نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار مرکز تحقیقات علوم قرآن، حدیث و طب دانشگاه علوم پزشکی، تهران، ایران
2 دانش‌آموخته سطح چهار، رشته تفسیر تطبیقی، مجتمع علوم اسلامی کوثر، تهران، ایران،
چکیده
تازه های تحقیق
جدول نمونه آرا و تطبیقات مفسران
|
ردیف |
نام مفسر |
دوره و سده |
رأی مفسر |
موارد تطبیق |
منبع |
|
1 |
طبری |
دوره اول و سده 3 و 4 |
چهار قول وی درباره مصداق آیه اولی‌الامر: 1. امرا 2. علما و فقها 3. اصحاب 4. ابوبکر و عمر. |
شأن نزول "الذین آمنوا " را به عباده بن صامت نسبت می‌دهد. پس از بیان احادیث مرتبط با ماجرای عباده می‌نویسد:"اختلاف اهل تأویل، برخی گفته‌اند مراد علی (ع) است و بعضی دیگر همه مؤمنان را مراد دانسته است ". |
طبری، 1412، ج 5، ص 93-95. |
|
2 |
زمخشری |
دوره دوم سده 5 و 6 |
اولی‌الامر را امرای حق دانسته و خلفای راشدین را مصداق آن |
مراد از «الذین آمنوا» در آیه ولایت را همه مؤمنان و مراد از «و هم راکعون» را خضوع و خشوع می‌داند. درباره خاتم بخشی علی (ع) در حال رکوع نازل شده است و شامل همه مؤمنان می‌شود. نقدی بر تفسیر شیعه ندارد. |
زمخشری، 1407، ج 1، ص 648-649
|
|
3 |
رازی |
دوره دوم سده 6 و 7 |
«الذین آمنوا»: 1. همه مؤمنان 2. به گفته عکرمه ابوبکر است. 3. به نقل از ابن عباس، علی (ع) است. |
نظر شیعه در مورد آیه ولایت را آورده که مراد از این آیه امام است و با این معنا از آیه، منظور از امام، همانا علی (ع) است. |
رازی، 1420، ج 12، ص 382-383. |
|
4 |
قرطبی |
دوره سوم و سده هفتم |
|
ذیل آیه 124 سوره بقره (امامت حضرت ابراهیم)، شیعه را رافضی دانسته و نظرشان را زیر سؤال برده، می‌نویسد: "رافضی‌ها بر این باورند که نصب امام عقلاً واجب است ولی این را که امام چه کسی باشد، پیامبر (ص) تعیین می‌کند ". سپس بر این اعتقاد خرده می‌گیرد که عقل را راهی به حسن و قبح نیست و اگر هم بپذیریم که سمع تنها راه تعیین‌کننده شخص امام است، در این باب روایتی وجود ندارد. در آیه اولی‌الامر، بدون این‌که به نام شیعه اشاره کند، با آوردن لفظ «قوم»، تنها بدین مطلب اکتفا می‌کند که گروهی تصور کرده‌اند مراد از اولی‌الامر، علی (ع) و فرزندان اویند. او در پاسخ به قول شیعه می‌نویسد: «اما اگر چنین بود، نمی‌‌گفت: *فردوه الی الله و الرسول*، بلکه می‌فرمود: إلی الإمام. چون در نزد اینان قول امام، هم چون کتاب و سنت محکم است». او قول شیعه را مهجور و مخالف جمهور می‌داند. |
قرطبی،1372، ج 1، ص 265-267؛ همان، ج 5، ص 261
|
|
5 |
بروسوی |
دوره چهارم و سده 11-12 |
|
در تفسیر آیات ولایت و اولی‌الامر، هیچ شأن نزولی را بیان نمی‌کند و در این خصوص در برابر دیدگاه تفسیری شیعه سکوت می‌کند. |
حقی بروسوی، بی‌تا، ج 2، ص 229 |
|
6 |
رشید رضا |
دوره پنجم و سده 13-14 |
در آیه «اولی‌الامر» تأکید بر نبود نصّ |
به‌صورت سربسته می‌گوید: «وَ بَعْضُهُمْ اَطْلَقَ فى الْحُکامِ فَاَوْجَبُوا طاعَهَ کُلِّ حاکِم؛ برخی آیه را ناظر به اطاعت تمام حاکمان می‌دانند و اطاعت آن‌ها را واجب می‌شمارند». وی گفته است: «اگر مراد از اولی‌الامر، آن‌طور که شیعه ادعا کرده، ائمه ایشان بودند، آیه بدان تصریح می‌کرد». |
رشید رضا، م 1990، ج 5، ص 147؛ همان، ج 6 ص 385-386. |
صرف‌نظر از نقد این دیدگاه‌ها و تفاسیر یادشده که خود پژوهشی مستقل را می‌طلبد، در نگاهی گذرا باید گفت: بسیاری از مفسران در ادوار مختلف، صرف‌نظر از پیش‌فرض‌ها، به مقایسه و تطبیق آراء شیعی- سنی در تفسیر آیات فوق دست نیافتهاند. ازاین‌رو تطبیق در تفاسیر این دوران، هم چنان با رویکرد دفاع از عقاید مذهب خود جریان دارد؛ اما تحولات اجتماعی این دوره و تعامل علمی بیش‌تر مفسران شیعه و سنی، سبب تکون «تفسیر تطبیقی» به‌مثابه یک‌گونه مستقل در ادامه سنت نقل و نقد در تفاسیر است. در این میان، به نظر میرسد مفسران با ادامه جریان تطبیق با رویکرد تأویلگری بتوانند در تطبیقات خود به نوفهمی دست یابند.
در پایان گفتنی است که به دلیل کثرت پژوهشها و مطالعات تطبیقی از یک‌سو و جذابیت پژوهش در این عرصه برای علاقه‌مندان آن و از طرف دیگر اختلاف‌نظرهای موجود در مطالعات تطبیقی و نبود تعریف واحد و برداشت‌های مختلف، واکاوی مفهوم دقیق تطبیق، به بررسی و تحقیقات وسیع‌تری نیازمند است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Received: 2022/1/10 | Correction: 2022/6/18 | Accepted: 2022/6/18
The term ‘comparison’ has literally been applied parallel to the words such as ‘counterbalance’, ‘simultaneous’ and ‘analogy’. However, in the case of ‘comparison’ and ‘analogy’, two or more viewpoints or schools on a particular subject that seem similar to each other are usually examined and criticized. In this way, the similarities and dissimilarities between them are identified, as well as the strengths and weaknesses of each, so that eventually their priority over the other ones can be shown. The findings of the present study indicate that before the second century A.H. there was no traces of comparison in Sunni exegeses, rather, the hadiths and narrations accepted by the companions and followers of the Prophet (PBUH) have been quoted without considering the opposite viewpoints. In the fourth century A.H. and with the formation and development of other denominations and the growth of some theological schools such as the Mu’tazilites, the Sunni interpretations advanced to the point of collecting some contradict ideas and opinions, or counterbalance and simultaneous exegesis. Then, with the intensification of socio-political developments, there was an opportunity to critique and express theories in its ‘comparison’ case. The present article, which has applied the comparative-analytical method, attempts to achieve a new way to have a better understanding and explanation concerning the course of the conceptual development of the term comparison and its semantic widening in the field of Sunni Qur’anic exegeses.
*Khalaj, L; Isazadeh, N. (2022) The Evolutionary Course of Taṭbīq (Comparison) in Sunni Exegeses. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 8 (15) 367-387. Doi: 10.22091/PTT.2021.3233.1754.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله