullāh’s critical points towards some of al- al-Mīzān’s stances, as well as to judge some of his ideas about the prophets' life and career per se. The present study hereupon performs its particular task in three stages. Using a descriptive-analytical method, it first defines the basis of a plausible belief about the mutashābih aspects of the prophets’ lives, relying on the general implications of muḥkam (clear) aspects of the Qur’anic accounts of the same case, the muḥkam accounts especially has been narrated by the Qur’an on Solomon, and the connotations of the two mentioned verses’ context. Then, it explains these muḥkam foundations for the verses in question. Finally, it makes a comparative analysis of the two exegetes’ viewpoints. Faḍlullāh’s objections to Ṭabāṭabāʾī, the results show that, cannot be accepted, however, some of the latter’s viewpoints should also be criticized. A supplementary explanation is given as well, which seems consistent with the muḥkam aspects of the Qur’an, staying away from the valid objections towards the suggested interpretations of the verses in question.

 
  Ṭabāṭabāʾī and Faḍlullāh; A Comparative-Critical Study. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 8 (15) 87-112. Doi: 10.22091/PTT.2022.7003.1979.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Solomon
  • the prophets’ infallibility
  • anointing horses
  • Ṭabāṭabāʾī
  • Faḍlullāh
  • (Q. 38:32-3)
قرآن کریم.
آلوسی، محمود بن عبدالله (1415 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون‏.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان بن محمد (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم‏، چاپ سوم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
بابایی، علی‌اکبر (1381 ش)، مکاتب تفسیری، چاپ اول، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه تهران: سمت.
برومند، محمدحسین و حامد دژآباد، «بررسی ماجرای سان‏ دیدن حضرت سلیمان (ع) از اسبان در قرآن کریم»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال 6، شماره 2، 1388، ص 111-125.
حویزی، عبد علی بن جمعه (1415 ق)، نورالثقلین، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
دهخدا، علی‏اکبر (1377 ش)، لغت‏نامه، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رضا، محمد رشید (1414 ق)، المنار (تفسیر القرآن الکریم)، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه.
زرقانی، محمد عبدالعظیم (1417 ق)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‏بکر (1404 ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
صدوق، محمد بن علی (1401 ق)، من لا یحضره الفقیه، بیروت: دار صعب-دارالتعارف.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن (1372 ش)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، محمد بن حسن (بی‏تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، لبنان: دار احیاء التراث العربی.
فتاحی‏زاده، فتحیه (1387)، «اعتبارسنجی روایات تفسیری علی بن ابراهیم در تفسیر قمی»، الهیات و معارف اسلامی، شماره 80، ص 143-159.
فخر رازی ( 1420 ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فضل‏الله، سید محمدحسین (1419 ق)، من وحی القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالملاک.
کاشانی، فتح‏الله بن شکرالله (1336 ش)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین‌، چاپ سوم، تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمى‌.
ماتریدی، محمد بن محمد (1426 ق)، تأویلات اهل السنه (تفسیر الماتریدیی)، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة-منشورات محمد علی بیضون‏.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1412 ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرراخبار الأئمه الأطهار، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سید مرتضی، علی بن الحسین (1412 ق)، تنزیه الأنبیاء، چاپ اول، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1377 ش)، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
غفاری، علی‏اکبر (1377 ش)، ضمن تاریخ انبیا، چاپ نهم، تهران: صدوق.
الموسوی الجزایری، السید طیب (1404 ق)، ضمن تفسیر القمی، چاپ سوم، قم: دارالکتاب للطباعه و النشر.
CAPTCHA Image