علل زمینه ساز خرافه گرایی دینی از دیدگاه قرآن کریم با محوریت تفاسیر اجتماعی نمونه و فی ‌‌ظلال القرآن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی خرم‌آباد، ایران

2 گروه علوم قرآن و حدیث، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران . و گروه علوم قرآنی دانشگاه شهید محلاتی قم

3 دانشگاه آزاد اسلامی خرم‌آباد، استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران: ایران

چکیده

 
تاریخ دریافت: 18/03/1400   |   تاریخ اصلاح: 19/10/1400   |   تاریخ پذیرش: 19/10/1400
 
هدف این مقاله که با روش کتابخانه‌‌ای و به‌صورت توصیفی- تحلیلی نوشته شده، بررسی دقیق‌‌تر پدیده خرافه‌‌گرایی دینی و شناخت عواملی است که از دیدگاه قرآن در بعضی افراد، موجب به وجود آمدن این پدیده می‌‌گردد. عواملی چون: سودجویی، دفاع از مذهب موردعلاقۀ خود و سست نشان دادن عقاید مخالفان، افسادگری در دین و استبداد دینی. گاه نیز براثر ضعف باورهای دینی افراد، خرافاتی مانند بدعت، تحریف، قیاس‌گرایی، پیروی از متشابهات و یا اشتباهات عمدی یا سهوی ناقل یا شنونده شکل‌‌گرفته است. حتی گاهی افراط‌وتفریط در مسائلی مانند عقل‌گرایی یا نقل گرایی یا تسامح در دین یا بزرگ‌‌نمایی افراد برای اسطوره‌‌سازی، از علل به وجود آمدن خرافات دینی به شمار می‌‌آید. بی‌‌تردید شناسایی علت‌های خرافه‌‌گرایی و خرافه‌‌پردازی، از گام‌‌های بسیار مهم و اساسی در آسیب‌‌شناسی این پدیدۀ نامیمون است و سازوکارهای پیش‌‌گیرانه را پیش روی جوامع دینی قرار می‌‌دهد و موجب بصیرت‌‌افزایی در افراد دین‌‌دار می‌‌گردد تا در ورطۀ خرافه و خرافه‌‌گرایی گرفتار نگردند و ساحت دین و دین‌داری را از این وصلۀ ناساز و ناجور دور بدارند. نتیجه این‌که تنها با تکیه‌بر عقل و خردورزی و نیز توکل بر خداوند متعال و بالا بردن سطح علم و معرفت و پیروی کامل از تعالیم حیات‌بخش رهبران آسمانی است که می‌‌توان بر این دیو ویران‌‌گر غلبه نمود.

فراهانی، م؛ تابان، ج؛ خوب‌بین خوش‌نظر، س.ک. (1401). علل زمینه ساز خرافه گرایی دینی از دیدگاه قرآن کریم، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 8 (15)، 166-139. Doi: 1010.22091/PTT.2022.6461.1907

تازه های تحقیق

نتیجه

اگر اندیشه‌‌های خرافی رنگ دینی بگیرد، بر همه افکار و اخلاق و کردار انسان مذهبی، سایه خواهد افکند و مانند یک بیماری عالم‌گیر، ویران‌‌کننده خواهد بود. در این میان قدرت عقل و تفکر، مهم‌ترین نقش را ایفا می‌‌کند؛ چنان‌که دوری از قدرت تفکر و تعقل، انسان را به ورطه‌‌ خرافات و موهومات می‌‌کشاند تا امری را بدون برهان منطقی باور کند. تعقل و خردورزی و نیز توکل به خداوند متعال، از مهم‌ترین راه‌کارهای فردی مبارزه با ریشه‌‌دوانی خرافات در دین و زندگی فرد است. نیز بالا بردن سطح علم و آگاهی و دست‌یابی به معرفت درست، با مطالعه و تحقیق در اصول دین و عدم تقلید کورکورانه و پیروی کامل از تعالیم حیات‌بخش رهبران آسمانی، ضامن محفوظ ماندن از ظلمات خرافات و انحرافات است؛ لذا تمام نهادهای دینی، فرهنگی و آموزشی کشور برای ریشه‌کن کردن خرافات در دین رسالت عظیمی بر دوش دارند و کوتاهی در این زمینه قطعاً خسارات جبران‌ناپذیری را به اجتماع و دین وارد خواهد ساخت. در این مسیر دستگاه‌های فرهنگی و آموزشی جامعه و حوزه‌های علمیه، وظیفه دارند که خرافه‌ها را‌ از دین بزدایند و دین حقیقی را چنان روشن و پرقدرت در معرض دید و فکر مخاطبان خود قرار دهند که در برابر گزاره‌‌های جدید، قدرت غالب و تأثیر نافذ داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Underlying Causes of Religious Superstition; A Qur’anic Perspective Focusing on Social Exegeses (Tafsīr-i Nimūni and Fī Ẓilāl al-Qurʾān)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Farahani 1
  • jafar taban 2
  • Seyyed Karim | Seyyed Karim Khoobbin Khoshnazar 3
1 Ph.D. Candidate, Islamic Azad University, Khurramabad, Iran
2 Assistant professor of shahid Mahallati University, Qom
3  Assistant Professor, University of Sciences and Education of the Qur’an, Tehran, Iran |
چکیده [English]

Received: 2021/6/8  |   Correction: 2022/1/9   |   Accepted: 2022/1/9
The purpose of this article, which is written under the descriptive-analytical method, is to study more closely the phenomenon of religious superstition, as well as to identify the affecting factors that cause it in some people, albeit from the perspective of the Qur’an. The most important are factors such as personal profiteering, defending one’s favorite religion, weakening various viewpoints of opponents, corruption in religion, as well as religious tyranny. Of course, some superstitions such as bidʿa (heresy), taḥrīf (distortion), qīās (analogy), following mutashābihāt (ambiguous similarities), and intentional or unintentional mistakes of the narrator or listener of Hadith are formed sometimes due to the weakness of people’s religious beliefs. Even extremism in matters such as rationalism, traditionalism, religious toleration, or committing ghuluww (exaggeration) for the benefit of making myths seem among the causes of religious superstitions. Anyhow, identifying the causes of superstition is undoubtedly one of the most fundamental steps towards the pathology of this inauspicious phenomenon. Such a crucial task can put preventive mechanisms in front of present religious communities to increase popular religious insight and not fall into the abyss of superstition and its consequences. It seems only by trusting on God and a sheer obedience to the resuscitative teachings of divine leaders on the one hand and relying on human reason and attempting to raise the level of knowledge on the other, this destructive phenomenon can be overcomed.

Farahani, M; Khoobbin Khoshnazar, S.K; Taban, J. (2022) The Underlying Causes of Religious Superstition; A Qur’anic Perspective Focusing on Social Exegeses (Tafsīr-i Nimūni and Fī Ẓilāl al-Qurʾān). Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 8 (15) 139-166. Doi: 10.22091/PTT.2022.6461.1907.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Superstition
  • taḥrīf
  • ghuluww
  • bidʿa
  • qīās
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن منظور الانصاری، جمال‌الدین (1414 ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: ناشر دار صادر.
اسلامی الویری، محمدرضا (1339 ش)، نمونه‌ای از خرافات اجتماع، قم: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
آربلاستر، آنتونی (1367 ش)، ظهور و سقوط لیبرالیسم، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
ایازی، محمدعلی و پویا، حسن (1390) ش، ره افسانه، تهران: چاپ و نشر عروج.
حسنی، علی‌اکبر (1379 ش)، تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلامی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خزائلى، محمد (1371 ش)، اعلام القرآن، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
خویی، ابوالقاسم (1376 ش)، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: نشر دارالزهرا.
جوادی، احمد، صدر و دیگران (1378 ش)، دائرة‌المعارف تشیع، تهران: نشر حکمت.
سبحانی، جعفر، (1387 ش)، الاعتصام بالکتاب والسنت، قم: نشر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
سید قطب، (1386 ش)، تفسیر در سایه قرآن، ویراست دوم، مترجم: خرمدل، مصطفی، تهران: نشر احسان.
شریعتى، محمدتقی (بى‌‌تا)، تفسیر نوین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
طباطبایی، سید محمدحسین (1393 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
طبری، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: نشر دارالمعرفه.
قندوزی، سلیمان بن ابراهیم (1422)، ینابیع الموده، محقق: علی بن جمال اشرف حسینی، قم: نشر دارالأسوه للطباعه و النشر.
کلینی، محمد بن یعقوب (1379 ش)، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره ای، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف.
کمالی دزفولی، سید علی (1388 ش)، هزار سخن در شناخت اسلام، تهران: انتشارات فرهنگ.
کوشا، محمدعلی (1390 ش)، عاشورا، عزاداری، تحریفات، مجمع مدرسین حوزه علمیه، قم: نشر صحیفه خرد.
محقق داماد، سید مصطفی (1398 ش)(الف)، روشن گری دینی (3) فاجعه جهل مقدس، تهران: انتشارات سخن، چاپ چهارم.
محقق داماد، سید مصطفی (1398 ش)(ب)، روشن گری دینی (4) در دادگاه جهل مقدس، تهران: انتشارات سخن.
مجلسی، محمدباقر (1404 ق)، بحارالانوار، بیروت: موسسه الوفاء.
مسعودی، عبدالهادی (1389 ش)، روش فهم حدیث، تهران: نشر دانشکده علوم حدیث.
مکارم شیرازی، ناصر و هم کاران (1371 ش)، تفسیر نمونه، تهران: ناشر: دارالکتب اسلامی.
منتجب نیا، رسول (1389 ش)، خرافات از دیدگاه قرآن، تهران: نشر بعثت.
مطهری، مرتضی (1366 ش)، سیری در سیره نبوی، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1379 ش)(الف)، آشنایی با علوم اسلامی، قم: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1379 ش)(ب)، حماسه حسینی، قم: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1383 ش)، مجموعه آثار، چاپ چهارم، قم: نشر صدرا.
مطهری، مرتضی (1385 ش)، بیست گفتار، قم: انتشارات صدرا.
نوری، یحیی (1384 ش)، اسلام و عقاید و آرای بشری، تهران: نشر نوید نور.
اکبرنژاد، محمدتقی (شهریور 1388)، ضعف عقلانیت، زمینه‌‌ساز خرافه، مجله حوزه.
خامنه‌ای، سید علی (28 مرداد 1386)، هفته‌نامه افق حوزه، شماره 159، چهارمین اجلاس مجمع جهانی اهل‌بیت (ع).
رضازاده عسکری، زهرا (1389 ش)، » نقش غلات در تخریب چهره شیعه»، فصل‌‌نامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، زمستان، شماره یک.
صبوریان، محسن و حمید پارسانیا، حمید (تابستان 1397 ش)، «تحلیلی پیرامون فرازوفرود اخباریان»، فصل‌نامه تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا.
عروتی موفق، اکبر (1385 ش)، «آسیب‌‌شناسی دین و دین‌داری از منظر امام حسین (ع)»، شماره 101، نشریه معرفت.
CAPTCHA Image