نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه معارف دانشگاه اراک/nahadom@gmail.com
2 ، دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و مدرس معارف دانشگاه خلیج فارس بوشهر، بوشهر ، ایران shahrak@yahoo.com
چکیده
تازه های تحقیق
نتیجه
عرش الهی از جنس غیب و مربوط به عوالم مجردات است و آیات شریفه *الرَّحـْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی*(طه/5) و *وَسِعَ کُرْسِیهُ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ*، با اینکه ظاهراً بر جسمانی بودن عرش اشاره دارند، با توجه به اینکه این آیات از متشابهات هستند، با رجوع به محکمات، معنای حقیقی و واقعی آن‌ها را میتوان بـه دسـت آورد.
در این زمینه روش اهل‌بیت(ع) در تفسیر همه متشابهات نیز همین است؛ بنابراین چون آیات محکمی از قبیل آیه *لَیسَ کَمِثْلِهِ شَیءٌ*(شوری/ 11) و آیه شریفه *سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یصِفُونَ*(صافات/ 159)، دلالت دارند بر اینکه خدا جسم نیست و خواص جسم را نـدارد، پس عرش خداوند مادی و دارای شکل و بعد مادی نیست.
اساساً اگر بخواهیم یک معنای اصلی و حقیقی را برای عرش با توجه به تحقیقات به‌عمل‌آمده در نظر بگیریم که انظار دانشمندان نیز در آن تبیین گردد، این میشود که مراد از عرش، جایگاه تدبیر و مدیریت و ربوبیت است و معنای عرش این میشود که خداوند متعال صاحب مقامی است که منشأ صدور احـکام عـالم است و همه اوامر الهی به‌سوی آن منتهی میشود. آیات مختلف نیز به مسأله «تدابیر تکوینی کائنات» اشاره دارند. آیه شریفه *هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ و الْأَرْضَ فی سِتَّةِ أَیامٍ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ یعْلَمُ ما یلِجُ فِی الْأَرْضِ و ما یخْرُجُ مِنْها و ما ینْزِلُ مِنَ السَّماءِ و ما یعْرُجُ فیها و هُوَ مَعَکُمْ أَینَ ما کُنْتُمْ و اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیر*(حدید/ 4)، بلافاصله بعد از استوای بر عرش، از تدبیر الهی سخن گفته است و احاطه تدبیری خداوند متعال را بر مرکزی که تمامی تدابیر تکوینی کائنات در آن اعمال میگردد، هم‌زمان با احاطه علمی خداوند همراه است و این آیه آشکارا این مطلب را تبیین می‌کند؛ بنابراین عرش میتواند هم محل و مرکز تدابیر و صدور اوامر الهی باشد و هم مقام علم خداوند متعال به شمار برود.
در روایات نیز حقیقت عرش را «تدبیر امور» میدانند؛ مانند روایتی که می‌فرماید: «*الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى* یعنی تدبیر خداوند متعال استیلا یافت و امرش تعالی یافته بود». (کلینی، 1407، ج 1، ص 127)
در نوع نگاه به معنای عرش درآیات متعدد میتوان گفت: استواى بر عرش در جمله *ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ* به معناى ملک خدا و در جمله *وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ*، به معناى علم خدا و هر دو به معناى مقامى است که با آن مقام جمیع اشیاء ظاهر گشته و تدابیر جارى در نظام وجود همه در آن مقام متمرکز است و به‌عبارت‌دیگر این مقام، هم مقام ملک است و از آن جمیع تدابیر صادر مىشود و هم مقام علم است که با آن جمیع موجودات ظاهر مىگردد.
با توجه به اینکه «تدبیر عالم امکان»، ارتباطی با یک زمان خاص ندارد و در تمامی ازمنه وجود دارد و اختصاصی به دنیا ندارد و به آخرت هم مربوط میشود، لذا مفهوم آیه شریفه *وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ فِی سِتَّةِ أ‌َیَّام‌ٍ وَ کَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ*(هود/ 7) نیز این میشود که پیش از آفرینش آسمان‌ها و زمین وجود داشته و با آفرینش آسمان‌ها و زمین هم موجود بوده و پس از خاتمه دنیا و فانی شدن همه ممکنات و قیام قیامت نیز ثابت است. جمله *وَ کَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ* نیز به این معناست که در هنگام آفرینش آسمان‌ها و زمین، مرکز زمام تدابیر تکوینی خداوند بر آب استقرار داشت و آب هم حسب بسیاری ازآیات و روایات، به معنای حیات مکنونات است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Understanding the nature and function of the Divine Throne (ʿarsh) whether in the descending or ascending arc of creation or the relationship between the Creator and creation or the relationship between creation and the Creator is one of the meaningful and influential Quranic and mystical teachings and numerous verses and narrations have addressed this important subject. Exegetes, philosophers, and theologians have also done research in this regard. The goal of this study is to provide clear answers to some ambiguities such as ideas of similarity and corporeality regarding the ʿArsh by examining the real meaning of ʿArsh and its place in ontology, theism, and divine teachings in line with the goals and teachings of the Quran. The method of research is the library method and analytical. The result of this study is that the Divine Throne is an intermediary level between the Essence Level and the creational level, a reality of the hidden realities category, and a level of the absolute immaterial worlds. The reality of the ʿArsh in the descending arc and the issuance of diversity from unity refers to Divine management and Lordship and the Throne in this sense is defined as Divine knowledge as well as the heart of the perfect human being.
کلیدواژه‌ها [English]
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله