بررسی تطبیقی آرای مفسران فریقین در مواجهه با آیه بیوت با تکیه‌بر نقد دیدگاه مشهور

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تمام جامعۀ المصطفی العالمیه، قم

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم

چکیده

یه ۳۶ سوره نور که به آیه بیوت شهرت دارد، در تعظیم خانه‌هایی است که هر صبح و شام در آن‌ها ذکر و تسبیح خداوند گفته می‌شود و ازاین‌رو، خدا به رفع قدر و منزلت این خانه‌ها اذن داده است. مفسران در تبیین مراد الهی از بیوت، دیدگاه‌های متفاوت و پراکنده‌ای دارند؛ اما غالباً از بیوت به مساجد تعبیر کرده‌اند. در پژوهش حاضر، بر آنیم تا با روش توصیفی - تحلیلی و از خلال بررسی دیدگاه‌های مفسران فریقین، این گمانه را تقویت کنیم که برخلاف دیدگاه مشهور، نمی‌توان مسجد را مراد اصلی آیه برشمرد؛ بلکه واژه بیوت تنها با الغای خصوصیات می‌تواند شامل مساجد و دیگر مصادیق مذکور ‌شود.
تحلیل و ارزیابی دیدگاه مشهور، چنین به دست می‌دهد که ادله و مستندات این دیدگاه از اتقان کافی برخوردار نیست؛ بلکه ظاهر و سیاق آیه و نیز پشتوانه روایی، نگرۀ جدید را تأیید می‌کند. بر این اساس و چنان‌که از قراین برمی‌آید، بیوت نه به معنای مساجد که به معنای خانه‌های ذوات معصومین است و از تلائم میان رفعت بیوت و عصمت ساکنان آن، چنین برداشت می‌شود که شرط عصمت ساکنان در ترفیع بیوت موضوعیت دارد.

تازه های تحقیق

نتیجه

۱. بررسی تفاسیر برجسته فریقین ذیل آیه بیوت، نشان‌ می‌دهد که قاطبه مفسران عامه، مراد اصلی آیه از بیوت را مساجد دانسته‌اند. صاحبان تفاسیر غیرمأثور شیعی نیز اگرچه با استناد به روایات تفسیری، خانه پیامبر (ص) و خاندان مطهر ایشان را در زمره مصادیق بیوت برشمرده‌اند، بعضاً تصریح کرده‌اند که قدر متیقن معنای بیوت، مساجد است. به باور این مفسران، روایات در این باب از جنس تطبیق هستند، نه تفسیر و بر همین مبنا، قائل به معنایی وسیع و گسترده‌ برای بیوت شده‌اند که آیه را از اختصاص خارج می‌کند.

۲. بررسی روایات و اقوال مقوی معنای مسجد برای بیوت، نشان می‌دهد که هیچ‌کدام از آن‌ها صلاحیت اعتنا ندارند. مشهورترین روایت در این باب، موقوفه است و باقی اقوال نیز یا به ضعف در سند یا به انفراد در نقل دچارند. لذا دیدگاه مذکور فاقد پشتوانۀ روایی است.

۳. واکاوی معنای واژه بیت، حاکی از آن است که این لغت، نه در کاربرد لفظی و نه در استعمال قرآنی، هیچ‌گاه مترادف واژه مسجد واقع نشده و اساساً مرز مشخصی میان مفهوم لغوی این دو واژه وجود دارد که در لسان قرآن نیز رعایت شده‌ است.

۴. با تحلیل دیگر مصادیق عنوان‌شده برای بیوت نیز مشخص شد که این موارد دچار اشکالات متعددی هستند؛ ازجمله تخصیص بلادلیل، تناقض با ظاهر آیه، تناقض یا سیاق آیه، ‌عدم‌انتساب به قول معصوم و فقدان مبنا.

۵. در میان احتمالات موجود برای مراد الهی از بیوت، تنها یک گزینه از قوت برخوردار است؛ بیوت ذوات معصومین (ع). این مورد، تنها معنای مأثور آیه و برگرفته از روایات متعدد منقول در جوامع روایی فریقین است و علاوه بر اختصاص به این امتیاز، واجد هماهنگی با سیاق و ظاهر آیه و نیز مطابق با معانی لغوی واژگان آن است.

۶. کشف ارتباط میان رفعت بیوت و عصمت ساکنان از دو طریق ممکن است: دلالت رفعت‌ خانه‌ها بر عصمت ساکنان و دلالت عصمت ساکنان بر رفعت‌ خانه‌ها. در وجه اول، ذهن از رفعت‌ یافتن خانه‌ها به معصوم‌ بودن ساکنان آن پی می‌برد و در وجه دوم، عصمت ساکنان دلیل رفیع‌ شدن خانه‌ها دانسته می‌شود. مرحوم طبرسی به وجه اول، علامه طباطبایی به وجه دوم و مرحوم استرآبادی به هر دو وجه بر تلائم رفعت بیوت و عصمت ساکنان آن استدلال کرده‌اند.

۷. التزام به اختصاص بیوت به خانه معصومان، به معنای رد باقی معانی نیست؛‌ بلکه این معانی در فرایند توسعه مصادیق آیه و گسترش معانی آن، با لحاظ کردن قراین و از باب تنقیح مناط یا الغای خصوصیات، ‌پذیرفتنی خواهند بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Views of Sunni and Shiite Exegetes regarding the Buyūt Verse Relying on a Critique of the Prominent View

نویسندگان [English]

  • Ḥosein Alavī Mehr 1
  • Zainab Aḥmadiyān 2
1 Prof., Al-Mustafa International University, Qom
2 Ph.D. candidate, Comparative Exegesis, Ulum va Maʿaref-i Quran University
چکیده [English]

Verse 36 of the chapter al-Nur which is known as the Buyūt (houses) Verse reveres houses in which there is the remembrance of and glorification of God morning and evening and thus, God has given the permission for the elevation of the worth and rank of these houses. In explaining Divine intent regarding buyūt, exegetes hold different and scattered views; however, they have mostly explained buyūt to refer to mosques. In the present study, through a descriptive-analytic method and a study of the views of Sunni and Shiite exegetes, we strive to strengthen the belief that, in contrast to the prominent view, we cannot consider mosques to be the main meaning of the verse; rather, the term buyūt ca only include mosques and other mentioned instances by nullifying qualities.
The analysis and evaluation of the prominent views lead us to the fact that the proofs and evidence of this view are not sufficiently accurate; rather, the context and apparent aspect of the verse as well as narrative support validate a new theory. Accordingly, and as it appears from the context, buyūt refers not to mosques but rather to the houses of the 14 Infallibles it is understood from the harmony between the elevation of buyūt (houses) and the infallibility of their inhabitants that the infallibility of the inhabitants is relevant in the elevation of the houses.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • verses of virtues
  • verse 36 of the chapter al-Nur
  • the Buyūt (houses) Verse
  • house of the Infallibles
  • ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمان بن محمد (۱۴۱۹ ق)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ سوم، ریاض: مکتبه البارز.
  • ابن‌‌بابویه، محمد بن علی (۱۳۹۵ ق)، کمال‌الدین و تمام النعمه، چاپ دوم، تهران: نشر اسلامیه.
  • ابن‌‌بابویه، محمد بن علی (۱۴۱۳ ق)، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • ابن‌جوزی، عبدالرحمان بن علی (۱۴۲۲ ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دارالکتب العربی.
  • ابن سیده، علی بن اسماعیل (۱۴۲۱ ق)، المحکم و المحیط الاعظم، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • ابن عربی، محمد بن عبدالله (۱۴۰۸ ق)، احکام القرآن، بیروت: دارالجیل.
  • ابن عطیه، عبدالرحمان بن غالب (۱۴۲۲ ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • ابن فارس، احمد بن فارس (۱۴۰۴ ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  • ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۴۱۹ ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • ابن منظور، محمد بن ‌مکرم (۱۴۱۴ ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
  • آذرخش، مصطفی (۱۳۷۶ ش)، «فضایل اهل‌بیت علیهم‌السلام در اهم تفاسیر اهل سنت»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
  • استرآبادى، على (1409 ق)‏، تأویل الآیات الظاهرة فی فضایل العترة الطاهرة، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی‏.
  • آلوسی، محمد بن عبدالله (۱۴۱۵ ق)، روح المعانی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • بغوی، حسین بن مسعود (۱۴۲۰ ق)، تفسیر البغوی (معالم التنزیل)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • بیضاوی، عبدالرحمان بن عمر (۱۴۱۸ ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • ثعلبی، احمد بن محمد (۱۴۲۲ ق)، الکشف و البیان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۸ ش)، پیامبر رحمت، چاپ دوم، قم: مرکز نشر اسراء.
  • جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹ ش)، تفسیر تسنیم (جلد ۶)، چاپ هشتم، قم: مرکز نشر اسراء.
  • حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (۱۴۱۱ ق)، شواهد التنزیل، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • حویزی، عبد علی بن جمعه (۱۴۱۵ ق)، نورالثقلین، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
  • رازی، ابوالفتوح حسین بن علی (۱۴۰۸ ق)، روض الجنان، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
  • رضایی، غلامرضا (۱۳۹۵ ش)، «بیوت مرفع اهل‌بیت»، پژوهشنامه حج و زیارت، شماره ۲، ص ۱۱۳-۱۴۴.
  • زمخشری، محمود بن عمر (۱۴۰۷ ق)، الکشاف، چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۲۶ ق)، الوهابیة بین المبانی الفکریة والنتایج العملیة، قم: مؤسسه امام صادق.
  • سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر (۱۴۰۴ ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  • طباطبایی، محمدحسین (۱۳۹۰ ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  • طباطبایی، محمدحسین (۱۴۲۸ ق)، الانسان و العقیدة، قم: باقیات.
  • طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۲ ش)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.
  • طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۱۲ ق)، جوامع الجامع، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
  • طبری، محمد بن جریر (۱۴۱۲ ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  • طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بی‌جا، دار احیاء التراث العربی.
  • عباسی، الهام؛ حسین خاکپور و فرهناز گلی (۱۳۹۴ ش)، «بررسی فضایل اهل‌بیت در تفسیر روح المعانی»، دو فصلنامه تفسیرپژوهی، شماره ۴، ص ۱۱۸-۱۴۷.
  • فخر رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰ ق)، التفسیر الکبیر، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • فرات کوفی، ابن ابراهیم (۱۴۱۰ ق)، تفسیر فرات الکوفی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۰۹ ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
  • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (۱۴۱۵ ق)، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (۱۴۱۵ ق)، صافی، چاپ دوم، تهران: مکتبه الصدر.
  • فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (۱۴۰۶ ق)، وافی، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین.
  • فیومی، احمد بن محمد (۱۴۱۴ ق)، المصباح المنیر، چاپ دوم، قم: دارالهجره.
  • ‌قاسمی، علی‌محمد (۱۳۹۶ ش)، «بررسی تطبیقی آرای مفسران در تفسیر آیه نور»، فصلنامه مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، شماره ۹، ص ۸۵-۱۱۴.
  • قرشی، علی‌اکبر (۱۳۷۱ ش)، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • قرطبی، محمد بن احمد (۱۳۶۴ ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  • قطب راوندی، سعید بن‌هبةالله (۱۴۳۱ ق)، لب اللباب، قم: نشر آل عبا.
  • قمی، علی بن ابراهیم (۱۳۶۳ ش)، تفسیر قمی، چاپ سوم، قم: دارالکتاب.
  • قمی، عباس (۱۴۱۴ ق)، سفینة البحار، قم: اسوه.
  • قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا (۱۳۶۸ ش)، کنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ ق)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۴۰۳ ق)، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • مصطفوى، حسن‌ (1368 ش‌)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۶ ش)، پیام قرآن، چاپ نهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۱ ش)، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • میبدی، احمد بن محمد (۱۳۷۱ ش)، کشف‌الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر.
  • نجارزادگان، فتح‌الله (۱۳۸۳ ش)، تفسیر تطبیقی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  • نوری، حسین‌ بن محمدتقی (۱۴۰۸ ق)، مستدرک الوسائل، قم: ‌مؤسسه آل‌البیت.
  • هاشمی شاهرودی، محمود (۱۳۸۷ ش)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم: مرکز پژوهش‌های فارسی الغدیر.
CAPTCHA Image