ارتباط سنجی مفهوم ما عندالله با بقیه‌الله در قرآن کریم

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ارتباط سنجی مفهومی میان آیات قرآن کریم، موضوعی است که از دیرباز توجه پژوهشگران قرآنی را به خود معطوف داشته است. در مقاله حاضر محتوای آیات مشتمل بر عبارت "ما عندالله " با دو ویژگی خیر و ابقی و سنجش میزان ارتباط آن‌ها با عبارت "بقیه‌الله " با محوریت آیات 60 قصص، 95 – 96 نحل و 86 هود بررسی شده است. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر روش تفسیری قرآن به قرآن، تلاش دارد ارتباط بین مفهوم ما "عندالله " را که به معنای عالم آخرت و قرب معنوی و منزلتی است، با عبارت "بقیه‌الله " بیابد که به معنای آن چیزی است که خداوند اراده بقای آن را فرموده و زوالی در آن راه ندارد و با استعانت از روایات معصومان (ع)، اثبات نماید که انبیای الهی و ائمه اطهار (ع) به‌طور عام و حضرت ولی‌عصر (عج) به‌طور خاص، از مصادیق "بقیه‌الله "به شمار می‌روند و هدف خداوند متعال در آیه شریفه *بقیه‌الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین*، جلب‌توجه مؤمنان به مصداق اکمل بقیه‌الله و آخرین حجت و ذخیره الهی است و با شناخت مصادیق خیر و ابقی و مصداق اظهر آن و به‌وسیله او می‌توان به شناخت و عبودیت و عندیت الهی رسید.

تازه های تحقیق

نتیجه

با تتبع و بررسی صورت گرفته در عبارت " ما عندالله خیر و ابقی "، چنین به نظر می‌رسد که منظور از عندیت الهی، حضور جسمی و درک باری تعالی نخواهد بود بلکه حضور معنوی است؛ چراکه خداوند دارای جسم نیست و به زمان و مکان محدود نبوده و مراد از " ما عِنْدَاللَّه " نیز همان سعادت آخرت است که در جوار خدا حاصل می‌شود و خیر و ابقی بودن آن به جهت عندیت است. ازآنجاکه خداوند منشأ و مصدر همه خیرات است، هر موجود نافعی که از طرف خدای سبحان باقی بماند و مایه خیر و سعادت بشر گردد، «بَقِیَّه اللَّه» محسوب می‎شود و ائمه مظهر تام اسم مبارک «الباقی» و مصداق کامل «بقیه‌الله» هستند.

آیات 60 سوره قصص و 96 نحل، درصدد بیان مصداق برای معنای باطنی هستند و آیه 86 سوره هود نیز بیان یک الگو و مصداق عینی نموده است و اهل‌بیت با انطباق لفظ عام بر خود، سعی نموده‌اند تا برای مخاطب معرفت سازی کنند و هم الگویی عملی برای آن‌ها ارائه کرده باشند؛ اما مصداق بیان‌شده به‌گونه‌ای است که ظاهر لفظ آن را برنتابد و وجه اشتراک میان ظاهر آیات با مصادیق بیان‌شده تنها ازنظر معنایی برقرار باشد، در این صورت از گونه‌های بیان تأویل و بیان معنای باطنی هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Relationship between the concept of Ma'endallah and the rest of God in the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Zahra CHeraqchi 1
  • Amir tohidi 2
  • majid maaref 3
1 PhD student of Quran and Hadith Sciences, Central Tehran, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2  Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Central Tehran, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Conceptual relationship assessment between the verses of the Holy Quran is a subject that has attracted the attention of Quran researchers for a long time. In the present article, the content of verses that include the phrase “ma ʿindallah” (what is with Allah) with the two attributes of being better and more lasting and evaluating the extent of the relationship between them and the phrase “baqīyyatallah”  (what remains of Allah’s provisions) has been studied focusing on Chapter al-Qaṣas, verse 60, al-Naḥl, verse 95-96 and Hūd, verse 96. The present study, conducted through a descriptive-analytic method and relying on the Quran through Quran exegetic method, strives to find the relationship between the concept of ma ʿindallah which refers to the hereafter and spiritual and positional closeness, and baqīyyatallah which refers to something that God has intended to endure and its termination is impossible and strives to prove, with the help of narrations of the Infallibles, that the divine prophets, the pure Imams in general and specifically the Imam of the Time (may Allah hasten his reappearance), are among the instances of baqīyyatallah and God’s purpose in the verse, “what remains of Allah’s provision is better for you, should you be faithful…” [11: 86], is to attract the attention of the believers to the most complete instance of baqīyyatallah and the last divine proof and provision. And by recognizing the instance of being better and more lasting and its most manifest instance and through him, one can arrive at divine recognition, servitude, and closeness (ʿindiyya).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • relationship assessment
  • ma ʿindallah ( what is with Allah)
  • baqīyyatallah (what remains of Allah’s provisions)
  • better
  • more lasting
  1.  قرآن کریم.

    نهج‌البلاغه، سید رضی (1414 ق)، نسخه صبحی صالح، قم: انتشارات هجرت.

    1. ابن فارس، احمد بن زکریا (1404 ق)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام و الاسلامی.
    2. ابن‌بابویه قمی، ابوجعفر محمد بن على - شیخ صدوق (1362)، الأمالی، تهران: کتابخانه اسلامیه.
    3. ابن‌بابویه قمی، ابوجعفر محمد بن على - شیخ صدوق (1395)، کمال‌الدین و تمام النعمه، مصحح: علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    4. ابن‌بابویه قمی، ابوجعفر محمد بن على - شیخ صدوق (1393)، سعادت جاوید در معارف توحید صدوق، مترجم: محمدرضا کریمی، تهران: انتشارات دلیل ما.
    5. ابن‌بابویه قمی، ابوجعفر محمد بن على - شیخ صدوق (1425 ق)، عیون اخبارالرضا، مصحح: لاجوردی، تهران: انتشارات جهان.
    6. ابن‌بابویه قمی، ابوجعفر محمد بن على - شیخ صدوق (1413 ق)، من لایحضره الفقیه، مصحح: علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین قم.
    7. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408 ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، آستان قدس رضوی (بنیاد پژوهش‌های اسلامی).
    8. ابن مشهدی، محمد بن جعفر (1419 ق)، المزار الکبیر، تصحیح: جواد قیومی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    9. ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی (1379 ق)، مناقب آل ابی‌طالب، قم.
    10. ابن طاووس، علی بن موسی (1417 ق)، مصباح الزائر، قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
    11. ازهری، محمد بن احمد (1421 ق)، تهذیب اللغه، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
    12. النصاری، ابن هشام (1408 ق)، مغنی اللبیب، قم: مکتبة السید الشهداء.
    13. بحرانی، سید هاشم (1375 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: دارالکتب العلمیه.
    14. جوادی آملی، عبدالله (1385)، ادب فنای مقربان: شرح زیارت جامعه کبیره، انتشارات اسراء.
    15. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407 ق)، الصحاح؛ تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم، تحقیق احمد عبدالغفور.
    16. حر عاملی، محمد بن حسن (1414 ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، محقق: محمدرضا حسینی جلالی، قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
    17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، چاپ اول، دمشق- بیروت: دارالقلم‏، الدار الشامیة.
    18. زمخشری، جارالله (1389)، تفسیر کشاف. تهران: ققنوس.
    19. شریف لاهیجی، محمد بن علی (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی (محدث)، چاپ اول: تهران، دفتر نشر داد.
    20. صفار، محمد بن حسن (بی‌تا)، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد علیهم‌السلام، قم: المکتبه الحیدریه.
    21. طریحی، فخرالدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، ترجمه احمد حسینی اشکوری. تهران: مکتبه المرتضویه.
    22. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    23. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: دار احیاء التراث العربی.
    24. طوسی، محمد بن حسن (1417 ق)، تهذیب الاحکام، محقق: غفاری، علی‌اکبر، تهران: نشر صدوق.
    25. طباطبایی، محمدحسین (1417 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن؛ ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    26. علوی حسینی، نیره السادات (1396)، آل الله در کتاب الله، انتشارات طوبای محبت.
    27. فراهیدی، خلیل بن احمد (1408 ق)، العین، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    28. فیض کاشانی، ملامحسن (1415)، الصافی، تهران: چاپ دوم، انتشارات الصدر.
    29. قطب راوندی، سعید بن هبه الله (1404 ق)، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، چاپ عزیزالله عطاردی خبوشانی، چاپ افست دهلی.
    30. قرطبی (1405 – 1985)، تفسیر القرطبی، تحقیق: ابواسحاق ابراهیم اطفش، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    31. کلینی، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    32. کشی، محمد بن عمر (بی‌تا)، رجال الکشی، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    33. مجلسی، محمدباقر (1403 ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الأطهار، بیروت: مؤسسۀ الوفاء.
    34. محمدی ری‌شهری، محمد (1387)، خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث، ترجمه جواد محدثی، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
    35. مصطفوی، حسن (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    36. مالکی، ابن صباغ (1422 ق)، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ناشر دارالحدیث.
CAPTCHA Image